Өлең құрылысы

Өлең құрылысы «Өлең өлшемі»

Орындағаны: Күзембай Зерек

Жапенова Тоғжан

Жаңабай Ақнұр

Қабылдағаны: Адиева П

Тобы: Фқә-012

Өлең- шағын көлемді поэзиялық шығарма. Ырғағы мен ұйқасы қалыпқа түскен, шумағы мен бунағы белгілі тәртіпке бағынған нақышты сөздер тізбегі. Өлеңнің түрлері мен жанрлары әр алуан: ода, элегия, баллада, сонет т. б. Кең мағынасында өлең қысқа көлемді поэзиялық туындылардың жалпы атауы болса, тар мағынада музыка өнер мен сөз өнеріне ортақ туынды, яғни ән өлеңі.

Қазақ ауыз әдебиетіндегі халық өлеңдері

Еңбек- кәсіпке орай: аңшылық, төрт-түлік, наурыз өлеңдері

Ескілікті наным-сенімге байланысты: бақсы сарыны, арбау

Қара өлең, тарихи, айтыс өлеңдері

Әдет-ғұрып негізіндегі: салт, үйлену, мұң - шер өлеңдері

Өлең құрылысы - өлең өлшемдерінің жасалу жүйесі, дыбыс үндестігі мен ырғағына тән ерекшеліктерді белгілейтін шарттар мен заңдылықтар. Өлең- жырдың күнделікті айтылатын жай сөз, қара сөздерден басты айырмасы олар мөлшерлі жеке жолдарға, яғни тармақтарға бөлінеді.

Дүниежүзілік әдебиетте орын тепкен өлең құрылымы 4 түрге

Метрикалық өлең жүйесі өлең ырғағында ұзын буын мен қысқа буынның кезектесіп келуіне негізделеді.

Силлабикалық өлең жүйесі буын санының мөлшерін тұрақты сақтауға негізделген.

Тоникалық өлең жйесі орыстың халық поэзиясында қолданылған. Ырғақ екпінді буындарға негізделеді.

Силлабо-тоникалық өлең жүйесінде екпінсіз буын мен қысқа буындар кезектесіп келеді.

Дүниежүзілік әдебиетте орын тепкен өлең құрылымы 4 түрге

Метрикалық өлең жүйесі өлең ырғағында ұзын буын мен қысқа буынның кезектесіп келуіне негізделеді.

Силлабо-тоникалық өлең жүйесінде екпінсіз буын мен екпінді буындар кезектесіп келеді.

Тоникалық өлең жүйесі орыстың халық поэзиясында қолданылған. Мұнда ырғақ екпінді буындарға негізделеді, екпін түспейтін буындар есепке алынбайды.

Силлабикалық өлең жүйесі буын санының мөлшерін тұрақты сақтауға негізделген.

Қазақ өлеңдерінің құрылысы - қазақ әдебиеті категориясы, қазақ өлең сөзінің жасалу жүйесінің негізгі шарттары мен заңдылықтары. Қазақ өлеңдерінің құрылысын әдебиет теориясының категориясы ретінде алғаш зерттеген - А. Байтұрсынов. Ол өлең теориясын өлең айшықтары, шумақ түрлері, өлең тармақ тұлғалары, бунақ буындары, өлең ағындары, тармағының кезеңдері, тармақ ұйқастығы деп бөліп қарастырды. Буын ырғағы мен өлең ырғағын ажырату үшін, буын ырғағын жорғақ деп атауды ұсынды.

Дүниежүзілік әдебиетте орын тепкен өлең құрылымы 4 түрге

Метрикалық өлең жүйесі өлең ырғағында ұзын буын мен қысқа буынның кезектесіп келуіне негізделеді.

Силлабо-тоникалық өлең жүйесінде екпінсіз буын мен екпінді буындар кезектесіп келеді.

Силлабикалық өлең жүйесі буын санының мөлшерін тұрақты сақтауға негізделген.

Байтұрсынов енгізген Қазақ өлеңдерінің құрылысы

Өлең кестесі - айшық, оның төрт түрін анықтайды;

Өлеңді айтқанда сезілетін дауыс толқынының арасы - бунақ;

Бунақ ішінде - буын;

Бунақ араларындағы дауыс толқынының жіктері- кезең;

Өлең кестесінің реті - тармақ және шумақ.

Ғалым әлем әдебиетінде қалыптасқан өлең жүйелерінің ішінде ( метрикалық, силлабо-тоникалық, силлабикалық, тоникалық) қазақ өлеңіне силлабикалық өлең жүйесі тән екендігін, сондай-ақ, қазақ поэзиясының ырғақтық - екпіндік байлығын молынан пайдалана біліп, өлең өрнектерін дамытып, байытуға зор үлес қосқан Абай екендігін алғаш рет дәлелдеді. Абай жаңа өлшем, шумақ, ұйқас түрлерін орнықтыруда асқан шеберлік көрсетіп, бұрыннан белгілі көп тараған өлшем-өрнектерді, айшықтарды керек жерінде жаңаша түрлендірді.