Абай поэзиясындағы жүрек концептісі

Презентация қосу

ТІЛДІК БЕЙНЕДЕГІ «ЖҮРЕК»
КОНЦЕПТІСІ

Орындаған: Әлімжан А.Б.
Тексерген: Сембаева А.Ғ.
ЖОСПАР:

• Глоссарий
• Кіріспе
• Жүрек діни тұрғыда
• Фразеологизмдер
• Концептілік өрістер
• Жүрек концепсінің лексика-семантикалық топтары
• Абай поэзиясындағы жүрек концептісі
• Өлеңдердегі жүрек концептісі
• Мақал-мәтелдер
ГЛОССАРИЙ

Демесіндер – ақылды, арлы, артық туғандардың мінезі, яғни, олар әртүрлі
жамандықтардан бойын аулақ ұстайтындардың тобы. Бұлардың ісі – естілік.

Десіндер – бүгінгі тілмен айтқанда “мені зиялы десін”, “дана екен немесе жақсы
десін”, “патриот немесе ұлтшыл десін”, деп азаптанып, арды ұмытқан риякерлердің
тобы. Бұлардың ісі – мақтаншақтық.
КІРІСПЕ
Жүрек сөзінің сөздік дефинициясын біріктірсек,
төмендегідей қорытындыға келуге болады:

1. Жүрек – қан 2. Эмоция, көңіл, күйзеліс,
айналымның оратылық сезімнің түйінінің
мүшесі символы

3. Сүйікті адамға
қатысты қаратпа сөз
Жүрек діни тұрғыда

Жүрек – иманның тұрағы, Алла тағалаға сенім мекені.
Хадисте «Алла тағала адамның түр-әлпеті мен мал-
мүлкіне емес, оның жүрегіне қарайды» деп айтылған.
Ислам философиясының көрнекті өкілі Әл Ғазалидің
тұжырымдауынша, жүрек барлық мүшелерімен
байланысты және «мемлекет әміршісі» секілді оларға
билік жүргізеді.
ИБслам философы Әбу Бәкір Мұхаммед ибн әл-Фараби
де жүректі «болмыстың бірлігі» турал іліммен
байланыстырады. Оның көзқарасы бойынша, адам
жүрегіне біртұтас Құдайлық сипат тән.
ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕР

• Жүрегі тас төбесіне шықты
• Жүрегі жарылу
• Жүрегін жаралады
• Жүрегі дір ете қалды
• Жүрегі алып ұшу
• Жүрегі шайылу
• Жүрегі күпті болу
• Жүрегі қарс айырылу
• Жүрегі елжіреу
• Жүрегі тебірену
• Жүрегі сыздау
• Жүрек жарды сөз
КОНЦЕПТІЛІК ӨРІСТЕР

адамге
Тылсы тәрбие сезім ақыл
ршілік
м-
жұмба
қ көңіл

тілек Жүрек
концепісі ерлік

сенім мейірі
м
махабб
ат тірлік өмір иман
ЖҮРЕК КОНЦЕПСІНІҢ ЛЕКСИКА-СЕМАНТИКАЛЫҚ
ТОПТАРЫ

• Үміт
• Күштілік, батылдық
• Есте сақтау
• Жеке адамның рухани сипаты
• Сезімталдық
• Ерін-ауыз
АБАЙ ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ЖҮРЕК КОНЦЕПТІСІ

Абай поэзияларында жүрек
сөзін 128 рет қолданған.Ақын
жүрегі әр түрлі жағдайларға
байланысты бірде қамығады,
қуанады, өртенеді, көңілі
қайтады, үміттенеді. Сезім
иесі, ақыл көзі, үміт шырағы,
иманның тірегі ретінде
қолданады.
АБАЙ ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ЖҮРЕК КОНЦЕПТІСІ

Демесіндер
Десіндер категориясы
категориясы

Үш-ақ нәрсе-адамның
қасиеті: Ыстық қайрат, Жүректің сөзін сөйле тіл,
нұрлы ақыл, жылы Жалғаны жоқ бояма
жүрек.

Жүрегін пайдасы үшін
жұрт ұсатпақ, Жүректің ақыл суаты
Кірмен өлшеп базарға Махаббат қылса тәңірі
ұстап сатпақ. үшін
Оны сатып, ол кімді
уатады?
Оның өзін тағы да кім Жүректе қайрат болмаса
уатпақ? Ұйықтаған ойды кім
түртпек?
АБАЙ ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ЖҮРЕК КОНЦЕПТІСІ

«Жүрек» компоненті жайында Абай «Жүрек» тіл бірліктерінің
дүниетанымының бейнелі түсініктері, концептуалдану процесі Абай
тілдік модельдері (лексикалық бірліктер, поэзиясынан белгілі бір ұлттық-
фразеологизмдер, мақал-мәтелдер,
әлеуметтік ортамен тығыз біте
образды сөздер т.б.) концептілердің ішкі
мазмұндық құрылымын түзейтін
қайнасқан құндылықтар бейнесі
негізінде жүзеге асады;
компоненттері болып табылады;

Жүрек – адам баласының өмірінде
кездескен күйініш-сүйініш, мұң- «Қайрат», «ақыл», «жүрек» үшеуі
мұқтаж, қайғы-қасірет дегендердің (триада) – «жүрек» компонентінің
бәрін қолма-қол өзіне қабылдап когнитивтік құрылымдары.
тұратын ішкі сезім мүшесі.
Өлеңдердегі жүрек концептісі

Аласы аз қара көзі айнадайын,
Жүрекке ыстық тиіп салған сайын,
Үлбіреген ақ етті, ашық жүзді,
Тісі әдемі көріп пе ең қыздың жайын?
Абай

Қара шашың – Қара теңіз толқыны,
Қарашығың – мен адасар жол түбі…
Жүрегіңе сезіле ме, тыңдашы,
Сені аңсаған жүрегімнің солқылы?!
Ақберен Елгезек
Өлеңдердегі жүрек концептісі

Махаббат па?
Махаббат болған менде. Сол жұлдызсыз белгілі, оның естен
Жиі барғам аққулар қонған көлге, танары,
Ал қазір тоңған жүрек,солған Маңдайда емес, жүректе -
кеуде. Ғашықтардың жанары.
Мұқағали Мақатаев Сол жүрекпен қараймын, сол
жұлдызға сүзіліп,
Шаңыраққа ілінді ол, көк аспаннан
үзіліп.
Мың жұлдызы болса да,
байқамайсың басқаны,
Бір жұлдыздан тұрады шаңырақтың
аспаны!
Қадыр Мырза Әлі
Мақал-мәтелдер
Сұқтанба қапыда “сұлу” деп Ақымақтың ақылы
құр бетке, білегінде,
Адамдық – ақылда, сұлулық Ақылдының ақылы —
– жүректе. жүрегінде.

Жүрегіңнің жұмбағын
Жүзің шешіп береді, Жүректің сырын
Жүзің шешіп бермесе, Көздің нұрынан байқа!
Сөзің шешіп береді.

Тілі басқа — тілегі бір, Жүректің жолы — ыстық,
Түрі басқа —жүрегі бір. Білектің жолы —суық.

Ұқсас жұмыстар

Мағжан Жұмабаев өлең өрнегіндегі буын мен бунақ ерекшеліктері

Ахмет Йасауи «Диуани хикмет»

Өтірік өлеңдер мен мақал - мәтелдер

Бақыт концептісінің концептілік құрылымы

Пәндер