Оқыту процесінің қозғаушы күштері

Презентация қосу

ОҚЫТУ ҮДЕРІСІ
ТҰТАС ЖҮЙЕ РЕТІНДЕ
Жоспар:
Оқытудың әдіснамалық және психологиялық негіздері

Оқытудың мәні және құрылымы

Оқытудың қызметтері және олардың ара қатынасы

Оқытудың қозғаушы күштері

Жоғары мектептегі көптілде оқытудың мақсаты мен мазмұны
Қазақ даласында оқыту теориясына үлес қосқан
тұлғалар
Ыбырай Алтынсарин (1841-1889жж.) орыс тілін қазақтарға үйрету курсының, оқу
жоспарларының, бағдарламаларының авторы.
Ол орыс тілі мен қазақ тілінің айырмашылықтарын анықтады. Оқыту процесінде көрнекілік,
әңгімелеу, кітаппен жұмыс әдістерін кең қолданды. Ы.Алтынсарин орыс тілін үйрету үшін
дайындық сыныптарын ашты, ауызша сөйлеу тәсілі қолданылып, орыс әдебиеті, грамматиканы
оқытқанда казақ тілінде аз сөйлеткен, сөздік жұмыстары жүргізілген. 1879 жылы оқу құралы
"Қырғыз хрестоматиясы" шықты. Бұл бірінші, қазақ тіліндегі оқу құралы, оған ауыз әдебиеті
шығармалары, өсімдік, техника атаулары енгізілді.

Ахмет Байтұрсынов (1873-1937 жж.) қазақша оқыту әдістемесінің негізін салушы.
"Оқу ана тілінде жүргізілсін" — деген талапты бастаушы.
1912 жылы тұңғыш рет "Әліппе" жазды, ол халықты сауаттандырудың басты құралы
болды. Халықты надандық түнегінен шығару үшін оған білім беру қажеттігін
дәлелдеді. 1913 жылғы "қазақша оқу жайынан" деген мақаласында "бала оқытатын
адам оған үйрететінін, оның көңіл сарайын, мұғалімдік ғылымды жақсы білу керек", -
дейді.
Жүсіпбек Аймауытов (1890-1931 жж.)- "Тәрбиеге жетекші" (1924) деген еңбегінде
баланы оқытудың ережелерін, заңдарын баяндайтын, оқытудың дұрыс жүйесін
тауып, білім берудің шарттарын көрсететін педагогика бөлімі "дидактика" деп,
дидактикаға қазақ тілінде тұңғыш ғылыми анықтама берген.
Ж. Аймауытов баланың ақылын, сезімін, ерік-жігерін, мінезін тәрбиелеу керектігін
атап көрсетті. Балаға туған елдің салт-санасын, әдет-ғұрпын көрсетуді ұсынды.
Баланың тіл байлығын арттыруға ерекше көңіл бөлді.

Мағжан Жұмабаев (1893-1938 жж.)- Ол зейінді тәрбиелеу жолдарын көрсетті. Олар:
• мұғалімнің қатты сөйлеуі;
• суреттердің бояуының ашықтығы;
• әсердің күштілігі;
• затты көрсету, суретін салдыру, балшықтан сол затты жасату.
Баланың ойын бөлетін сабаққа қатысы жоқ заттар, мұғалімнен қорқу, не көзге түскісі
келу сияңты сезімдер. Осы құбылыстарға жол бермеу үшін М.Жұмабаев сабақтарды
түрлендіруді, әсерді жаңалауды, оқуды енді бастаған балаларды 5-10 минут оқытуды,
жаңа білім мен ескі білімдерді байланыстыруды, жақыннан алысқа, таныстан бөтенге
қарай оқытуды ұсынды.
Оқытудың әдіснамалық негіздері
Оқытудың жалпы ұйымдасуын формалары мен әдістерін таңдауды белгілейтін
ұстанымдық ережелері педагогикалық процестің жалпы әдіснамасынан дамиды. Сонымен
қатар, оқытудың оқушылардың танымдық әрекеттерінің ұйымдастырылуымен тікелей
байланысты болғандықтан оның әдіснамалық негізін арнайы құрастыру қажет. Жалпы
білім беретін мекемелердегі оқыту процесінің әдіснамалық негізі төмендегі әдіснамалық
ережелерді біріктіреді:

танымның жалпы әдісі ретінде диалектикалық әдіс;

объективті ақиқаттың құбылыстарын сараптаудың тарихи
тәсілі

қарама-қайшылықтың қозғалысындағы, дамуындағы процесті
қарастыратын таным теориясы; диалектикалық ойлау;
мазмұн мен форма; мақсат пен құралдың үйлесімділігі;
мүмкіншілік пен ақиқат; оқыту теориясының сапалық
және сандық қатынастары;
әдіснамалық ұстанымдар (танымдық, объективтілік,
теория мен тәжірибенің бірлігі, детерменизм,
тарихшылық және диалектикалық таным ұстанымдары)
Ұстанымы тәжірбиелік педагогикалық іс-әрекетінің
негізінде жатқан, қазіргі таңдағы оқытуды төмендегі
ерекшеліктері сипаттайды:

Материалистік диалектика негізінде
жасалған, қазіргі таңдағы дидактикалық
жүйедегі оқытудың мәні – оқушыларға
дайын білімді беруді не қиыншылықтарды
Оның әдіснамалық негізін таным өз бетінше жеңулеріне, не болмаса
философиясының объективті оқушылардың өз беттерінше оқуларында
заңдылықтары құрайды. емес. Оның айырмашылығы
оқушылардың жеке пікірлері мен
тәуелсіздігі, белсенділіктерінің,
педагогикалық басқарымның саналы
үйлесімді болуында.
Оқыту процесінің әдіснамалық негізін объективті дүниені танудың арнайы түрін және
ғылымның танымын бейнелейтін, оқушылардын, іс-әрекеттерінде оқуды салыстыру
арқылы түсіндіруге болады.
Ғылым объективті жаңаны, ал оқушы — субъективті жаңаны таниды, бірақ қандайда бір
ғылыми жаңалықты ашпайды, тек ғана ғылым жинақтаған ғылыми түсініктерді,
ұғымдарды, зандарды, теорияларды, ғылыми дәйектерді меңгереді.
Ғалымның танымын эксперемент, ғылыми ойлау, сараптау, қателіктер, теориялық пікірлер
құрайды, ал оқушының танымы оқытушы шеберлігінін көмегімен біршама жылдам және
жеңіл түрде өтеді. Оқу танымы тікелей және жанама түрдегі оқушының көмегін міндетті
түрде пайдаланады, ал ғылым тұлға аралық өзара әрекеттің көмегінсіз таниды. ғалым мен
оқушы танымының арасындағы осы зор айырмашылыққа қарамастан бұл процестер
негізін ұқсас яғни, әдіснамалық негіздері бірдей.
Оқытудың психологиялық негіздері
Оқытудың психологиялық негіздері туралы орыс педагогикасының негізін салушы
К.Д.Ушинский назар аударған. Ол өзінің «Адам тәрбие пәні» атты еңбегіңде,
баланың түрлі жас ерекшелігі кезеңіндегі негізгі психологиялық даму
ерекшеліктерін айта отырып, баланы оқытудың ең күшті факторы оқыту мен
тәрбиелеу деп жазды.
Сонымен қатар психология ғылымының көрнекті өкілдерінің бірі Л.С.Выготский де
зерттей отырып, оқыту мен дамудың арақатынасы мәселесін шешудің өзіндік
К.Д.Ушинский тәсілдерін ұсынды:
оқыту мен даму бір-біріне тәуелсіз екі түрлі процесс;
оқыту кемелденуге негізделеді, оқыту мен даму процесінде пайда болатын
мүмкіндіктерді пайдаланады;
оқыту мен даму екі түрлі салыстырмалы процесс;
оқыту дамудан кейін жүріп отыруы мүмкін, сонымен қатар дамуды алға жылжыта
отырып, оның алдында болуы да мүмкін.

Л.С.Выготский
Оқыту процесі дидактикалық жүйелер деп аталатын
психологиялық тұжырымдамаларға негізделеді.
Дидактикалық жүйе оқытудың мақсатына жетуге қызмет
ететін, біртұтас құрылымды жасайтын элементер
жиынтығын құрайды. Жүйенің сипаттамасы мақсаттың,
білім мазмұнының, дидактикалық процестердің, оқытудың
әдістері, құралдары, формаларының және оның
ұстанымдарының сипаттамаларына сәйкес келеді.
Дидактикалық тұжырымдамалардан үшеуін бөліп алу
қажет: дәстүрлі, педоцентристикалық және дидактиканың
қазіргі жүйесі.
Оқытудың мәні
Оқыту дегеніміз заман

*
Оқытудың негізгі қызметі Оқыту барысында

*
*
талабын ескере отырып, оқушылардың білім, дағды ұйымдастыру, білімдендіру,
жеке тұлға қалыптастыру шығармашылық-іс-әрекетке қарым-қатынас, басқару
барысында олардың іскерлігін қалыптастыру қызметтері тұтастай іске
бойында білім, білік, дағды, болса, екіншіден олардың асырылады. Оқыту түрлері
іскерлікті мақсатты дүниетанымын жалпы алғанда жеке,
меңгерту мен дамыту қалыптастыру болып топтық болып бөлінеді
процесі. Яғни, ол қоғамдық табылады. Оқыту процесі және әр тұрғыдан
құбылыс сипатындағы оқулықтар негізінде іске ұйымдастырылады.
мақсатты бағдарланған, асырылады.Оқыту
жүйелі ұйымдастырылғын Оқыту процесіндегі негізгі
процесiнде оқулықтар мазмұнды игеру тетігі —
қоғамдық қатынастар құрылымындағы,
тәжірибесі, сонымен қатар өзара әрекеттестіктің
оқытушының оқу арнайы формасындағы
қоғамдық сананың даму материалын түсiндiруiндегi
нәтижесі. мақсатты ұйымдастырылған
жүйелі мәселе қою әдiсі балалар мен ересектердің
басты орынға ие болады. бірлескен іс-әрекеті,
Оқыту тәрбие процесімен олардың мазмұнды
қатар жүргізіледі, яғни екі танымдық әңгімелері
жақты процесс ретінде
сипат алады.
Оқытудың құрылымы

Оқыту процесінің Оқыту процесінің
педагогикалық психологиялық
құрылымы құрылымы
Оқыту процесінің педагогикалық құрылымы:
мақсат – принциптер –мазмұн –әдістер –
құралдар
Құралдар –
мазмұнмен
Әдістер– жұмыс
мұғалім мен жасайтын
Мазмұн – оқушының материалдық
мақсатқа жету мазмұнды тәсілдер мен
Принциптер жолында жетілдіру – әдістер.
мақсатқа жету оқушыларға қабылдауға
Мақсат –ұстаз жолдарын берілетін арналған іс–
бен шәкірт анықтайды. тұлғалар әрекеттері.
арасындағы тәжірибесінің
педагогикалық бөлігі.
қатынастардың
нәтижесі.
Оқыту процесінің психологиялық
құрылымы:

қуат (көтеріңкі не
танымдық оқуға түсіңкі дене мен
процестер қызығушылық жан күш–қуаты,
(қабылдау, ойлау, (оқуға қызығуды, белсенділік,
есте сақтау, ақпарат қабілетті, ынтаны еңбекқорлық не
сіңіру) айқындау) шаршау
динамикасы)
Оқытудың қызметтері және олардың ара
қатынасы

оқытудың
тәрбиелік
қызметі

оқытудың
дамыту қызметі
Оқытудың білім беру қызметі - бұл адам баласын білім
байлығымен қаруландыру, оны өз бетімен білім алуға, іскерлік
пен дағдыны игеруге даярлау. Қазіргі кезде білімді толық игеру
үшін оған қойылатын талаптарды ескерген жөн.

білімнің толықтығы - оқу материалдарын түсіну үшін
танымдық іс-әрекетті іске асыру;

білімнің түсініктілігі - оқушылардың өз бетімен ізденіп ақыл
ойын дамытуы;

білімнің әрекеттілігі - жаңа білім алу үшін оқушыға
бұрынғы білімін шеберлікпен пайдалану мүмкіндігін жасау.
Оқытудың тәрбиелік қызметі

әл-Фараби
Мағжан Жұмабаев «көру, есту, сипау, иіскеу,
«Тәрбиесіз білім – М. Дулатов "Оқытудағы мақсат
бұлшың ет сезімдері арқылы әдепке, әдемілікке,
адамзаттың қас жалғыз құрғақ білім үйрету емес,
сымбаттылыққа, талғампаздыққа тәрбиелеу
жауы» біліммен бірге жақсы тәрбиені
керек, сол тәрбиелер арқылы зейін
қоса беру керек" қалыптасады, баланың ақылы ересек адамдарға
қарағанда төмен екеніне байланысты
тәрбиелік іс-әрекетте тәлімді тәсіл қолдана
білу керек»

Тәрбиелей отырып оқыту, ғылыми теориялар мен ережелердің оқушылардың дүниетанымы мен сеніміне
айналуын сипаттайды, моральдық нормаларды, мінез-құлықты игеруін қамтамасыз етуге әсер етеді.
Оқыта отырып тәрбиелеу, оқушыларды өмірге, білім алуға тәрбиелейді, ақыл-ой қабілетін дамытады,
адамгершілік қасиетін қалыптастырады.
Оқытудық дамыту қызметі

Оқыту процесі, білімді меңгеру оқушыны дамытады. Оқушының тілі, ақыл-ойы,
сенсорлық және қозғалыс аймағы, сезімі, ерік-жігері, қажеттіліктері, мотивтері
дамиды.
Оқыту - жеке тұлғаны дамыту құралы. Л.С.Выготский (1896-1934) тұжырымдаған
психологияның маңызды заңдарының бірі - баланың дамуы оқытуға байланысты.
Сондықтан білім мазмұнына баланы дамытатын материалдар енгізіледі. Оқыту
процесінде П.А.Гальпериннің ақыл-ой жұмысын кезең бойынша қалыптастыру
теориясы, М.Н.Скаткиннің, И.П .Лернердің мәселелік оқыту әдісі баланы дамытуға
бағытталған.
Қазіргі оқыту тек білім берумен шектелмей, оқушыны әр жақты дамытуға, алдымен
ақыл-ойды дамытуға бағытталған.
Оқыту процесінің қозғаушы
күштері
Оқыту процесінде кездесетін қарама-қайшылықтарды шешу — оқыту процесінің қозғаушы күші.
Оқу процесінің негізгі қозғаушы күші оқушылардың алдына қойып отыратын мұғалімнің
міндеттері мен оларды орындауға қажетті оқушылардың білімдері, іскерлігі және ақыл-ойлары
арасындағы қарама-қайшылық. Басқа қарама-қайшылықтар, оқу материалын баяндау жүйесі мен
оқушылардың меңгеруі арасында, мұғалімнің түсінігі мен оқушы түсінігі, теориялық білімдер
және оларды тәжірибеде қолдану, оқу процесіндегі қиындықтың деңгейлері, сипатын дұрыс
анықтау және оларды оқушылардың түсінуі, мұғалімнің материалды жатық баяндауы және әрбір
оқушының оны түсінуі араларында болады.

• Баға – оқыту үдерісіндегі қозғаушы күші. Сыни тұрғыдан алып қарасақ, оқушылар өздерінің
білімінің толығуына көмектеседі. Пәнге деген қызығушылығы артады. Осыдан білім берудегі
басты қозғаушы күш – баға деп айтуға болады. Бағалау деп жұмыс жасаудағы дербестікті,
тапсырманы дұрыс орындау нәтижесін, білімнің, іскерліктің және дағдының сапасын
анықтауды айтады. Үлгерімді бағалаудың білім беру және дағдының сапасын анықтауды
айтады. Үлгерімді бағалаудың білім беру мен тәрбиелік маңызы бар. Білім берудің мағынасы
оқушылар объективті білім алады, ой-өрісі кеңейді, ғылыми көзқарасы қалыптасады.
Іскерлікті, дағдыны игереді. Тәрбиелік мағынасы жағынан объективті бағалау жеке адамның
қасиеттерін қалыптастырудағы құрал.
Жоғары мектептегі көптілде оқытудың
мақсаты мен мазмұны
Көп тіл білу біздің мемлекетіміздің халықаралық байланыстарын дамытуға мүмкіндік беретін тұлғааралық және
мәдениаралық қарым-қатынастардың аса маңызды құралы. Еліміздің қазіргі заман талабына сай ҚР «Білім туралы» Заңының
5- бабында: «Барлық оқу орындары мемлекеттік жалпы міндетті стандартқа сәйкес мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін білу
мен дамытуды, орыс тілі және бір шетел тілін оқып үйренуді қамтамасыз етуге тиіс», - деп көрсетілген.
Көптілді білім беру саясаты «Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында», Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында белгілі мақсат пен міндеттер аясында
өз көрінісін тапқан:
• əлемдік білім беру кеңістігіне ықпалдастырылған жəне жеке тұлға мен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыратын
көпдеңгейлі үздіксіз білім берудің ұлттық моделін қалыптастыру үшін білім беруді дамытудағы стратегиялық
басылымдықтарды анықтау;
• азаматтық пен патриотизм, ұлтжанды қасиеттер бойына дарыған шығармашылық, рухани жəне күш-қуат мүмкіндіктері;
даралығы дамыған тұлғаны қалыптастыру;
• отандық жəне əлемдік мəдениеттің жетістіктеріне баулу; қазақ халқы мен республиканың басқа да халықтарының тарихын,
əдет-ғұрпы мен дəстүрлерін зерделеу; мемлекеттік тілді, орыс, шетел тілдерін меңгерту;
• оқытудың жаңа технологиялары, оның ішінде кредиттік, қашықтықтан оқыту, ақпараттық- коммуникациялық
технологияларды енгізу жəне тиімді пайдалану.
Көптілділік дидактикасына байланысты соңғы уақыттағы басылымдар мен тəжірибеге
сүйенсек, бұл құбылысты іске асыруда төмендегі қағидаттарды ұстанған абзал:
тілдерді үйренуде оқушылардың оқу жəне лингвистикалық тəжірибесін пайдалану (əмбебап
терминдер, əр тілдегі ұқсас грамматикалық категориялар тілдерді меңгеруді жеңілдетеді);

тілдерді меңгерудегі тыңғылықтылық, асығыстыққа, үстірттілікке жол бермеу;

тілдерді оқытудың танымдық бағытында оқушы көптілділік құзыр-қабілеттілікті
меңгеріп қана қоймай, тіл құбылыстарына қызығушылық танытатын лингвист ретінде
қалыптасуын қамтамасыз ету;

тілді меңгеруде мəдениаралық бағыттылық, білім алушы тек көптілді тұлға ғана емес,
көпмəдениетті азамат ретінде қалыптасуы шарт;

тілдерді қатарластыра отыра оқыту;

бірнеше тілдерді интегративтік түрде оқытып, оның ішінде бір тіл негізгі базалық тіл болып
есептеледі, ол тіл екінші жəне үшінші тілді меңгеруге оң əсерін тигізеді;
Әдебиеттер тізімі:

1. Оқыту теориясы. Дидактика.
https://kitaphana.kz/refkaz/236-pedagogika/3255-didaktika.html2
2. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы
3. Көпжасарова Ү.И., Далабаева А.С. Көптілді білім беру саласында
ақпараттық технологиялардың рөлі. Қарағанды университетiнiң
хабаршысы, 2010. https://articlekz.com/kk/article/16034
4. Мынбаева А.К. Педагогика высшей школы. Учебное пособие,
Алматы, 2013 г.

Ұқсас жұмыстар

Оқыту процесінің Оқыту процесінің Оқушылардың Оқытудық түрлері мәні

Педагогтың кәсіби өзін-өзі тануы мен өзіндің дамуы

Оқыту процесі Тәрбие процесі

ТҰЛҒА ДАМУЫНЫҢ ҚОЗҒАУШЫ КҮШТЕРІ МЕН ҚАЙНАР

Тұтас педагогикалық үдерістің (ТПҮ) мәні, құрылымы, оның заңдары мен заңдылықтары

Тұлғаның қалыптасуы

Жалпы педагогика

Педагогикалық процестің жалпы заңдылықтары

Педагогиканың теориялық және әдіснамалық негіздері

Бала дамуының жақын аймағы

Пәндер