Каузальді атрибуция

Эмпатия. Каузальді атрибуция. Стереотипизация.

Эмпатия-бұл басқа адамға деген эмоционалды сезім немесе эмпатия. Эмоционалды реакция арқылы адам екінші адамның ішкі жағдайын түсінуге қадам жасайды. Эмпатия басқа адамның ішінде не болып жатқанын, айналасындағы әлемді бағалайтынын дұрыс түсіну қабілетіне негізделген. Эмпатия неғұрлым жоғары болса, адам сол оқиғаны әртүрлі адамдар қалай қабылдайтынын және оның осы әртүрлі көзқарастардың болу құқығына қаншалықты мүмкіндік беретінін елестете алады. Қарым-қатынас серіктесімен эмпатия психологтың, тәрбиешінің, әлеуметтік қызметкердің маңызды кәсіби қасиеттерінің бірі ретінде қарастырылуы мүмкін. Жалпы, кейбір жағдайларда эмпатия қабілетін дамыту осындай қызметпен байланысты адамдар үшін ерекше міндет болып табылады және белсенді өзін-өзі тәрбиелеу, кәсіби дамудың әртүрлі топтарына қатысу арқылы шешіледі.

Эмпатия айқын көрінісі - идентификация. Бұл адамның өзге адамның психикалық жай-күйін өз басынан кешіргеңдей халде болуы. Идентификация (лат. identificāre-анықтау) - өзін басқа адамға немесе адамдар тобына теңестірудің ішінара саналы психикалық процесі. Кейбір жағдайларда бұл психологиялық қорғау механизмдеріне қатысты болуы мүмкін.

Эмпатияны психикалық процесс ретінде анықтайтын үш ретті фазаға бөлуге болады:

Эмпатияның түрлерімен формаларын анықтайтын әр түрлі критерийлер бар:

Каузальді атрибуция механизмі себептерді өзінің мінез-құлқына да, басқа адамның мінез-құлқына да жатқызумен байланысты. Атрибуцияны зерттеу адамның күнделікті оқиғаларды түсіндіретін "ақыл-ой психологиясын" талдайды. Атрибуция құбылысы басқа адам туралы ақпарат болмаған кезде пайда болады, оны тағайындау (атрибуция) арқылы ауыстыруға тура келеді.

Тұлғааралық қабылдау процесінде каузальді атрибуция сипаты келесі көрсеткіштерге байланысты:

Г. Келли (Келли, 1984) каузальді атрибуцияның үш түрін анықтады:

Стереотипизация

Тұлғааралық қабылдаудағы стереотипизация құбылысы - адамдарды қандай да бір санатқа (жынысы, жасы, тері түсі және т. б. ) жататын адамдарды бағалау кезінде тұрақты бейнені қалыптастыру үрдісі. Стереотип, әдетте, жеткіліксіз тәжірибе негізінде, шектеулі ақпарат негізінде қорытынды жасауға ұмтылған кезде, ойлаудың тұрақтылығымен туындайды. Алдыңғы тәжірибені қолданыстағы айырмашылықтарға назар аудармай, осы алдыңғы тәжірибеге ұқсастық туралы қорытынды жасау үшін пайдалану үрдісі байқалады. Әдетте, мұндай стереотип адамның топтық құрамына, мысалы, белгілі бір кәсіпке қатысты туындайды. Стереотиптеу бұрмалаушылықтың пайда болуына әкеледі және адамдардың қарым-қатынасына ғана емес, олардың қарым-қатынасына да айтарлықтай зиян келтіруі мүмкін. Алайда, егер стереотип бағалау жүктемесін көтермесе және адам эмоционалды қабылдау немесе қабылдамау бағытында қабылдауда өзгеріс болмаса, стереотип тұлғааралық қарым-қатынас процесіне оң әсер етеді, бұл басқа адамды тану процесін едәуір жеңілдетуде және жеделдетуде көрінеді.