Асқорыту бездерінің гормондары

Презентация қосу

ІШКІ СӨЛІНІС (ЭНДОКРИНДІК) БЕЗДЕРДІҢ
ФИЗИОЛОГИЯСЫ.
МАЗМҰНЫ:

Гипоталамус-гипофиз жүйесі эндокриндік реттеу орталығы ретінде
Бүйрек үсті бездері және оның гормондары
Асқорыту бездерінің гормондары
ГИПОТАЛАМУС-ГИПОФИЗ ЖҮЙЕСІ ЭНДОКРИНДІК РЕТТЕУ
ОРТАЛЫҒЫ РЕТІНДЕ (РЕФЕРАТ)

Ішкі сөлініс бездері арасында гипофиз ерекше орын алады. Гормон шығару қызметі гипоталамуспен тығыз
байланысты. Гипофизден көптеген шеткі бездердің қызметін өзгертетін бағыттаушы гормондар бөлініп
шығады. Гипоталамус жүйке жүйесінің әсерін басқа бездерге гипофиз арқылы таратады.
Гипоталамус — аралық мида орналасқан ішкі секреция бездерінің қызметін реттейтін орталық. Әдеби
тұрғыда айтатын болсақ: гипоталамус ішкі секреция бездерінің «композиторы». Гипоталамус пен гипофиз
тығыз байланыста жұмыс істеп, Гипоталамус-гипофиздік жүйені құрайды. Гипоталамус гипофиз безін
реттейді, ал гипофиз ағзадағы барлық басқа бездердің жұмысын реттейді. Олар нейрогормондар бөліп
рефлекстік және гуморальдік реттеуді жүзеге асырады. Гипоталамус гипофизге әсер
ететін статин (гипофиздың гормон түзуін тежейді) және либерин (гипофиздің гормон бөлу белсенділігін
арттырады) гормондарын бөледі. Окситоцин және вазопрессингормондары гипофиздың артқы бөлігінде
жиналады.
Гипофиз — аралық мида орналасқан ішкі секреция бездерінің ең негізгі жетекші орталығы. Әдеби тұрғыда
бұл гормон ішкі секреция бездерінің «дирижері» болып саналады. Гипофиз - сопақша пішінді, салмағы 0,5-
0,7 г. Гипофиз гормондарының барлығы химиялық құрамы бойынша пептидті (нәруызды). Гипофиз үш
бөліктен тұрады: алдыңғы, артқы, ортаңғы
ГИПОФИЗ

Гипофиз аралық мидың астыңғы жағына жіңішке өсінді арқылы бекінеді. Пішіні үрмебұршақ тәрізді.
Гипофиз - безді және жүйке ұлпаларынан тұрады. Гипофизалдыңғы (аденогипофиз) және артқы
(нейрогипофиз) лобтардан тұрады тұрады. Бұл безден бөлінетін 25 түрлі гормонның 7-еуі жеке бөлініп
алынып, толық зерттелген. Ересек адамның аралық үлесі қарапайым. Гипофиздің массасы небары 0,5-0,9 г
құрайды. Нейрогипофиз аяқшаларымен гипоталамусқа анатомиялық түрде байланысқан. Супраоптикалық
(СОЯ) және паравентрикулярлық (ПВЯ) ядролардың ірі жасушалық нейрондарының аксондары
нейрогипофиздің жасушаларына сәйкес келеді. Аденогипофиз гипоталамуспен және жоғарғы гипофиз
артериясының порталдық (порталдық) жүйесі арқылы байланысады. Қақпа жүйесіндегі қан ағымы
гипоталамустан аденогипофизге бағытталған. Гипофиз аяғының ортаңғы көтерілуінің тамырларында
гипоталамустың кішкентай жасушалы нейрондары аксовазальды синапстарды құрайды, олар арқылы
гипофиздің эндокриндік функцияларын басқаратын гормондар қанға шығады. Гипофиз гормондарының
түзілуі Автономды жүйке жүйесіменде реттеледі.
БҮЙРЕК ҮСТІ БЕЗДЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ГОРМОНДАРЫ
Бүйрекүсті безі (лат. glandula sup-rarenalis, лат. glandula — «без», лат. supra — «үсті» және лат. ren — «бүйрек») —
бүйректің ішкі және жоғарғы (адамда — артқы) жағында орналасқан, пішіні бүйрекке ұқсас, бірақ мөлшері тіптен
майда, жұп ішкі секреция (эндокринді) безі.
Бүйрекүсті безі — шығу тегі екі түрлі жеке құрылымнан (мезодерма спланхнотомынан және жүйке түтігі
қыршаларынан) дамып қалыптасады. Ол сыртынан тығыз дәнекер ұлпалы қапшықпен (капсуламен) қапталған.
Бүйрекүсті безінің сыртқы жағында орналасқан қыртысты заты — қуыстық мезодермадан қалыптасқан
интерренальды денеден, ал ішкі бозғылт заты — симпатикалық түйіндермен бірге жүйке қыршаларынан жетілетін
супраренальды мүшеден қүралған. Бүйрекүсті безінің бозғыл заты нейроэндокринді бездерге жатады. Бездің
қыртысты затын құрайтын пішіні мен мөлшері әртүрлі безді жасушалар (эндокриноциттер), өз кезегінде пішіні
әртүрлі эндокриноциттер бағандарынан құрылған үш: шумақты (доғалы), будалы және торлы аймақтар түзеді.
Шумақты аймақ эндокриноциттері — минералокортикоид гормондарын, будалы аймақ жасушалар — глюкокортикоид
гормондарын, ал торлы аймақ эндокриноциттері — андроген гормондарын бөледі. Минералокортикоид гормондары
— альдостерондар организмдегі су және түз алмасуын, ал глюкокортикоид гормондары — кортикостерон, кортизон,
гидрокортизон көмірсу, протеин және липид алмасуын реттеуге қатысады. Андроген гормоны — аталық жыныс
гормоны тестостеронға ұқсас. Бүйрекүсті безінің ішкі жагындағы бозғылт затты — медуллалы эндокриноциттер
(нейроэндокринді хромаффиноциттер) құрайды. Ақшыл түсті эпинефроциттер (нейроэндокриноциттер) - адреналин,
ал күңгірт түсті норэпинефроциттер - норадреналин гормондарын бөледі
БҮЙРЕК ҮСТІ БЕЗДЕРІ: ГИПЕРФУНКЦИЯ ЖӘНЕ ГИПОФУНКЦИЯ

Эндокриндік жүйенің жұптасқан органы қанмен толығымен қамтамасыз етіледі. Оның өмірінсіз өмір сүру
мүмкін емес. Мысалы, бүйрек үсті бездері жойылғаннан кейін бірнеше күн өткен соң жануар өледі.
Гиперфункция және гипофункция - ағзадағы ауыр бұзылыс. Бүйрек қызметі белсенділігінің төмендеуі
бастапқы және қайталама болып табылады. Бастапқы пішін бездердің кортикальды затында бұзылатын
қайталанбайтын процестерде, ал гипоталамус-гипофиз жүйесінің нәтижесінде қайталама пішіндер
қалыптасады.
Бүйрек жетіспеушілігінің негізгі белгілері - бұл тері пигментациясы. Ол дененің келесі бөліктеріне:
мойынға, қару-жарақ пен бетке қараңғыланады.
Бүйрек үсті кортексінің гиперфункциясы - жыныстық гормондардың ерте пайда болуымен балалардың
сүйемелдеуі. Мұның бәрі ересек ересекке әкелуі мүмкін . 4-6 жастағы ұлдар сексуалдық бейімділікке ие
болған, сақалды өсірген және ересектердегідей гениталиялар да мөлшерге жетті.
Итенко-Кушинг синдромының дамуына себеп болатын ісіктерде глюкокортикоидтердің өндірісі артуы
мүмкін бүйрек үсті бездерінің гиперфункциясы пайда болуы мүмкін. Бұл өте ауыр ауру.
Бүйрек үсті безінің гиперфункциясы, мысалы, гипофункция, ағзадағы ауыр патологияның бар екендігін
көрсетеді, сондықтан аурудың алғашқы белгілерін елеусіз қалдырмаңыз, бірақ маманға хабарласыңыз.
АСҚОРЫТУ БЕЗДЕРІНІҢ ГОРМОНДАРЫ
(РЕФЕРАТ)
АСҚОРЫТУ БЕЗДЕРІ

Асқорыту бездері— асқорытуға қажет ферментгерге бай асқорыту сөлін бөлетін бездер.
Асқорыту бездерінің сөл бөлетін соңғы бөлімдерін құрайтын безді жасушаларды
экзокриноциттер деп атайды.
Құрылысы мен орналасу орындарына байланысты асқорыту бездері екі топқа бөлінеді: асқорыту
ағзалары қабырғаларында орналасатын ұсақ бездер (интрамуральды бездер) және асқорыту
мүшелері қабырғаларынан тыс жатқан ірі (экстрамуральды) бездер.
Қабырғалық интрамуральды ас қорыту бездері — құрылысы түтікше келген асқорыту
ағзаларының кілегейліасты негізінде немесе кілегейліқабық тың өзіндік тақташасында
(пластинкасында) орналасады. Олардың жіңішке келген шығару өзектері асқорыту ағзалары
қуысына ашылады. Интрамуральды бездерге ерін, тіл, тандай, ұрт, сілекей бездері, қарын
(асқазан), дуаденальды (он екі елі ішектік) жөне жалпы ішектік бездержатады.
Ал экстрамуральды ірі асқорыту бездеріне шықшыт (құлақ түбі), төменгі жақ, тіласты сілекей
бездері, ұйқы безі және бауыр жатады.
Экстрамуральды сілекей бездерінші ірі өзектері ауыз қуысына, ұйқы безі мен бауыр өзектері он
екі елі ішек (күйіс қайтаратын жануарлардың ұлтабар ұшы) қуысына ашылады. Асқорыту
бездерінің сөліндегі ферменттер астың (жынның) құрамындағы күрделі органикалық заттарды
(протеиндер, липидтер, көмірсулар), олардың қарапайым мономерлеріне ыдыратады.
Қорытылған заттардың мономерлері — амин қышқылдары мен глюкоза ішек қабырғасындағы қан
қылтамырларына (капиллярларларына), ал глицерин мен май қышқылдары — лимфа
капиллярларына сорылып сіңіріледі.
Асқорыту бездеріне үш жұп сілекей бездері, бауыр жәнө ұйқыбез жатады. Аскорыту бездерінен
бөлінетін сұйықтықты сөл (секрет) деп атайды. Асқорыту бездері сыртқы секреция бездеріне
жатады. Олар өздерінен бөлетін сөлді арнайы өзектері арқылы асқорыту мүшелеріне бөледі.Әрбір
асқорыту безінің бөлетін сөлінің өз атаулары бар. Мысалы, бауырдан бөлінетін сөл - өт, сілекей
бездерінен бөлінетін сөл - сілекей және т. б.
Асқорыту бездерінің қызметін фистула әдісі арқылы зерттеуде көрнекті орыс ғалымы И. П.
Павловтың еңбегі зор. Ғалымның бұл саладағы еңбегіне физиологияғылымындағы іргелі
жаңалық ретінде Нобель сыйлығы берілген. Қазіргі кезде асқорыту мүшелерінің ішкі сілемейлі
қабыгындағы өзгерістерді зерттеудеэндоскопия әдісі қолданылады. Оның көмегімен арнайы
оптикалық құралдар арқылы асқорыту мүшелерінің ішкі құрылысын көруге және суретке түсіріп
алуға болады.
Асқорыту бездерінен бөлінетін сөлдің құрамында күрделі ағзалық заттарды қарапайым заттарға
дейін ыдырататын ерекше заттар болады. Оларды ферменттер деп атайды.
1. Үшсілекей бездері: шықшыт, төменгі жақ, тіл асты
2. Бауыр безі: салмағы 1500гр. Ең ірі без, өт бөледі. Оң жақ қабырға астында.
Гликоген бөледі
3. Ұйқы безі: панкреатин, инсулин, глюкагон
ҰЙҚЫ БЕЗІ
Ұйқы безі (лат. pancreas — үйқы безі) — сыртқы және ішкі секреция безі. Сыртқы секреция безі ретінде ол ас
қорыту ферменттеріне бай үйқы безі сөлін бөледі. Сонымен қатар, үйқы безі аралшықтарының жасушалары инсулин
гормонын қанға бөледі. Сыртқы секреция без бөлігі құрылысы жағы- нан көпіршікше-түтікше бездерге жатады.
Бездің сөл бөлетін соңғы бөлімі көпіршік тәрізді болады. Олардан шығатын шығару өзектері негізгі без өзегін түзеді.
Ұйқы безінің өзегі он екі елі ішекке ашылады. Ұйқы безінің эндокринді бөлігін панкреаттық (лангерганс)
аралшықтары құрайды. Олардың пішіні дөңгелек немесе сопақ¬ша болып, әр түрлі без бөлікшелерінде орын тебеді.
Аралшық жасушалары А, В, Д, Д және РР болып бірнеше түрге бөлінеді. Ең көп кезіесетін В- жасушалар инсулин
гормонын түзіп, қандағы глюкозаның мөлшерін азайтып, оны гликогенге айналдырады. А- жасушалар түзетін
глюкагон гормоны, керісінше, гликогенді глюкозаға айналдырып, оны қанға өткізеді. Д- жасушалар аз мөлшерде
кездеседі. Бұл жасушалардың гормоны А- жасушалар гормондарының түзілуін тежейді. Д- жасушалар қан қысымын
төмендететін, үйқы безі сөлінің бөлінуін күшейтетін гормон бөледі. РР- жасушалар гормоны қарын сөлі мен ұйқы
безі сөлінің түзілуін реттейді.Ұйқы безінің жалпақтау болып келетін бас жағы ұлтабарға жабысып кірігіп тұрады.[1]
ҚОЛАДНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

Сәтбаева Х.Қ., Адам физиологиясы, 2014ж;
www.google.com

Ұқсас жұмыстар

Аралас бездер

Қан айналым иннервациясы Жыныстық гормондар және олардың қызметі

Аталық жыныс безі

Эндокриндік жүйе

Ішкі сөлініс бездерінің гормондары

Гормондардың биохимиясы. Тағам қорытылу реттелуінің биохимиялық механизмдері асқазан- ішек жолдың гормондары

Жыныс бездерінің гормондары

Қалқанша безі гормондарының физиологиялық әсері

Жыныс гормондары

Эндокринді және эндокринді емес функциялары бар ағзалардың физиологиясы және олардың организм жұмысына әсері

Пәндер