Ұлттық мемлекет құру жолындағы қазақ халқының қозғалыстарының бастаулары

Презентация қосу

ХХ ҒАСЫР БАСЫНДАҒЫ
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ
ӘЛЕУМЕТТІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ЖАҒДАЙ
– ТӘУЕЛСІЗДІК ҮШІН
КҮРЕСТІҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ.
Дәрістің жоспары:

1. ХХ ғасыр басындағы Қазақстандағы
әлеуметтікэкономикалық жағдай.
2. Ұлттық мемлекет құру жолындағы қазақ
халқының қозғалыстарының бастаулары.
3. Бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы
Қазақстан.
4. 1916 жылғы Ұлт-азаттық көтеріліс және оның
сипаты мен барысы
5. 1917 жылғы ақпан және қазан төңкерістері,
олардың Қазақстанның саяси ахуалына әсері.
1. Аграрлық сала және ауыл шаруашылығы

- Ресейде капитализмнің дамуы ауыл
шаруашылығын реформалауды қажет етті.
- Әр қазақ отбасына 15 десятинадан беріліп, артығы
– “Қоныс аудару қорына” берілді.
- Шын мәнінде көшпелі шаруашылыққа әр отбасыға
110-145 дес.жер керек болды.
- Яғни, отырықшы мен көшпелі шаруашылыққа
бірдей қарады.
П.А. Столыпин реформасы
Салдарлар:
Шаруалардың (әсіресе қазақтардың)
жерден айырылуы;
Жұмысшылардың саны көбейіп,
әлеуметтік жағдайдың нашарлауы;
Капиталистік және отарлық езгінің
күшеюі;
Жұмысшы және шаруа құқықтарының
бұзылуы;
Халық наразылығының артуы
Ресейдегі жалпыұлттық
дағдарыс
Халықтың шектен тыс қайыршылануы;
“Жоғарыдағылар” дағдарысы (бұрынғыша басқара
алмауы);
“Төмендегілер” белсенділігінің артуы.
Нәтижесінде:
Саяси үйірмелер мен қозғалыстардың,
партиялардың пайда болуы;
Халық қарсылықтарын ұйымдатыру;
Ұлттық интеллигенцияның саяси санасының
артуы мен азаттық үшін күреске араласуы.
Ұлттық-революциялық сананың артуы.
Өнеркәсіптегі ахуал

• 1902 ж. 197 өндіріс орны – 18695 жұмысшы;
• 690 шағын кәсіпорын – 7297 жұмысшы;
• 1656 км.теміржол – 30 мың жұмысшы;
• ТАНЫМАЛ ӨНДІРІС ОРЫНДАРЫ:
• - Қарағанды көмір шахталары;
• - Шығыс және орталық Қазақстандағы түсті
металлургия ошақтары;
• - Орал-Ембі мұнай кәсіпорындары және т.б.
1905 ж. Ресейдегі “Қанды жексенбі”.

• - Г.Гапон патшаға
Петиция беруге халықты
алып шықты;

• - Халыққа патша әскері оқ
атып қырып салды;

• Барлық Ресейде, оның
ішінде Мәскеуде көтеріліс
басталды
Қазақстандағы саяси наразылықтар:
Өлкеде:
• Халықшылдар үйірмелері;
• “Марксистік” үйірмелер (Атбасар, Ақмола,
Петропавл, Орал, Қостанай, Семей,Верный
және т.б.) – кейін олар Ресей социалдемократиялық
жұмысшы партиясы үйірмелеріне айналды;
• Кәсіподақ ұйымдары (Орал, Орынбор-Ташкент
т.ж.;
• “Капиталға қарсы орыс-қазақ одағы” (Успен
кеніші.
Үкіметке қарсы ереуілдер басталды
• Түркістан, Орал, ОрынборҚостанайПеровск,
Жаркент гарнизонында, Семей пошта-телеграф
жұмысшылары арасында Шалқар, Верныйда
ереуіл комитеттері құрылып, наразылықтар,
шерулер, стачкалар, демонстрациялар өткізілді.

• 1905 жылы қазақ халқының наразылығы
жазылған “Қарқаралы петициясы”
қабылданып, оған 14,5 мың адам қол қойған.
Онда:
- Қоныс аудару саясатын тоқтату;
- Дербес мүфтиат ашу;
- Сайлау құқығын беру т.б.талаптар қойылды.
1905 ж. 17 қазан. Патша манифесі
• ІІ Николай патша «азаматтық бостандықтардың
мызғымас негіздерін» енгізу Манифесі мен
Мемлекеттік думаға сайлау өткізу туралы шешім
қабылдады.
• Манифест бойынша Мемлекеттік Дума құрылатын
болды және онда «Мемлекеттік Дума
мақұлдамайынша ешбір заң күшіне ене алмайды»
делінді.
• Оны Ә.Бөкейханов қазақшаға аударып халыққа
түсіндіру жұмыстарына басшылық етті.
• Манифестің алдамшы екендігін түсіндірді.
І Мемлекеттік Дума
І Мемлекеттік Дума - кадеттік-либералдық болды.
1906 жылдың 27 сәуірінен 8 шілдеге дейін ғана қызмет етті;
Қазақ өлкесінен Думаға тоғыз депутат (4-і қазақ халқының,
5-і орыс халқының атынан сайланды;
Торғай облысынан - Ахмет Бірімжанов - заңгер;
Семей облысынан сайланған Әлихан Бөкеханов экономист;
Алпысбай Қалменов пен Бақыткерей Құлманов –
шығыстанушылар;
Н.Коншин (заңгер);
В. Недоносков («Уралец» газетінің редакторы),;
И. Лаптев (салық инспекторы);
В.Ищерский (дәрігер);
Н.Дыхнич (шаруа) сияқты азаматтар сайланған.
Дума демократияшыл болғандықтан оны патша тез таратып
жіберді.
ІІ Мемлекеттік Дума 1907 ж.20-ақпан – 3-маусым

• Либерал-кадеттерден құралды.
• Ал қазақ өлкесінен 14 депутат, оның ішінде 6-ы
қазақ халқының өкілдері болды.
• Ақмола облысынан молда Шәймерден Қосшығұлов;
• Семей облысынан би Темірғали Нұркенов, ;
• Орал обласынан адвокат Бақытжан Қаратаев;
• Торғай облысынан заңгер Ахмет Бірімжанов;
• Жетісу облысынан инженер Мұхаметжан
Тынышпаев,;
• Сырдария облысынан Т.Аллабергенов сайланды.
Бұл Дума да таратылып, патша революцияны жеңіп
шықты.
Ұлттық қозғалыстың өрістеуі:

ХХ ғасыр басында қазақ зиялылары шоғыры
қалыптасты;
Олар ағартушылықпен айналысып, біртіндеп
ұлттық қозғалыстардың көшбасшысыларына
айналды;
Азаттық мәселелерін талдап, жариялайтын
ұлттық
баспасөздің негізін салды.
ХХ ғасыр басындағы қазақ баспасөзі
• “Қазақ” газеті (1913-1918
жж.);

• “Серке” газеті (1907 жылы
жалғыз
номері шыққан);

• “Айқап” журналы (1911-1915
жж.)
1916 жылғы Ұлт-азаттық көтеріліс
• Басты себеп - 1916 жылғы 25 маусым күнгі ІІ Николай
патшаның «Бұратана халықтардан» соғыс
аудандарында қорғаныс құрылыстарын жүргізу мен
тыл жұмыстары үшін 19 бен 43 жастың аралығындағы
еректерді мобилизациялау туралы» жарлығы болды.

• Қазақстан мен Орта Азиядан 400 мың адам алу
көзделді;

• Алайда бұған өлкедегі саяси ахуалда шоғырланған
мәселелер алғышарт болды.
Тыл жұмысына алынудан босатылғандар:
• жергілікті патша әкімшілігінің басшылық
органдарының мемлекеттік қызметкерлер;
• діни қызметкерлер;
• жоғары және орта оқу орындарының
студенттері;
• ақсүйектер мен «құрметті азаматтар»;
Бұл қазақ қоғамының екіге бөлінуіне әкелді.
Құжаттардың болмауы әкімшілік тарапынан
пара алу мен заңсыздықтарға әкелді.
Нәтижесі стихиялық қарсылықтар тудырды.
Уақыт өте келе көтеріліс ұйымдасқан сипатқа ие
бола бастады
1916 жылғы көтерілістің жеңілуінің
себептері: • Көтерілістің тарихи маңызы:
•
1.Көтеріліс бытыраңқы болып, 1.Қазақ халкының революциялық
таптық санасы өсті.
көтерілісшілер тарапынан
ынтымақтың болмауы. •
2.Қазақстан халықтары ұлттық
мүдделерінің ортақтығын
2.Көтерілістің ұйымдастырылуы мен ұғынды.
басқарылуы дұрыс жүргізілмеді. •
3.Қозғалыс барысында өкімет
3.Әскери қарфудың жеткіліксіздігі. құрылымы, қарулы күштер,
басқару аппараты құрылды.
4.Патша үкіметі жергілікті жердегі •
руаралық, ұлтаралық діни тартыстар 4.Отаршылдыққа қарсы азаттық
мен қайшылықтарды шебер күрестің шырқау шыңы болды.
пайдаланды. •
5.Қазақ халқының отарлау
5.Алдын- ала белгіленген жоспар саясатына қарсы күресе алатын
күш екенін көрсетті.
болмады.
•
6.1916 жылғы ұлт-азаттық
6.Ұлттық зиялылар арасында бірлік қозғалыс отаршылдыққа қарсы
болмады. көтерілістердің ішіндегі ең ірісі
болды. Көтеріліс революцияға
7.Байлар, феодалдар көтерілісшілер алғышарт қалыптастырды
мүддесін сатып кетіп отырды.
.
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Ұлт - зиялыларының өмірі туралы мағұлмат

Тәуелсіз Қазақстан тарихнамасында Алаш қозғалысына байланысты еңбектерді талдау жайлы

Қазақстан халықтар ассамблеясына – 20 жыл!

Алихан Бөкейханов және Алаш идеясы

Қазақ халқының ұлттық қозғалысының бастаулары

Азаматтық, қазақстандық елжандылық, этносаралық келісім тұралы ұғым

Қазақтың ағартушылық философиясы

ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті. Мәдениеті. Қоғамдық-әлеуметтік жағдайы

Алаш автономиясымен мен Қоқан автономиясының құрылуы және қызметтері

Семей жерінде

Пәндер