Урбандалу көрсеткіші

Презентация қосу

Миграция. Жаһандық
урбанизация.
Әлеуметтану пәнінен
2 аралық бақылау
Серікқызы Фатима
223-топ Фммк
Урбанизация
● Урбандалу (Урбанизация) (лат. urbs - қала, urbanus - қалалық)
– еңбек бөлінісінің қоғамдық және аумақтық тұрғыдан тарихи
қалыптасуынан пайда болып, әлемнің әртүрлі елдері мен
өңірлерінің өзіндік ерекшеліктеріне сәйкес дамитын әлеуметтік-
экономикалық, демографиялық, географиялық секілді көп жақты
қырлары бар күрделі құбылыс. Көне латын
тіліндегі мағынасы "қалалық" деген ұғымды білдіреді. Яғни, ең
қысқаша айтар болсақ, урбанизация, бұл – қала тіршілігі мен
тұрмысы және мәдениетінің үстемдікке ие болуы.
Қазіргі қоғамның урбанизацияға
деген жаһандық тенденциясы
индустрияландыру және
постиндустриализация
кезеңдерінде экономикалық
дамудың табиғи салдары да,
ынталандыруы да болып табылады.
Сондықтан қала халқының ел
халқының жалпы санына пайыздық
қатынасымен өлшенетін урбандалу
көрсеткіші дамыған елдерде
неғұрлым жоғары және жан басына
шаққанда табысы аз елдерде
айтарлықтай төмен.
"Урбанизация" ұғымын
"урбанизациялану" ұғымынан
ажыратып қарау керек. Біріншісі
процесті білдіреді, екіншісі -
процесс барысында қол жеткен
көрсеткіш денгейі.
Урбанизацияның негізгі
көрсеткіші - елдегі қалалық
тұрғындардың үлес салмағының
арту қарқыны ("урбанизация
қарқыны")
ауылдық
қала маңы
жерлерден
аудандарының
қалаға қарай
пайда болуы;
миграция.

ауылдық елді
мекендердің қала халқының
қала статусын табиғи өсімі;
алуы; Урбанизация
үрдісі осылардың
арқасында
жүреді:
Халықтың қоныстануының географиялық
ерекшелігі
● Халықтың қоныстануының географиялық
ерекшелігі Қазақстан халқының саны аумағының үлкендігіне сай
келмейді. Халықты біркелкі қоныстандыру және үлкен аймақты игеру
мүмкін емес. Сонымен бірге халықтың қоныстануына табиғат жағдайы
қолайлы жерлердің тек 1 / 3 бөлігі ғана жарайды. Сондықтан да
мемлекетті модернизациялау бағдарламасында негізгі рөлді халықты
аумақтық ұйымдастыруға баса назар аударады. Оның дұрыс орындалуы
халықтың еңбек әлеуетін тиімді пайдалануға мүмкіншілік береді.
Халықты аумақтық ұйымдастыруға орналасу және қоныстану жатады.
Халықты Халықтың
орналастыру қоныстануы

халықты мемлекет,
халықты елді
облыс көлемінде,
мекендер бойынша
аймақ бойынша
орналастыру.
орналастыру.
Қалалардың қалыптасуын және дамуын урбандалу деп
атаймыз (лат. urbanus - қалалық).

1) қаланың және халқының
өсуі;

2) қалалық тіршіліктің
өркендеуі;

3) орналасудың жаңа түрінің
пайда болуы.
Урбандалу көрсеткіші

● Көрсетілген аумақтағы қалаларда өмір сүретін адамдардың аталған аумақтағы
жалпы халыққа шаққандағы пайыздық қатынасы. Бұл көрсеткіш пайыздық
қатынаспен беріледі. Әдетте, урбандалуды сипаттау үшін салыстырмалы
көрсеткіштер (халықтың жалпы санындағы қала тұрғындарының үлесі)
алынады. Мысалы, Германияда қала халқының үлесі 73%-ды, ал Үндістанда бар
болғаны 28%-ды құрайды. Соған қарамастан абсолютті көрсеткіштер, қала
халқының жалпы саны мүлде басқаша жағдайды: Германияда қалалықтардың
жалпы саны 60 млн адам болса, Үндістанда 321 млн адам. Сонымен
салыстырмалы көрсеткіштер ауқымын нақты көрсетеді.
Урбандалу кезеңдері
Урбандалудың алғашқы кезеңінде қала халқының үлесі онша жоғары
болмайды; қалалар арасынан ең ірісі (әдетте, ел астанасы) басқаларын
барлық көрсеткіштер бойынша басып озады. Дамыған урбандалу
кезеңінде қала халқының үлесі арта түседі. Миллионер қалалардың
көршілес елді мекендерді қосып алуынан қала агломерациялары, ал
жақын орналасқан агломерациялардың бірігуінен мегаполистер
қалыптасады. Кемелденген урбандалу тән елдерде қала маңына қалалық
өмір салты қарқынды түрде ене бастаған, яғни субурбандалу (латын. sub
- маңында және urbanus - қалалық) жүруде. Біртіндеп осы процесс
агломерация аумағынан тыс жерлердегі елді мекендерді де қамти
бастайды; урбандалудың бұл түрін рурбандалу (ағыл.rural – ауылдық
және урбанизация) дейді.
Субурбандалу барысында экологиялық
жағдайдың нашарлауына байланысты
ауқатты адамдар қала орталығынан
қала маңына қоныс аудара бастайды.
АҚШ-та агломерация халқының 60%-ы
қала маңында тұрады. Әлемдегі аса ірі
10 агломерация қатарына Солтүстік
Америка қатарына Солтүстік
Америкадан Нью-Йорк пен Лос
Анджелес қана енсе, бұл тізімде
Еуропаның бірде-бір өкілі жоқ. АҚШ-пен
Канадада контрурбандалу, яғни қалада
жұмыс істейтіндердің қалада жұмыс
істейтіндердің қала агломерациясынан
тыс елді мекендерге қоныс аударуы
жүруде, бұл ауыл халқы санының
артуына әсер етеді.
Луис Вирттің(1897-1952) көзқарасы

XХ ғ.басында қаланың өмірі арнайы әлеуметтік феномен ретінде,немесе урбандалу процесі әлеуметтік
ғылымдардағы егжей-тегжейлі мән беруді талап ететін нысанға айналды.Чикаголық мектептің
антропологтары мен социологтары урбанизм теориясын әлеуметік өмірдің ерекше типі ретіде қарайтын
теорияны дамытты.
Р.Парктың шәкірті Луис Вирт 1938 жылы “Урбандану өмір сүру бейнесі ретінде”деп аталатын
классикалық мақаласын жариялады.Мұнда американдық социолог қаладағы адамдардың өмірінің
психологиялық және мінез-құлықтық салдарын қарастырды. Вирт қаланың үш түрлі сипаттамасын және
салдарын көрсетті:
Халықтың Тығыздығы Әр
көлемі түрлілігі

Луис Вирттің көзқарасы бойынша қаладағы тығыздық әртүрлілік сұрықсыз, пішінсіз,
жасанды,уақытша әлеуметтік қатынастар кеңістігін қалыптастырады.
Урбандалу деңгейі

● Аталған аумақтағы қала тұрғындарының пайыздық қатынасының осы
аумақтағы жалпы халық санына бөлінуі. Бұл көрсеткіш жалпы халық пайызын
көрсетеді.
● Бүкіл әлем бойынша, урбанизация белең алып жатыр. БҰҰ берген баға бойынша,
2050жылға қарай,халықтың 70пайызы қалаларда шоғырланатын болады. Бұл өз
кезегінде көлік жүйесіне салмақ түсіріп, тұрғын үймен қамту мәселесін ушықтырады.
Сонымен қатар энергияны үнемдеу және қоршаған ортаны сақтау маңыздылығы
артады.
● Әлемдегі көптеген мемлекеттер қалалардың постиндустриалдық дамуына үлкен және
ашық мәліметтерді, бұлтты технологияларды қала өмірінің түрлі салаларына енгізуде.
«Суды ақылды тұтыну » , «ақылды энергетика” тіпті “қоқыстарды ақылды басқару”
деген сөз тіркестері ешкімді таңғалдырмайды
Урбандалу кезеңдері
Дамыған урбандалу

Сипаты: қала
Кемелденген Қалыптасып
агломерациялары
урбандалу жатқан урбандалу
мен мегаполистер,
Сипаты: миллионер Сипаты: қала
субурбандалу,урбанд қалалардың жедел халқының артуы, ірі
алу, қазіргі заманғы өсуі. қалалардың жедел
урбандалу. өсуі.
Қала халқының
Қала халқының үлесі 50-75% Қала халұының үлесі
үлесі 75%. 50%-ға жуық
Агломерация, елді мекендер агломерациясы –
экономикалық, мәдени және тұрмыстық жағынан бір-бірімен
тығыз байланысты елді мекендердің (әсіресе қалалардың) шағын
аумаққа топтануы, шоғырлануы. Урбандалу процестерінің бірі
және негізінен индустралдық аймақтарға ғана тән құбылыс.
Агломерация көбінесе жеке ірі қаланың (ядроның) төңірегінде
қалыптасады; кейде бірнеше ядролы Агломерация да болады.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

Денсаулық және медицина

ХАЛЫҚ САНЫ, УРБАНИЗАЦИЯ ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ ҚОЗҒАЛЫС

Жаңғыру және урбанизация

Урбандалу процестерін моделдеудің ақпараттық жүйесін құру

Урбанизация және көші - қон мәселелері

Шығыс Еуропа елдері

Шетелдік Еуропа елдері және субрегиондары арасындағы ішкі айырмашылықтар

Қазақстан Республикасындағы экономикалық өсу.Себептері,факторлары

Нұрлы көш бағдарламасы және отандастардың қайтып оралуы

Экологиялық мониторинг

Пәндер