Республикасының экологиялық жағдайы

Презентация қосу

Қазақстан
Республикасының
экологиялық жағдайы

Орындаған:Әбдіқалық Зұлқарнай
Қабылдаған:Қайыржанова Жайнагүл
Адамның шаруашылық әрекеті табиғаттың өзгеруіне әсер
ететін ерекше фактор. Адам еңбек пен ақыл ойдың
арқасында қоршаған ортаға бейімделумен қатар, оны
өзгертеді. Сондықтан табиғатты өзгерту барысында
адамзат оның кейінгі зардаптарын да ескеруі қажет.
Табиғат кешендеріне кері әсер ететін озық ғылыми-
техниканың тікелей қатысы жоқ. Ол өзгерістерге кінәлы
прогресс емес, техникалық жобаларда адамның
шаруашылық әрекетінің әсері есепке алынбаған. Жауын-
шашын мөлшерін, топырақ ылғалдығын ескерместен
топыраққа минералды тыңайткыштар енгізу, ол заттардың
шайылып, өзендер мен бөгендердің ластануын туғызды.
Мұның бәрі қаншама еңбек пен шикізатты зая кетірумен
бірге, қоршаған ортаның жағдайын нашарлатады. Ірі
бөгендер салуда аумақтың табиғат ерекшеліктерін ескермеу
мезгілсіз батпақтануға, топырак, өсімдік жамылғысы мен
сол жердің микроклиматының өзгеруіне әкеп соғады.
Қазіргі кезде антропогендік ландшафтар басым.
Ландшафтарды жақсарту үшін оларды өзгертетін шаралар
жүргізеді. Соның бірі – мелиорация. Мелиорация жердің
жағдайын жақсарту мен оны пайдалану тиімділігін
арттыруға бағытталған шаралардың жиынтығы болып
табылады.
Қазақстандағы сансыз ядролық зерттеулердің салдарлары әлі де толық
зерттелген жоқ. Белгілі ақын Олжас Сүлейменовтың басшылығымен
Невада—Семей экологиялық қозғалысы Семей ядролық полигонында
сынақтар өткізуге толық тыйым салды. Бұл қозғалысқа Қазақстанның
көптеген халқы кеңінен қатысты. Қазақстан Президенті Н. Ә. Назарбаев
республикада ядролық сынақтар өткізуге мораторий жариялады.
(Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Семей ядролық сынақ полигонын жабу
туралы» Жарлығына 1991 жылы тамыздың 29-да қол қойылды.) Соңғы
сынақтардан бері он жылдан астам уақыт өткеніне қарамастан, Семей
ядролық полигонының белдемі күні бүгінге дейін экологиялық кауіпті
аудан болып есептеледі. Өйткені онда ұзақ сақталатын радиоактивті
заттар жинақталған. Полигон аймағында күні бүгінге дейін топырақ
және өсімдіктер ластанған. Қазақстан Үкіметі Семей ядролық
полигонымен шектесіп жатқан аудандар аймағындағы экологиялық
жағдайды жеңілдету жөнінде бірқатар шұғыл шаралар қабылдады.
АҚШ пен Жапония үкіметтері Семей ядролық полигоны аймағында
экологиялық зерттеулерді жүргізуге елеулі қаржылық көмек көрсетуде.
[1] КСРО заманында Қазақстан аумағында атом бомбалары сынақтан
өтті. Ол үшін арнайы 18 млн га жер бөлініп, Семей ядролық полигоны
ашылды. Бастапқысынды адамдарға, жануарлар мен табиғатқа тікелей
зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын оларды жер астына
жасай бастады. Атом бомбаларының жарылыстары сұмдық ауыр
болды.
Каспий теңізінің алып жатқан географиялық орнына
байланысты (шөл зонасы) еліміздің шаруашылық
саласында атқаратын маңызы өте зор. Сонымен қатар
сол маңдағы шөлді алапқа ылғал әкелуші су айдыны
ретінде де үлкен рөлі бар. Солтүстігіне құятын Еділ
өзенінде бөгендердің салынуы, мұнай кәсіпшілігінің
өркендеуі теңіздің экологиялық жағдайын
нашарлатты. Соңғы жылдары бұл аймақ мұнай мен
газды өндірудің маңызды экономикалық ауданына
айналды. Теңіз деңгейінің көтерілуіне байланысты бұл
аймақ табиғи апат жағдайына ұшырады. Табиғи
қорларын игеруде де, бұл аудандағы табиғат
компоненттерінің өзгеруіне байланысты мынадай
проблемалар туындауда:

экологиялық апатты аймаққа жататындықтан, негізгі
әрекет етуші Капустин Яр, Азғыр полигонының ұзақ
уақыт бойы жұмыс істеуіне байланысты тұрғын
халықтардың денсаулығының күрт нашарлауы;
мұнай мен газдың өндірілуіне байланысты тіршілік
дүниесінің өзгеруі, балықтардың (бекіре) қырылуы,
уылдырық шашатын көксерке балықтарының кеміп
кетуі;
осы теңізге ғана тән (эндемикалық) итбалықтың
мезгіл-мезгіл қырылуы;
аңызақ жерлердің шаруашылыққа тигізетін кері әсері
(жел эрозиясы).
Бұл проблеманың тууына себепші болған - адам
әрекеті. Ұзақ жылдар бойы Аралға құятын ірі
өзендер Әмудария мен Сырдарияның суын
теңізге жеткізбей, түгелдей дерлік егістіктерді
мақта, күріш) суландыруға пайдаланылып келді.
Буланушылық дәрежесі жоғары болатын шөл
зонасында орналасқан теңіз суының көбірек
булануы оның тартылуына әкеп соқты. Қазіргі
кезде Арал теңізі екі су айдынына Үлкен және
Кіші теңізге бөлінген. Арал теңізіндегі суы
тартылған бөліктің ауданы 30 мың км² жетеді.
Ғалымдардың есептеуі бойынша, теңіз табанынан
атмосфераға жылына 200 млн тоннаға дейін
тұзды шаң-тозаң ұшады. Теңіз суының шегінуінен
оның жағалауындағы 800 гектар тоғай,
жануарлар дүниесі жойылып, теңіз айналасы бұл
күнде тіршілігі жоқ құмды, сортаң жарамсыз
жерлерге айналды. Теңіз суының тартылуынан
мұнда теңдесі жоқ Барсакелмес қорығы
жойылды. Бұл өзгерістер өз кезегінде сол аймақ
тұрғындарының денсаулығына кері әсерін
тигізді. Аралды сақтап қалуға арналған
Халықаралық қордың құрылғанына 15 жыл
толды. Осы жылдар аралығында аткарылған
жұмыстар аз емес. Аралды қалпына келтіру үшін
көптеген іс-шаралар қаралып, жобалар жасалды.
Ауаға шығатын улы заттардың концентрациясы (ауыр металдар, шаң-
тозаң, күкірт тотығы, көмірқышқыл газы және т.б.) белгіленген
мөлшерден он есе артық. Ең ауыр жағдай Тараз, Теміртау, Алматы,
Шымкент, Балқаш, Риддер, Өскемен және басқа да қалаларда
қалыптасқан. Осы қалаларда лас заттардың концентрациясы жыл
бойынша белгіленген мөлшерден 5-10 есе артады. Ауа кеңістігінің
ластануы пайдалы қазбалар өндіретін аудандарда да байқалады.
Атмосфераның ластануы Байқоңыр космодромында ғарыш кемелерін
ұшыру кезінде де байқалады. Өнеркәсіпті аудандарда ауа кеңістігінің
ластануымен катар ластану сол жердегі су көздерін қамтиды.
Сырдария өзені ағысының 35-40%-ы өндіріс орындарының қалдық
суларынан тұрады. Өзен суында дизентерия, паратиф, гепатит, сүзек
ауруы қоздырғыштары мен өте қатерлі гексахлоран ДДТ кездеседі.
Өнеркәсіп орындарының ластаушы заттарына жер игеру нотижесінде
пайда болған масштабы химиялық ластанудың көлемдері ұлғаюда.
Өсімдік жамылғысын қорғайтын әр түрлі химиялық заттар,
дефолианттар, пестицидтер, мөлшерден артық қолданған
тыңайтқыштар, тек қана қоршаған ортаны емес, тамақ өнімдерін де
ластауда.

Семей ядролық полигонында да экологиялық апатты аймақ
қалыптасып отыр. 1948-1964 жылдар аралығында Семей
полигонында жер бетінде ядролық сынақтар жүргізілді, ал 1964-1989
ж. аралығында жер асты сынақтары жүргізілді. Ядролық қару-
жарақтарды сынау аймақтың табиғи ортасына және халықтың
денсаулығына кері әсерін тигізді. Республика көлемінде қоршаған
ортаны қорғауға бағытталған жұмыстар жоспарлы түрде іске асуда.
Олар: жер қойнауын тиімді пайдалану (минералды шикізаттарды
кешенді пайдалану, игерілген жерді рекультивациялау және
көгалдандыру)
Дереккөздер:
Биология: Жалпы білім беретін мектептің,
9-сыныбына арналған оқулық, 2-
басылымы, өңделген/ М. Гильманов, А.
Соловьева, Л. Әбшенова. - Алматы:
Атамұра, 2009. ISBN 9965-34-927-4
Н.Ә. Назарбаев «Бейбітшілік кіндігі». –
Астана «Елорда», 2001
О. Жанайдаров «Менің елім - Қазақстан». –
Алматы: «Балауса баспасы», 2003

Ұқсас жұмыстар

Табиғатты пайдалану қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық тетігінің құқықтық негіздері

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕ

ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ КҮЙІ, ТАБИҒАТ

ҚАЛА ЭКОЛОГИЯСЫ

Қазақстандағы экотуризмді талдау

АРАЛ АПАТЫНА СЕБЕП БОЛҒАН ФАКТОРЛАР

ҚР-НЫҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУҒА ҚАТЫСТЫ ӨЗЕКТІ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК МӘСЕЛЕСІ - БҮГІНГІ ТАҢДАҒЫ АДАМЗАТ ӨРКЕНИЕТІНІҢ АСА АУҚЫМДЫ

Шығыс Қазақстан облысы жайлы

Трофикалық түрдің пайдалануы

Пәндер