Клетка орталығы

Презентация қосу

Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық
қазақ-түрік университеті

БӨЖ
Тақырыбы:Клетка орталығы
Қаб
Тоб
Оры
Клетка орталығы
Клетка орталығы (центросома) — эукариот
жасушаларында мембраналық емес органоид, екі
центриоладан және перицентриолярлы материалдан
тұрады. Эукариоттық жасушаның микротұтқырларын
(ЦОМТ) ұйымдастырудың негізгі орталығы болып
табылады, жасушалық бөлінуде шешуші рөл атқарады,
бөліну шпинделінің қалыптасуына қатысады.
Центросомадан цилия мен флагелла пайда болады.
Центросомалар жануарлардың жасушаларына тән, олар
жоғары өсімдіктерде, төменгі саңырауқұлақтарда және
кейбір протозоидтарда жоқ. Адамның бірқатар тұқым
қуалайтын аурулары центросомалық ақуыздарды
кодтайтын гендердегі мутациядан туындайды.
Клетка орталығы Флеминг (1875 ж) Венеден
(1876 ж. ) жарық микроскопының көмегімен
ұсақ тығыз денешік ретінде әр түрлі
клеткалардан клетка орталығын ашты. Клетка
орталығы ядроға тақау орналасады. Ол екі ұсак
тығыз денешіктен (центроли) және оларды
қоршаған цитоплазма ақшыл аймағынан
(центросфера) және олардан бөлінген жіңішке
жіпшелерден тұрады. Клетка орталығы
жануарлар клеткаларында, кейбір өсімдіктерде
кездеседі, бірақ жоғарғы сатыдағы өсімдіктерде,
төменгі сатыдағы саңырау құлақтарда және
карапайымдыларда кездеспейді. Интерфазада
центрольдер бір-біріне перпендикуляр
орналасып дуплет немесе диплосома құрады.
2 центрольдің біреуін «аналық» , екіншісі одан
пайда болган жас центроль деп анықтауға болады.
Екінші центроль біріншіге перпендикуляр эрі
проксимал жағы бірінші центрольдің үстіңгі бетіне
қарай орналасады. Аналық центрольдің дистальды
бетінде амофорты материалдар өсінді түрінде
кездеседі, екінші центрольде ондай өсінділер
болмайды. Диплосомада тек «аналық»
центрольдердің, қосымша құрылыстары болады.
Аналық центрольдердің сыртында 9 шар тәрізді
тығыз заттардан тұратын сателлиттер орналасады.
Центрольдер сателлиттерімен «аяқшалары»
арқылы жалғасады. Әр центрольдердің сыртында
құрылымсыз немесе жұка талшықты матрикс және
центросфера құратын қосымша микротүтікшелер
болады
Клетка орталығының құрылысы
Көптеген тірі организмдерде (жануарлар
мен бірқатар протозоидтар) центросома
бір-біріне дұрыс бұрышта орналасқан
бірнеше центриолалардан, цилиндрлік
құрылымдардан тұрады. Әрбір центриол
шеңберде орналасқан тоғыз микротұтқыр
триплеттерінен, сондай-ақ центрин,
ценексин және тектин түзетін бірқатар
құрылымдардан тұрады.
Клетка орталығының бөлінуі
Жасуша циклінің интерфазасында центросомалар
ядролық мембранамен байланысады. Митоз
профазасында ядролық мембрана ыдырайды,
центросома бөлінеді және оның бөліну өнімдері
(қыз центросомалары) бөлінетін ядроның
полюстеріне көшеді. Микротрубочки өсіп шыққан
еншілес центросом, бекітіледі басқа шетімен қарай
деп аталатын кинетохорам арналған центромерах
хромосомалардың қалыптастыра отырып, веретено
бөлу. Бөлу аяқталғаннан кейін әр аналық жасушада
тек бір центросома болады.
Центросома жасуша бөлінуінде маңызды рөл
атқарады, бірақ жасушада жасуша орталығының
болуы митоз үшін қажет емес. Жасушада бір
немесе екі центросома болады. Центросомалар
санының қалыптан тыс ұлғаюы қатерлі ісік
жасушаларына тән. Әдетте екіден көп центросом
кейбір полиэнергидті протозоидтарға және
синцитиальды құрылымдарға тән.Сонымен
қатар, бөлінбейтін жасушаларда центросомалар
жасушалардың полярлығын анықтай алады.
Бөлінбейтін жасушалардағы Центросома
көбінесе Гольджи аппаратымен байланысты.
Ядроның бөлінуіне қатысудан басқа, центросома
флагелла мен цилияның қалыптасуында маңызды
рөл атқарады. Онда орналасқан центриолдар
флагелла аксонемаларының микротұтқырлары
үшін ұйым орталықтарының қызметін атқарады. У
организмдердің айырылған центриолей (мысалы,
сумчатых және базидиевых саңырауқұлақтар,
покрытосеменных растений), жгутики жоқ
дамуда.Планарийлерде және, мүмкін, кейбір
басқа жалпақ құрттарда центросомалар болмайды
(алайда цилияны алып жүретін жасушаларда
центриолалар пайда болады).
Пайдаланылған әдебиет
1. Қасымбаева Т.,"Тіршіліктану",10-
11,2003,43 б,ISBN 9965-16-200-X
2. ↑ Цитология және гистология. Оқу
құралы. Сапаров Қ.Ә. — Алматы: Қазақ
университеті, 2009. - 128 бет. ISBN 978-
601-247-057-4

Ұқсас жұмыстар

Жануар жасушасының құрылысы

Клетка органоидтары

Прокариоттар мен эукариоттардың генетикалық ақпаратының құрылысының ерекшелігі

Клетка және органоидтардың құрылысы

АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ

Жасуша компоненттері

Прокариоты клетка

Майлардың құрамы мен құрылысы

Шеміршек ұлпасы

Аналық жыныс

Пәндер