КӨНЕ ТҮРКІ ӘДЕБИЕТІ

Презентация қосу

КӨНЕ ТҮРКІ
ӘДЕБИЕТІ

МҮСІЛІМ АЙГЕРІМ
КЯ-19-3
Қ А РАС Т Ы Р Ы Л АТ Ы Н С Ұ РА Қ ТА Р :

1 . « Т ү р к і » с ө з і н і ң м ә н і . Т ү р к і х а л ы қ т а р ы м е н о л а р д ы ң т і л д е р і т у р а л ы м ә л і м е т.

2 . О р х о н - Е н и с е й ж а з б а е с к е р т к і ш т е р і н і ң з е р т т е л у і , ауд а р ы л у ы .

3 . Жа з б а е ске ртк ішт ерд і ң т ілі ,кө р ке мд ік ер е кші лі гі .
1.«ТҮРКІ» СӨЗІНІҢ МӘНІ.
ТҮРКІ ХАЛЫҚТАРЫ МЕН ОЛАРДЫҢ
ТІЛДЕРІ ТУРАЛЫ МӘЛІМЕТ.

• «Түркі» сөзінің мағынасы туралы әр түрлі пікір қалыптасқан. Біреулер «Тұр» сөзін –
түрегеп тұру, яғни өзінің заңды орнында тұрған адам, тәртіпті жауынгер деп түсіндірсе,
кейбіреулер мықты, қайсар, күшті деп келтіреді. Бұл – ең қарапайым анықтамасы. Біз
үшін «түркі» сөзі көптеген тайпалар мен рулардың ортақ атауы екенін білу жеткілікті.
Түркі тілі орал-алтай тілдер тобына жатады, және финн-угор мен мадьярам-венгр
тілдеріне жақын.
Т Ү Р К І Х А Л Ы Қ ТА Р Ы Н Ы Ң О ТА Н Ы Ж Е Р Ш А Р Ы Н Ы Ң Е К І М АТ Е Р И Г І – АЗ И Я М Е Н
Е В Р О П А . Д Е Г Е Н М Е Н БАС Ы М К Ө П Ш І Л І Г І АЗ И Я Б ОЛ Ы П СА Н А Л А Д Ы . О Ғ А Н
С Е Б Е П – К Ө П Ш І Л І К Т Ү Р К І Л Е Р О С Ы Ж Е РЛ Е РД І М Е К Е Н Д Е Й Д І , Е К І Н Ш І Д Е Н ,
ТА Р И Х И ТА М Ы Р Ы Д А О С Ы Қ Ұ РЛ Ы Қ ТА . А Л Е У Р О П А Д А Ғ Ы Т Ү Р К І Л Е Р,
Н Е Г І З І Н Е Н , О Н Ы Ң О Ң Т Ү С Т І Г І Н Д Е О Р Н А Л АС Қ А Н Д А , Е Д І Л М Е Н К А В К АЗ
ТАУЛ А Р Ы Н Ы Ң Е Т Е Г І Н М Е К Е Н Д Е Г Е Н .

• Түркі тілдері мәліметтері жекелеген тілдердің пайда
болуы тым ертеде Кавказ территориясында, қазіргі
Иранның оңтүстік бөлігінде, қазіргі Өзбекстан
территориясының жартысында және ұйғырлардың
қоныстанған орындарында, яғни оғыз бен қыпшақ
тілдерінің алғашқы негізгі орталығында басталды деген
болжам жасауға мүмкіндік береді . Миграциялық ағын
(тасқын) осы орталықтан әр түрлі бағыттарға, атап
айтқанда: солтүстік-шығыс және солтүстік-батыс Орта
Азияға, Сібір, Орал, Кавказға бет алды. Сондықтан,
мысалы, қазіргі әзербайжан ауданына келгендер
(мүмкін мұнда түркі халықтары бұрыннын да бар
шығар) алғашқы сатысының өзінде-ақ оғыз, қыпшақ
диалектілерін сақтаған халық болып табылды.
2.Орхон-Енисей жазба
ескерткіштерінің зерттелуі,аударылуы.

• Орхон – Енисей ескерткіштерінің зертелу тарихы ХVII ғасырдың екінші жартысынан басталады. Ең
алғаш рет (1662ж.) Орхон – Енисей жазуы жөнінде хабар берген адам – Амстердам қаласының
бургомистрі Н.Витзен.
• 1697 жылы Тобыл қаласының бояры С.Ремезовтың «Сібір қалаларының шөл далалары мен таулы
жерлерінің чертежі» атты еңбегі жарық көрді. Сол еңбекте талас бойындағы «Орхон тасы» жер атап
көрсетілді. Көне түркі жазба нұсқауларын зертеуші ғалымдардың пікірі бойынша, осы жер 1896-1898
жылдардағы талас ескерткіштері табылған тұсқа сай келеді.
Ал Орхон – енисей ескерткіштері үлгілерінің алғаш жарық көруі сібірде 13 жыл айдада болған швед
офицері Ф.И. Табберт – Страленбергтің атымен тығыз байланысты. Оның 1730 «Европа мен азияның
солтүстік және шығыс бөлімдері» атты еңбегінде көне ескерткіштер туралы көптеген қызғылықты
аралаған Д.Е.Мессершмидтің күнделік жазбаларында да көне түркі жазбаларының кейбір үлгілері туралы
деректер келтірілген.
О РХО Н Е С К Е Р Т К І Ш Т Е Р І Н І Ң
АУД А Р Ы Л У Ы .
О РХО Н Е С К Е Р Т К І Ш Т Е Р І Н І Ң Б Ү Г І Н Г І
ТА Ң Д А О Р Ы С Т І Л І Н Д Е Ж А Р И Я Л А Н Ғ А Н
АУД А Р М АС Ы Н Ы Ң Е К І Т Ү РЛ І Ү Л Г І С І Н
АТА Й А Л А М Ы З .
- Б І Р І Н Ш І С І – Қ А РАС Ө З Ү Л Г І С І Н Д Е Г І
М А Ғ Ы Н А Л Ы Қ АУД А Р М А . Б Ұ Ғ А Н
В . В . РА Д Л О В . , П . М . М ЕЛ И О РА Н С К И Й , С . Е .
АУД А Р М АС Ы Ж АТА Д Ы .
- Е К І Н Ш І С І – И . С Т Е БЛ Е ВА Н Ы Ң Ө Л Е Ң
АУД А Р М АС Ы .
Б І Р І Н Ш І Д Е Н М А Л О В Б І ЗД І Ң Ш Е
Е С К Е Р Т К І Ш Т І Ң М АЗ М Ұ Н Ы Н М А Ғ Ы Н С Ы Н
Б Е РУД І БАС Т Ы М А Қ САТ Е Т І П Қ О Й Ғ А Н .
С О Н Д Ы Қ ТА Н Д А О Н Д А Ғ Ы Ж Ы Р
Ш У М А Қ ТА Р Ы Б Ү Т І Н Д Е Й Е С К Е Р І Л М Е Й
ҚАЛҒАН.
Е К І Н Ш І Д Е Н К Е Й Б І Р Ж Е К Е С Ө ЗД Е РД І Ң
БА Л А М АС Ы Н Д Ә Л Б Е Р М Е Г Е Н Ж Ә Н Е Т Ү П
Н Ұ С Қ А Д А Ғ Ы К Е Ә Б І Р С Ө ЗД Е Р І Т Ү С І П
ҚАЛҒАН. МӘСЕЛЕН КҮЛТЕГІНГЕ
А Р Н А Л Ғ А Н К І Ш І Ж АЗУД Ы Ң А Л Ғ А Ш Қ Ы
ШУМАҒЫНДАҒЫ БІЛГЕ СӨЗІ ТҮСІП
ҚАЛҒАН, ОНЫҢ КЕРІСІНШЕ КҮЛТЕГІНГЕ
А Р Н А Л Ғ А Н Ж АЗУД А К Е ЗД Е С П Е Й Т І Н І Т І
СӨЗІ ТҮСІП ҚАЛҒАН.
3. Жазба ескерткіштердің
тілі,көркемдік ерекшілігі.

Көне түркі жазба ескерткіштері, түркі руникалық жазба
ескерткіштері 7–9 ғасырлардағы көне түркі ойма жазулары мен
қолжазбалары, көне түркі әліпбиіндегі әр алуан мәтіндер.
Көне түркі жазба ескерткіштері арқылы қазіргі түрік
халықтарының көне тілін, тарихын, этногенезін, географиясын,
рухани мәдениетін, жазба дәстүрін, әдет-ғұрыптары мен
дүниетанымын білуге болады.
ЖАЗБА ЕСКЕРТКІШТЕР

Т Ү Р К ІЛ Е РД ІҢ К Ө Н Е Ж АЗБА Л А Р Ы ТО Н Ы К Ө К Ж АЗ БА Е С К Е Р Т К І Ш Т Е Р І
.

Ұқсас жұмыстар

Ортағасырлық түркі ойшылдары

Ежелгі дәуір әдебиеті

Қазақ ауыз әдебиеті(халық поэзиясы, фольклоры) — қазақ халқының бұқаралық көркем сөз шығармашылығы

Ислам дәуірі әдебиеті

Ауыз әдебиеті - халықтың ғасырлар бойы ауызша шығарып, сақтап келген рухани асыл қазынасы

Түрік сөздігі

Түркі ғалымы

ДИВАЕВ ӘБУБӘКІР

Алтын Орда дәуір әдебиеті

Қазақ жазба тілін сипаттайтын тілдік деректер

Пәндер