Орфография мен графиканың қатысы: әліпби таңдау және емле принциптері

Скачать

Орфографияның графикаға қатысы

Үркімбай Шырын қб-21

Қазіргі қазақ қоғамында жазу ауыстырумен байланысты әліпби, графика, орфография немесе емле деген терминдер жиі айтылып, күнделікті қолданыла бастады

Жазу таңбалары дыбыстық таңбалар (әріптер), грамматикалық таңбалар (пунктуациялық белгiлер), ұғымдық таңбаларға (бөлек, бiрге, дефис арқылы берiлуi, бас әрiп, кiшi әрiп) бөлінеді (академик Л. В. Щерба) . Осы негiзде жазудың негiзгi категориялары анықталады, ол көп айтыла беретін - әліпби, көп айтылмайтын - графика және бәрі білетін - орфография және пунктуация.

Орфографиялық принцип әсері

Орфографиялық принцип дұрыс таңдалмаса, сауатты жазуға, тілдің табиғи сипатына, болмысына да әсер етеді. Сон­дықтан бұл мәселені ғалымдар аса жауап­кер­шілікпен қарап, жіті зерделеп отыр. Дұрыс жазуға бағыттайтын емле ере­жесі белгілі бір орфографиялық принципке байланысты құрылады. Ереже жасау­да орфографиялық принциптің дұрыс таң­­далуы аса маңызды. Себебі негізгі ор­фо­­графиялық принцип арқылы емле ере­жесінің басым бөлігінің жазылымы шешіледі.

Неге, не себепті әр тіл өзіне сай әліпби түрін, таңба, графика жасай бермеген? Неге барлық тілдер дайын әліпбиді қажетіне қарай пайдалана

салған? Өйткені жазу - әлеуметтік құбылыс, жазу - шартты таңба, графика, жазу тілдік шекаралардан асып, әлемді ортақ коммуникацияға шақырады

Графика дегеніміз

Ал графика дегеніміз не? Графика алфавиттегі әріп таңбаларын жетілдіру, жетпеген фонемаларды белгілеуді ұйымдастырады. Графика мен орфография жазудың екі кезеңнен тұратынын көрсетеді. Графика дұрыс белгіленсе, сөзформалардың жартысынан астамы қатесіз жазылады, ал орфографияға күрделі мәселелерді нормалау ғана қалады. Алфавит құрамы графикалық таңбаларды ұйымдастырудың нәтижесi, соңғы қорытындысы ретiнде пайда болатын шартты код.

Әрине, ол алдымен негізгі әліпби қаңқасына сүйенеді. Алдымен негізгі алфавит таңдалады, сосын графика, соңынан алфавит құрамы қабылданады.

Сонда графика дегенiмiз әлiпбидегi әрiптердiң белгiлi бiр фонемаларды таңбалауын ұйымдастыруы. Графика - әлiпби мен оның теориясына тiкелей қатысы бар, әлiпбидiң жасалуы, өзгерiстерi, қайта жетiлдiрiлуi, сондай-ақ эстетикалық, оптикалық, экономикалық жағынан сапасын анықтауға көмектесетiн сала.

Орфография дыбыстарды (фонемаларды) әріппен таңбалауды, сөздерді, оның бөлшектерін бірге, бөлек немесе дефис арқылы жазуды, бас әріптердің қолданылуын, тасымал тәртібін белгілейді

Сонымен, әлемдегі ең танымал графика мен әліпби - латын әліпбиі, одан кейінгі танымал әліпби - араб әліпбиі мен кирил әліпбилері ашық әліпбилер деп аталады. Әлем тілдері осы дайын әліпби түрлерін пайдаланып жатыр, көшіп жатыр, ауысып жатыр

Графикаға лигатуралар, диакритикалық таңбалар (дәйекші, екпін, созылыңқылықты білдіретін белгі) кіреді.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс