Орман өсімдіктері

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Әл – Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

География және табиғатты пайдалану факультеті
Ғылыми география, кадастр және жерге орналастыру кафедрасы

СӨЖ
Қазақстан өсімдіктері

Қабылдаған: Сағымбай Ө.Ж
Орындаған: Мұсағалиұлы Ғ.
Алматы, 2021
Мазмұны

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Қазақстанның ботаникалық-географиялық провинциялары
2. Орманды дала зонасының өсімдіктері
3. Дала зонасының өсімдіктері
4. Шөл зонасының өсімдіктері
5. Тау аймақтарының өсімдіктері
6. Эндемик өсімдіктер
7. Қызыл кітапқа енген өсімдіктер
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе

Қазақстанда өсімдіктердің 15 мыңдай түрі бар. Оның 2 мыңнан астамы балдырлар, 5 мыңдайы –
саңырауқұлақтар, 600-ге жуығы – қыналар, 500-ге жуығы мүк тәрізділер және 6 мыңнан астамы – жоғары
сатыдағы түтікті өсімдіктер. Қазақстан микрофлорасының (саңырауқұлақтар) құрамындағы түрлердің 4,8%-
ы эндемик болып табылады. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің түр байлығы, интродукцияланған, мәдени
дақылдар мен кездейсоқ әкелінген 500-ден аса түрлерді қоспағанда, 161 тұқымдасқа, 1120 туысқа жататын
6100-ге жуық түрден тұрады. Оның ішіндегі 730 түр тек Қазақстанда өсетін – эндемиктер. Бұлардың ішіндегі
ең ерекше 12 монотипті туыс бар: физандра, рафидофитон, жалған шөлмасақ, жалған шандра, боченцевия,
канкриниелла, тобылғыгүл, птеригостемон, пастернаковник, тоғайя, недзвецкия, шолақтауия. Қазақстан
флорасындағы түрлердің басым бөлігі 15 тұқымдасқа топтасқан. Алғашқы құрлықтық өсімдіктердің
қалдықтары Оңт. Балқаш өңірі мен Бұрынтауда жоғ. ордовиктік қатпарлардан табылған. Олар плаун
тәрізділерге жататын Akdalophyton caradockі пен қырықбуынға жататын – Sarіtuma tatjanae. Бұлар шамамен 450
млн. жыл бұрын тіршілік еткен.
Қазақстанның ботаникалық-географиялық провинциялары

Қазақстан жері екі ірі ботаникалық-географиялық облыста орналасқан: Еуразиялық далалық жəне Сахара-Гоби шөлдік.

Қазақстанның
далалық бөлігі 3
жазық провинцияға
бөлінеді:

Батыс-Сібір орманды- Еділ-сырты
таулы Алтайлық
далалық Қазақстанның далалық
Жетісу
(Жоңғар)
Жетісу
(Жоңғар)
Оңтүстік-Тұран Алатауы –
Солтүстік
ТяньШань

Шөлді таулы Орта
Солтүстік- облыстың Азиялық
Тұран шөлді провинцияларға
бөлінеді.
жерлері:
Орманды дала зона
өсімдіктері
Орманды далада өсімдік жамылғысы жыртылмаған
Орманды
үлескілерді жауыпдалада
тұратын өсімдік
қалыңжамылғысы
және әр түрліжыртылмаған
шөптер,
үлескілерді жауып тұратын қалың және әр
дәнді дақылды өсімдіктерден тұрады. Мұнда қызғылт түрлі шөптер,
дәнді боз,
сабақты дақылды өсімдіктерден
шоқ түпті тұрады.жерМұнда
бетеге, бұралған бидайық қызғылт
өте
көп. Біраз жерді қарабас шалғын мен қылқансызөте
сабақты боз, шоқ түпті бетеге, бұралған жер бидайық
көп. Біраз жатыр.
арпабасалып жерді қарабас
Астық шалғын
тұқымдас мен қылқансыз
өсімдіктерге
арпабасалып
сәбізшөп, жатыр.
жұпар иісті алтынАстық
түстес тұқымдас өсімдіктерге
гүлдері өседі. Бұршақ
тұқымдастардан сары гүлді беде, көк түсті бұршақБұршақ
сәбізшөп, жұпар иісті алтын түстес гүлдері өседі. бар.
тұқымдастардан сары гүлді беде, көк түсті
Батыс Сібір жазығының ормандарында шоқ-шоқ қайың бұршақ бар.
Батыс
мен Сібір жазығының
көктеректер өседі. Жалпы ормандарында шоқ-шоқ қайың
Сырт қыраты ормандарында Долана
мен көктеректер
жалпақ жапырақты өседі. Жалпы- Сырт
ағаштар емен,қыраты
жөке, ормандарында
қандыағаш
жалпақ жапырақты ағаштар - емен, жөке, қандыағаш Шоқ-шоқ болып біткен қайыңды, көктеректі ормандар арасында
басым болады. Шоқ-шоқ болып
өсетін бұталарға: біткен итмұрын,
тал, долана, қайыңды,қара
көктеректі
қарақатормандар арасында
жатады. Сабағы
басым болады. өсетін бұталарға:
жіңішке, шырынды,тал, долана,
қызыл итмұрын,
күрең түсті қара қарақат
жемісі бар жатады.
тошала Сабағы
жиі
жіңішке, шырынды, қызыл күрең түсті жемісі бар
кездеседі. Орман шетінде аңқыған иісі бар, қызыл күрең түсті тошала жиі
кездеседі.көздің
бүлдірген Орманжауын
шетінде аңқыған
алады. Ағашиісі бар, қызыл күрең
тұқымдастарының түсті
құрамы
бүлдірген
жағынан көздіңорманды
батыстың жауын даласы
алады.Шығыс
Ағаш Еуропа
тұқымдастарының құрамы
даласына ұқсайды.
жағынан
Орман батыстыңөзен
өсімдіктері орманды даласы бойлай
аңғарларын Шығыс оңтүстікке
Еуропа даласына ұқсайды.
де таралады.
Орман өсімдіктері
Мәселен, өзен аңғарларын
дала зонасындағы Жайық бойлай
өзенініңоңтүстікке
аңғарындадешоқ-шок
таралады.
Мәселен, Ертіс
ормандар, дала жағасын
зонасындағы
бойлай Жайық өзенінің аңғарында
құм шағылдары шоқ-шок
үстінде жіңішке
ормандар,
алқапта Ертіс жағасын
карағайлы ормандар,бойлай құм шағылдары
Сарыарқаның үстінде
Көкшетау, жіңішке
Қаркаралы,
алқапта және
Баянауыл карағайлы ормандар, Сарыарқаның
т.б. тауларының Көкшетау, карағайлы
гранитті массивтерінде Қаркаралы,
Баянауыл
ормандар және т.б. тауларының гранитті массивтерінде карағайлы
таралған.
ормандар таралған.
Емен ағашы
Дала зона өсімдіктері

Дала зонасы шөптесін өсімдіктерге
бай. Мұнда боз, бетеге, атқонақ,
еркекиіөп, кермек, қаңбақ басым өседі.
Ойпаң және ылғалды жерлерде, әсіресе
өзен жайылымдарында шалғынды
өсімдіктер тараған. Шалғынды
өсімдіктерден бидайық, қылқансыз
арпабас, шалғынды қоңырбас басым, аса
ылғалды жерлерде қияқ пен құрақ өседі.
Дәрілік валериан Қаңбақ Бидайық шалғындарынан мол пішен
алынады. Даланың оңтүстік бөлігінде
негізгі өсімдіктермен қатар жусанның
кейбір түрлері өседі. Кей жерлерде бұлар
тұтас үлескілерді алып жатады. Дала
өсімдіктерінің арасында дәрі-дәрмектік
өсімдіктер де бар. Мысалы, жанаргүл,
шайшөп, итмурын, дәрілік валериан
кездеседі. Жаз бойы даланың түрі үнемі
өзгеріп отырады. Дала көктемде ғана
қысқа мерзімде алуан түрге бөленіп
Бидайық құлпырады. Шілдеде шөп қурап,
сарғайып кетеді.
Шөл зона өсімдіктері
Шөл зонасындағы өзен аңғарларында
өсетін ерекше өсімдіктер бар. Мұнда әр
түрлі өсімдіктерден құралған қалың
бұталар өседі. Оны тоғай деп атайды. Қамыс
Тоғай әсіресе Сырдария, Шу мен Іле және
т.б. өзендердің аңғарларына тән. Суға
жақын жердегі тоғайларда қамыс, қоға
кездеседі. Өзен арнасынан қашығырақта
биік бұталар - шеңгел, тал, тікенекті жиде,
шырғанақ, арнаның құрғақ жерлерінде
жыңғыл өседі. Жыңғылдың жапырақтары
қызғылт, гүлі ақ болады. Жантақ және Жиде
басқа тамыры ұзын, тереңге кететін
өсімдіктер де бар.
Шеңгел
Таулы аймақ өсімдіктері

Өсімдігі жағынан бай өлке Қазақстанның таулы
аймақтары болып саналады. Әсіресе, Батыс Тянь-Шаньда
Орта Азия мен Жерорта теңізінің бай флорасы сақталған.
Онда палеоген дәуірінен қалған грек жаңгағы, платан,
бадам, түркістан үйеңкісі, алмұрт және т.б. түрлері
кездеседі. Сырдария- Қаратау флорасы бұдан да бай.
Онда 1000-нан асатын өсімдік түрі, оның 150 түрі тек
осы ауданға ғана тән, басқа жерде ұшыраспайтын
өсімдіктер.

Тянь-Шаньның, Алтайдың, Жетісу Алатауының тау
беткейлерінде қылқан жапырақты ормандар таралған.
Май қарағай Грек жаңғағы Оларда шыршалардан, май қарағай, бал қарағай,
самырсын түрлері өседі. Биік таулы белдеу шымды-
шалғынды, бұталы шалғынды болып келеді. Тау алды
мен аласа таулы белдеулерде дала зонасына тән
өсімдіктер өседі.

Алтайдың таулы даласында итмұрын, долана, бөріжидек
бұталары мол. Жетісу Алатауы мен Тянь-Шань тау
жүйесінің тау алды жазықтары шөлге ұқсайды. Оларда
эфемерлер мен эфемер тәріздес өсімдіктер (қияқөлең,
қоңырбас, көкнәр, қызғалдақ және т.б.) кең тараған.
Аласа таулы белдеулер теректі, қайыңды, жабайы
ағашты, алма, өрікті, доланалы ормандардан тұрады.

Түркістан үйеңкісі Шырша
Қызыл кітапқа енген өсімдіктер Қызыл кітап - бұл қауіп -
қатер дабылы. Түрдің бұл
кітапқа енгізілуі, оған ерекше
көңіл бөлу керек екендігін
білдіреді, көбіне арнайы қорғау
шаралары қажет, әйтпесе
түрдің мүлдем жоғалып кетуі
мүмкін. Қазақстан үкіметі 1978
жылдың қаңтарында Қызыл
кітапты құру туралы қаулы
шығарды. Мүк, қына,
санырауқұлақтарды қосқанда,
құрамында 300 түрден аса
өсімдіктер бар кітап, 1981
жылы акедемик
Б.А.Быковтың жетекшілігімен
жарық көрді.
Қызыл кітапқа енгізілген
өсімдік ерекше қорғауға
Регель қызғалдағы немесе Грейг
Мияжапырақ таспа (Astragalus алынады. Оларды жинауға
қызғалдағы (лат. Tulipa greigii) – лалагүлдер тыйым салынған (тек ерекше
glycyphyllos) — бұршақ тұқымдасы,
тұқымдасы қызғалдақ туысына жататын жағдайда арнайы рұқсатпен
Қазақстанда сирек кездесетін, қалдық түр. ғана). Қызыл кітапқа енгізілген
өсімдік. Қазақстанда Шу-Іле тауының аласа
Тек Алтайда (Үлбі, Уба және Бұқтырма өсімдіктерді заңсыз жинаса
жоталары мен оның айналасындағы шөл
өзені аңғарларында) кездеседі. немесе зақымдаса, әрбір
далаларында ғана өсетін эндемик өсімдік. Бұл данасына 360 теңге айып
Қазақстаннан тыс Еуропаның орманды
түр әсемдігі жағынан аса құнды емес, төлейді ) 2001 жылы 12
аймақтарында (Кавказды қосқанда) және қыркүйектегі №1186 Қазақстан
сондықтан ботаникалық бақтарда аз
батыс Сібірде таралған. Мәдени өсіруде Республикасы Үкіметінің
кездесетіндіктен ерекше түр ретінде Қаулысы).
келешегі зор. Тұқымынан өскен өсімдіктер
сақталады Азайып кетуіне байланысты
жақсы гүлдеп, жеміс береді.
қорғауды қажет етеді.
Ақсары жоңышқасы (Medіcago ochroleuca) – бұршақ
Сарғылт құндызшөп (лат. Pulsatilla Flavescens) – тұқымдасына жататын жоңышқа туысының бір түрі, көп
сарғалдақтар тұқымдасына жататын Құндызшөптер жылдық өсімдік. Қазақстанда Талас Алатауының
тегінің көпжылдық өсімдігі. Қазақстанда сирек батысындағы Ақсу-Жабағылы тауының солтүстік тасты
кездесетін түр: Қазақстанның оңтүстік бөлігінде беткейлерінде, биік тау белдеулерінде, аршалы бұта, орман
Қостанайдан Шығыс Қазақстан облысына дейін, арасында өседі. Биіктігі 75 – 80 см, сабағы тік, жапырақтары
оңтүстікте Қарағанда облысының Ку тауына дейін үш құлақты, жапырақшалары ұзынша, түкті, кейде жалаң
болады. Гүлі сары түсті, бұршағы имек, бозқоңыр түсті
кездеседі. Қазақстаннан тыс Еуропа, Батыс және
келеді. Маусым – шілде айларында гүлдейді. Тамыз –
Шығыс Сібірде таралған. Далаларда, жолақты қыркүйекте жеміс береді. Сирек кездесетіндіктен Ақсу-
ормандарда, шоқының оңтүстік беткейінде, биіктеу Жабағылы қорығында қорғауға алынып, Қазақстанның
жерлерде шашырап өседі. Қызыл кітабына енгізілген.
Эндемик өсімдіктер

Қазақстанның қиыр оңтүстігінде
Қазақстан флорасы құрамының бір (Өзбекстанмен шекарада) əлі де
ерекшелігі – эндемик өсімдік түрлерінің түйежаңғақ сақталған. Алтайдың Эндемиктердің басым түрі Қазақстанның
едəуір көптігінде. Мұнда 550 эндемик майқарағайлы ормандарында да реликт солтүстік-шығысында, Жетісу мен Тянь-
өсімдік түрі бар.Бұлардың ішінде реликт өсімдіктер – тайтұяқ, орман тоққұдығы, Шаньның таулы, биік таулы аудандарында
түрлері де бар. Реликт түрлерінің хош иісті бояушөп бар. Алша жəне ірі кездеседі. Бұлар: Лебедур бадамы,
бірқатары – ежелгі палеоген саваннасы лиана жүзім бұталардан калофака мен бөріжөке,
өсімдіктерінің қалдықтары. Бұлар – Қаратау ормандары мен Шу-Іле шөптерден Ильин бозы, тарбағатай
қаратау лепидолофасы, қаратау шайтан тауларының оңтүстік-батысында бидайығы, қарқаралы ешкі миясы,
келмесі, бұташық ақ жапырақ, шымыр кездеседі. Көкшетау, Баянауыл, траутфеттер таспасы, бұта шытыршық,
строгановия (Қаратауда), недзведския, Қарқаралы, Қызыларайдағы гранит қазақ клаузиясы, түкті қаратұқым. Батыс
шымыр ақ жапырақ (Шу-Іле тауларында), массивтерінен түзілген жерлерде Қазақстанда (Мұғалжарда) кірпі қара
спиреантус (Бетпақдалада), строгановия кездесетін қарағайлы шоқ ормандар да – тұқымы, имек таспа, Мұғалжар
(Орталық Қазақстан ұсақ шоқыларында). реликтер, мұнда осы кезге дейін сфагнум ақжапырағы кездеседі. Шөл флорасы
Қаратау жотасының оңтүстік бөлігінде өскен шағын батпақтар сақталған. құрамында да эндемик түрлер өте көп:
жəне оңтүстік шығыстағы Шарын өзені Қазақстанның оңтүстігіндегі ксерофитті сораңды аюбалдырған, кермек, баялыш,
(Іле саласы) жайылмасында едəуір селдір ормандар, пісте ормандары, т.б
көлемде сақталған согдийлік шетен тоғайлар – ежелгі ортаазиялық саванна
орманы – реликт орман сақталып қалған. реликт ормандардың қалдығы
Қорытынды

Қорытындылай келе, Қазақстан табиғатының алуан түрлілігіне, өсімдігінің тарихи дамуының
күрделілігіне байланысты оның қазіргі өсімдік құрамы да əртүрлі. «Қазақстан флорасы» (1956-
1963 жж.) монография дерегіне қарағанда Қазақстан жерінде тек жоғары сатыдағы өсімдіктердің
4750-ге жуық түрі өседі. Бұның көбі шөптесін өсімдіктер, бұталар мен ағаштың үлесі өте аз.
Қазақстандағы қазіргі өсімдіктер түрлері қылқан жапырақты ормандар, ұсақ жапырақты орман-
тоғайлар, бұталы тоғайлар, даланың бұталы өсімдіктері, шөл ағаштары (сексеуіл), шөлдің бұталы
өсімдіктері, дала өсімдіктері, субтропикалық өсімдіктер, шалғындар, тақырлар, шөлдің бір жылдық
өсімдіктері болып бөлінеді. Оларға геоботаникалық жағынан Еуразияның қылқан жапырақты
орманы (оңтүстік Алтай), Еуропа Сібірінің орманды даласы (Солтүстік Қазақстан), Еуразия даласы
(Еділ-Жайық, Мұғалжар-Торғай, ЕсілНұра, Қарағанды, Ұлытау-Сарысу, Зайсан бойы), Азияның
шөлді аудандары (Тұран, Солтүстік Тянь-Шань, Қаратау) кіреді.
Пайдаланылған әдебиеттер:

1. https://kk.wikipedia.org/wiki/
2. https://el.kz/news/archive/content-1289/
3. Қосымша_1__GOEGR_Өсімдіктер
4. Бейсенова Ә.С.Қазақстанның физикалық
географиясы.-Алматы,2014ж. 539б.
Тапсырма №2. Ұсынылыған
«Негізгі орман құрайтын
түрлер» тақырыбында
диаграмма құрастырып,
сипаттама жасау.
1-кесте
Қандыағаш (Alnus) – қайыңдар
тұқымдасына жататын ағаш. Негізінен Солтүстік
жарты шарда өсетін 40-қа жуық түрі белгілі.
Бұлардың биіктігі 20 – 35 м-дей, бір үйлі, дара
жынысты болады. Қабығы қара қоңыр. Жапырағы
кезектесіп орналасады, олардың жиегі иректеліп,
Негізгі орман құрайтын астыңғы беті қалың жүйкеленіп біткен. Аталық гүл
өсімдіктің түрлеріне: қарағай, шоғы ұзын сырға тәрізді, аналық гүл шоғы –
масақша, ол жеміс піскенде бүрге айналады. Бүрі
шырша, майқарағай, балқарағай, ерте көктемде ашылады. Жел арқылы тозаңданады.
Самырсын, ағаш арша, қайың, Жемісі – бір тұқымды, қос қанатты жаңғақша. 50 –
120 жылдай өседі.
көктерек, қандыағаш, терек, ағаш
сияқты талдар, емен, шаған, үйеңкі,
қараағаш, ақ сексеуіл, қара сексеуіл
Қара сексеуілдің көп бөлігі Алматы, Жамбыл
жатады. Бірінші диаграммада осы облыстарында өседі.
түрлердің аудандары көрсетілген. Қара сексеуіл ылғалы жеткілікті ортада да, жер
асты суы немесе одан да көп тереңдікте орналасса
Ең үлкен ауданды алып тұрған қара да өсе береді. Ол ақ сексеуілге қарағанда жуандау
сексеуіл болса, ең азы қандыағаш әрi iрi келедi. Оның өсу биiктiгi көбiне 7 метрге
дейiн жетедi. Ал тамыры 11 метрден аса тереңдiкке
болып табылады. кетедi. Бұлар шоғырланып өседi. Алыстан қарасаң
қалың жынысты орман тәрiздi. Қара сексеуiлдiң
жас, әрi жұмсақ бұтақтарын, жапырақтарын түйелер
мен ұсақ малдар жейдi. Оның үстiне сексеуiлдi
аймақтар мал жайылымына қажеттi шөптердiң
өсуiне де пайдасын көп тигiзедi.
Бұл екінші кестеде негізгі
орманды құрайтын өсімдіктер
қорының көлемі көрсетілген.
Яғни, кестеде көрініп
тұрғандай ең үлкен көлемді
алып жатқан қарағай ағашы
болса, ең аз көлемді алып
жатқан үйеңкі ағаш екен

2-кесте
Үшінші кестеде негізгі
орманды құрайтын өсімдіктердің
орташа қоры көрсетілген. Мұнда
орташа қоры бойынша ең үлкені
самырсын өсімдігіне тең болса,
ең азын ақ сексеуіл өсімдігі
құрайды екен.

3-кесте

Ұқсас жұмыстар

Наурызым қорығы туралы

Орман және орман парк шаруашылығындағы жаңа техникалар

Қазақстанның өсімдіктері мен жануарлар дүниесі

ТМД елдері территориясында өсімдіктер мен жануарлардың таралуы және олардың заңдылықтары

Оқушыларға экологиялық білім беру жүйесіндегі аймақтық компонентті пайдалану

Алматы мемлекеттік қорығы

Орман - жер бетіндегі табиғи қорлардың, оның ішінде өсімдіктер жамылғысының басты бір типі

Қаратау ормандары

Тундра мен орман тундрадағы индикациялық заңдылықтар

ӨСІМДІКТЕРГЕ ЖӘНЕ ФИТОЦЕНОЗДАРҒА ӘСЕРІ

Пәндер