Оқу заңдары, заңдылықтары жəне принциптері

Презентация қосу

№ 11 дәріс тақырыбы:
Оқу заңдары,
заңдылықтары жəне
принциптері
Жоспар:
1. Заңдар, заңдылықтар
жəне принциптер мен
ережелер жөнінде
түсінік.
2. Оқудың негізгі
заңдары мен
заңдылықтарына шолу.
3. Принциптер жəне
оларға байланысты оқу
ережелері
Оқу теориясының негізгі құрылым бірліктері – бұл
ғылым тарапынан анықталған заңдар мен
заңдылықтар

Заңдар мен заңдылықтар құбылыстар, процестер мен
олардың нəтижелері арасындағы жалпы, объектив,
тұрақты жəне қайталанып келетін байланыстар мен
тəуелділіктердің мəнін ашады

Дидактикалық процестің негізін құрайтын аса
маңызды жəне негізгі заңдылықтар мен заңдар оқу
принциптері немесе дидактикалық принциптер деп
аталады
Қазіргі кезеңдегі оқу жүйесінің ірге тасын Я.А.
Коменский қалаған. Ғұлама- педагог пікірінше,
оқудың негізі – табиғи сəйкестік принципі, ал барша
қалған принциптер осы табиғи сəйкестікке сай бірізді
іске асырылып барады. А.Дистервег бұл жүйені жаңа
талаптарға негізделген нақты ережелермен
толықтырды. Бұл ережелер 1) оқу мазмұнына; 2)
оқытушыларға; 3) оқушыларға қатысты болды.
К.Д.Ушинский тиімді оқуға қажет келесі шарттарды
белгілеп берді: уақытқа сай болуы, бірізділік,
табиғилық, тұрақтылық, игеру беріктігі, анықтығы,
оқушылардың дербестік əрекеті, жүктемелердің аса
ауыр не өте жеңіл болмауы, дұрыстық.
Неміс педагогі Э. Мейман бірнеше ерекше заңдарды
негіздеп, ұсынды:

- жеке адамның дамуы əуел бастан көбіне оның
табиғи нышандарына тəуелді жүріп жатады

- ең алдымен бала тіршілігі мен оның қарапайым
қажеттерін қанағаттандыруға арналған сапа-
қасиеттер дамиды

- балалардың жан жəне тəн дамуы əрқилы деңгейде
өтеді
Жалпы заңдылықтар қалаған білім беру процесіне тəн болып, оқудың
бүкіл жүйесін қамтиды. Олардың арасында аса көп еленетіндері:

- оқу мақсаттары. Оқу мақсаты қоғам дамуының деңгейі мен
қарқынына, оның қажеттері мен мүмкіндіктеріне, педагогика
ғылымы мен практикасының даму деңгейі мен жетістіктеріне
байланысты

- оқу мазмұны. Оқу мазмұны қоғамдық қажеттер мен оқу
мақсаттарына, ғылыми-техникалық жəне əлеуметтік
процестің қарқынына, оқушылардың жас
мүмкіндіктеріне, оқу теориясы мен практикасының даму
деңгейіне, оқу мекемелерінің материалды- техникалық
жəне экономикалық жағдайларына тəуелді келеді

- оқу сапасы. Оқу сапасы өткен кезеңдегі оқу процестерінің
нəтижелілігіне, оқу материалының сипаты мен көлеміне,
мұғалімнің ұйымдастыру – педагогикалық шеберлігіне ,
оқушының оқып-үйренуге болған қабілетіне, оқу уақытына
байланысты
- оқу əдістері. Дидактикалық əдістер тиімділігі əдістерді білу мен
қолдану ептілігіне, оқу-мақсаттарына, мазмұнына,
оқушылардың жеке деңгейі мен оқуды меңгеру қабілетіне,
материалдық-техникалық қамсыздығына, оқу процесінің
ұйымдасуына тəуелді

- оқуды басқару. Оқудың нəтижелі болуы оқу жүйесіндегі
кері байланыстың жеделдік сипатына, реттеу-түзету
ықпалдарының орынды келуіне орайласады

- оқуға ынталандыру. Оқу нəтижесі шəкірттің білім игеруге деген
іштей ынта-ықыласы мен оқу əрекеттерінің өзіне тəн
тартымына (внутренние стимулы); оқу əрекетіне мүмкіндік
жасаушы сыртқы жағдайлар (қоғамдық, экономикалық,
педагогикалық).
Жеке (нақты) заңдылықтар оқу жүйесінің кейбір тараптарына орай іске
қосылады. Оқу процесінің жеке (нақты) заңдылықтары:

- дидактиканың тек өзіне тəн (оқу нəтижесі қолданылған оқу əдістері
мен құрал-жабдықтарына, оқытушының кəсіби шеберлігіне жəне т.б.
байланысты)

- таным теориясына (гносеологиялық) сай (оқу нəтижесі оқушылардың
танымдық белсенділігіне, ептілігіне жəне оқуды қажетсінуіне, т.б. тəуелді)

- психологиялық (оқу нəтижесі шəкірттердің оқу-үйрену мүмкіндіктеріне,
зейін деңгейі мен тұрақтануына, ой-ақыл ерекшеліктеріне жəне т.б.
байланысты)

- əлеуметтік (жеке адамның дамуы төңірегіндегі басқа адамдармен тікелей
не жанама қарым-қатынасына, қоршаған ортаның ақыл-парасат дəрежесіне,
мұғалімнің оқушымен қатынас жасау стиліне жəне т.б. тəуелді)

- ұйымдастырушылық (оқу процесінің тиімділігі оның ұйымдастырылу
дəрежесіне, сол процестің оқушыда оқуға болған ынтаны, қажеттікті
тəрбиелеуге бағытталуына, таным қызығушылығын қалыптастыруына,
қанағаттану лəззатына бөлеп, танымдық белсенділікті қанаттандыруына
жəне т.б. тікелей байланысты)
Ережелер мұғалімге қандай да бір жағдайларда нақты
əрекеттерді жасауға сілтеме беріп, белгілі бір
талаптарды орындауға бағыттайды. Ал бұл
нұсқаулардың қалай орындалуы мұғалімге тəуелді.
Мысалы, оқушы сабақ басына кешігіп, сыныпқа
қоңыраудан соң кіріп келді. Мұндай жағдайда мұғалім
ережеге сай оқушыға қандай да ықпалды əрекет жасауы
қажет, себебі тəртіп бұзу ескерусіз қалмауы тиіс. Ал бұл
ескерту қалай орындалады- оның жолы бүтіндей жəне
толығымен нақты ситуацияға, оқушы тұлғасына,
мектепте қабылданған тəртіптерге, қалыптасқан
қатынастарға жəне көптеген басқа да себептерге
байланысты
саналылық
жəне
белсенділік
көрнекілілікпе жүйелілік жəне
н оқыту бірізділік

ДИДАКТИКАЛЫҚ
беріктік ПРИНЦИПТЕР көңіл-күй
ескеру

теория мен
түсініктілік практика

ғылымилық
Саналылық жəне белсенділік принципі негізінде ғылым тарапынан
анықталған заңдылық тұжырымдары жатыр. Білім мəні оқушының өз
ақыл-ой белсенділігі арқасында игерілген терең де əрі өз бетінше
ұғынылған білімдерден құралады. Білімдерді саналы игеру бірнеше
шарттар мен жағдаяттарға тəуелді: оқу мотивтері, оқушылардың
танымдық белсенділігінің деңгейі мен сипаты, танымдық іс-əрекетті
басқару жəне оқу тəрбие процесін ұйымдастыру, мұғалім қолданған
əдістер мен оқу жабдықтары жəне т.б. Оқушының өзіндік таным
белсенділігі оқудың маңызды жағдаятының бірі есептеледі, ол оқу
материалын терең əрі берік игеруде пəрменді ықпал жасайды

Көрнекілікпен оқыту принципі. Оның негізінде келесідей ғылыми
заңдылықтар жатыр: адамның сезім мүшелері сырттай
тітіркендіргіштерді əртүрлі қабылдайды, адамдардың көбі көру
органдарының аса жоғары сезімталдығына ие; рецепторлардан орталық
жүйке жүйесіне бағытталған байланыс оптикалық каналының
өткізгіштік қабілеті өте жоғары; көру органдарынан (оптикалық канал
бойынша) миға келіп түсетін ақпарат қайта таңбаланбайды, ол оқушы
есінде жеңіл, тез жəне берік бейнеленіп қалады
Жүйелілік жəне бірізділік принципі келесі ғылыми
тұжырымдарды негізге алады: қоршаған орта болмысының
айқын бедерлері мида нақты бейнеленсе ғана, оқушы
шынайы білім топтай алады; ғылыми білімдер жүйесін
қалыптастырудың басты тəсілі – белгілі жолмен
ұйымдастырылған оқу; ғылыми білімдер жүйесінің
бірізділігі оқу материалының ішкі логикасымен жəне
оқушылардың танымдық мүмкіндіктерімен байланысты;
жеке элементтерден тұратын оқу процесінің тиімді əрі
жоғары нəтижеге жетуі ол процесте орынсыз үзілістердің,
ескерілмей қалған қажетті сəттердің болмауына жəне
бірізділіктің қандай да себептермен бұзылмауына тəуелді.
Егер дағдылар тиісті жаттығулармен жүйелі бекімесе, олар
көп ұзамай жойылады; егер оқушылар логикалық ойлауға
үйретілмесе, олар өздерінің ойлау іс-əрекетінде үлкен
қиыншылықтарға кезігеді; егер оқу ісінде жүйелілік жəне
бірізділік сақталмаса, оқушылардың даму процесі
бəсеңдейді
Беріктік принципі келесідей заңдылықтарға негізделеді: мазмұнын игеру
жəне оқушылардың танымдық күш-қуатының дамуы – оқу процесінің бір-
біріне байланысқан екі тарапы; игерілген оқу материалының беріктігі
объектив жағдаяттарға, яғни бұл материалдың мазмұны мен құрылымына
ғана тəуелді болып қоймай, оқушылардың сол пəнге, материалға,
мұғалімге деген субъектив қатынастарына да орайлас; игерілген білімнің
берік болуы оқуды ұйымдастыруға, əрқилы оқу түрлері мен əдістерін
пайдалануға, сондай-ақ оқу мерзіміне байланысты келеді; оқушылар жады
таңдамалы сипатқа ие: қандай да материал оларды маңыздылығымен
қызықтырса, сол материал берік орнығады жəне ұзақ сақталады

Түсініктілік принципі оқытудың көп ғасырлық тəжірибесі талаптарынан
туындайды: бұл, бір жағынан – оқушылардың жастық даму
заңдылықтарына байланысты келсе, екінші жағынан – дидактикалық
процесті оқушылардың даму деңгейімен сəйкестендіре ұйымдастыру жəне
іске асыруға тəуелді. Бала өзінің ойлау деңгейіне,
жинақтаған білімі, ептілігі, ойлау тəсілдеріне сəйкес келген дүниені ғана
түсіне алады. Түсініктілік принципін іске асыруда қажет, өз уақытында
Я.А.Коменский өрнектеген классикалық ережелер: жеңілден-қиынға,
белгіліден-белгісізге, қарапайымнан-күрделіге өту
Ғылымилық принциптің талабы – оқушылар игеруіне ғылым
тарапынан анықталған білімдерді ұсыну. Мектептік білімденудің де
міндеті осы ғылыми білімдерді игертуге бағытталған. Оқудың
ғылымилығы ең алдымен мектеп білімінің мазмұнына жəне оны
қалыптастыру принциптерін қатаң ұстануына; мұғалімдердің
мазмұнды толық іске асыра алуына тəуелді; қабылданған білімдердің
ғылымдық сипаты оқу жоспарларында, бағдарламаларында өрнектелген,
пəн аралық байланыстарда іске асып барады

Теория мен практиканы байланыстыру принципі негізіне
классикалық философияның ақиқат пен танымдық қызметтің дерек көзі –
тұрмыс жəне практика екендігі туралы тұжырымы алынған. Орынды
ұйымдастырылған тəрбие əрқашан өмірдің өзінен, практикадан бастау
алып, онымен тығыз байланыста болады, сонымен өсіп келе жатқан
əулетті белсенді тіршілік қамына дайындайды. Оқудың өмірмен,
теорияның практикамен тығыз байланысты болуы оқу мазмұнына, оқу-
тəрбие процесінің келелі ұйымдастырылуына, оқудың тиімді формалары
мен əдістерін пайдалануға, еңбек пен политехникалық дайындыққа
бөлінген уақытқа, сонымен бірге оқушылардың жас ерекшеліктеріне
тəуелді келеді
Ұнамды көңіл-күй сақтау принципі бала табиғатының дамуы мен
оның іс-əрекетіне байланысты туындайды. Ұнамды көңіл-күйден адам
жаны нəр алады, ой өрісі сəуелелене түседі, оқу жеңіл, жылдам жəне
жағымды сезіммен қабылданады. Егер оқушының кітап оқуға зауқы
болмаса, оны ауыр да азапты еңбек сипатында қабылдаса, одан
табысты нəтиже күтудің өзі бей-берекетсіз іс. Сондықтан да, оқу
баланың ұнамды көңіл-күйін көтеріп, оны қуанышты оқиға ретінде
қабылданатын дəріс жұмысына дайындау қажет. Ұнамды қатынас
болмаған жерде оқу процесі өз ықпалын жояды. Ықыласы болмаған
адамды оқыту – бос əурешілік. Көңілін қорқыныш, өшпенділік, жек
көрушілік жайлаған баланы оқыту оның санасына шынайы болмыс
деректерін зорлап ендірумен бірдей. Мұндай жолмен қабылданған
білім ұзаққа бармай ұмытылады, одан келер пайда болымсыз.
Сондықтан педагогтар бар шеберлігін қосып, мектеп оқу еңбегі мен
білім тартымдылығын көтеруге ат салысады. Бала жанын сенім
шуағымен жылытып, оның алғашқы қадамдарына қолдау көрсетеді.
Мектеп өмірін мұғалімдер жарқын да қызықты істер, оқиғалармен
толтырып, олардың бəрі балалық шақтың балдəурені секілді оқушы
есінде ұзаққа сақталуына негіз қалайды
Назарларыңызға
Назарларыңызға
рахмет!
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Көрнекілікпен оқыту принципі

Тұтас педагогикалық үдерістің (ТПҮ) мәні, құрылымы, оның заңдары мен заңдылықтары

Тәрбие заңдылығы

Тәрбиенің заңдылықтары

Педагогикалық процестің ерекшеліктері

Педагогика саласындағы зерттеулер

Диалектика және оның негіздері

Оқыту процесінің жалпы заңдылықтары

Оқыту заңдары, заңдылықтары

Оқытудың заңдылықтары

Пәндер