Азимут бойынша қоз ғалыс

Презентация қосу

Азимут бойынша қоз
ғалыс
Орындаған:Айып Аружан
Тобы: 102 БҚ
Пән: Алғашқы әскери дайындық
Бағдарлау дегеніміз – көкжиек тұстар
ын, бақылаушының өзінің тұрған орн
ын және жүру бағытын анықтау.
Бұрыннан жақсы таныс жерде компас
пен картаның көмегінсіз-ақ, ойланбас
тан, үйреншікті дағды бойынша жүре
бересің? Ал бейтаныс жерде өзіңе қа
жетті бағытты тауып жүру оңай емес.
Ол үшін алдымен түрлі әдістерді қолд
анып немесе картаны пайдалану арқ
ылы бағдарлап алуға тура келеді.
Бейтаныс жерде бағдарлау үшін ең ал
дымен көкжиек тұстарын табу керек,
содан кейін барып өзіңнің тұрған жері
ңді анықтайсың. Көкжиектің түстарын
күнге, Темірқазық жұлдызына және ж
ергілікті белгілерге қарап анықтау тәсі
лдері сендерге белгілі (қалай анықтай
тынын естеріңе түсіріңдер). Дәл бағда
рлау үшін компасты қалай пайдалануғ
а болатынын білесіңдер. Көкжиектің
негізгі және аралық тұстары бағытты т
ек тұспалдап қана білдіре алады. Ал к
омпастың көмегімен жүретін жолды д
әлме-дәл анықтауға болады. Ол үшін
компаспен азимутты өлшейді.
Азимут (арабша ас-сумут – жол) деп
белгілі бір затқа қарай жүргізілген ба
ғыт пен солтүстік бағыттың арасында
ғы бұрышты айтады. Азимут компаст
ың магнит тілінің солтүстік басынан с
ағат тілінің айналу бағыты бойынша
0°-тан З60°-қа дейін есептелінеді.
Толық шеңбер 360°-тан тұрады. Соға
н сәйкес компастың циферблаты 360
°-қа бөлінген (11-сурет): 0° – сол-түсті
к, 90° – шығыс, 180° – оңтүстік, 270° –
батыс бағытқа сәйкес келеді.
Карта бойынша немесе жер бетіндег
і азимутты табу үшін компасты дәлде
п қойғаннан кейін алынған нүктеге қ
арай жүргізілген бағыт циферблатты
ң қай градусына тура келетінін байқа
ймыз. 12-суреттегі азимуттар: ағашқ
а қарай – 45°, төбеге қарай -135°, оқ
шау тұрған үйге қарай – 225°, электр
бағанасына қарай – 315°.
Азимут А әрпімен белгіленеді де, жа
нына градус мөлшері қойылады. Мы
салы, А=30°.
• Азимут бойынша жол тауып жүру. Кдраңғы түнде, қалың түман, ақ түтек боранда, сондай-ақ орман ішінде немесе тұлдыры жоқ жазық жерде жол тау
ып жүру қашан да қиын. Мұндай жағдайда алдын ала тағайындалған деректер бойынша бағдарды компаспен белгілейді де, жүрген қашықтықты өл
шеп отырады. Бұлай жол тауып жүруді азимут бойынша жүру дейді.
• Азимут бойынша жүру үшін қажетті деректер (азимут пен қашық-тық) картадан алынады. Мұндағы алға қойылатын шарт – жергілікті жерде қажетті б
ағытты таба білу, компастың көмегімен сол бағыттан айнымай жүріп отыру, соның нәтижесінде белгіленген жерден тура шығу. Бұл әдісте жол жүруші
бір бағдардан екінші бағдарға дейін жетіп отырады. Қажетті деректер қолдан сызып алынған жол сызба нұсқасына белгіленеді (13-сурет). Есептеп жа
тпау үшін бағдарлардың метр есебімен көрсетілген ара қашықтығын қос қадам есебіне айналдырып алған жөн.
• Жер бетін планға түсіру үшін тек қана заттардың бір-бірінен қай бағытта орналасқанын анықтау жеткіліксіз. Сонымен бірге олардың мөлшерін, бір-бір
інен ара қашықтығын да білу керек.
• Жер бетіндегі қашықтық таспамен, өлшеуіш ашамен және басқа түрлі құралдармен өлшенеді. Онша үлкен дәлдік қажет болмаған жағдайда қашықты
қты қадаммен де анықтауға болады.
• Жасына және бойына қарай адамдардың қадамының ұзындығы біркелкі болмайды. Сондықтан әр адам өз қадамының орташа ұзындығын анықтап
алуы керек. Ол үшін тегіс жерден 100 м қашықтық өлшеп алынады. Бұл қашықтықты қадамдап 3 рет жүріп өтіп, оның орташа мөлшері шығарылады.
• Мысалға, 100 м жерді жүргенде бірінші рет 154, екінші рет 153, үшінші рет 155 қадам шықты дейік. 154+153+155=462 : 3=154 қадам. Бір қадамның ор
таша мөлшері 100 м : 154=0,65 м.
• Топсеруен кезінде, алыс жол жүргенде сан көбейіп кетпеу үшін қашықтықты қос қадаммен санау қолайлы. Қадамдау сол аяқтан басталады да, есеп о
ң аяққа келіп отырады. Біраз жаттыққанға дейін сол аяққа «және» деген сөз сәйкес келіп отырады. Мысалы, «және бір, және екі, және үш, т.с.с».
• Кейде қашықтықты барып жатпай-ақ көз мөлшермен анықтау қажеттігі туып қалады. Ол үшін мына кестедегі белгілерді пайдалануға болады:
• Жер бетіндегі затКөрінетін қашықтық
• Жеке үй5 км
• Үйдің терезесі4 км
• Шатырдағы мұржа3 км
• Жеке ағаш және жеке адам2 км
• Терезе рамасының ағаштары500 м
• Шатырдың тақтайлары200 м
• Адамның көзі, мұрны,
• саусақтары60-70 м
• Көздің аласы20 м
• Жер бетінде өлшенген кез келген қашықтық қағазға әлденеше есе кішірейтілген түрде түсірілетіндігі сендерге белгілі.
• Жер бетінде өлшенген қашықтықты қағазға түсіргенде қанша рет кішірейтілгендігін көрсететін бөлшек сан масштаб (немісше мас –өлшеу, штаб – тая
қ) деп аталады/ Масштабтың алымы әрқашанда 1-ге тең, бөлімі кішірейту мөлшеріне сәйкес келеді. Мәселен, 1:10 000 десек, бұл – жер бетіндегі қаш
ықтық 10 000 есе кішірейтіліп алынды деген сөз.
• Бөлшек санмен көрсетілген масштаб сан масштаб деп аталады. Неғұрлым бөлшектің бөліміндегі сан көбейген сайын, соғұрлым масштаб ұсақ деп есе
птеледі. Керісінше бөліміндегі санның мөлшері аз болған сайын, масштаб ірілене береді. Мәселен, 1:10 000 масшта-бы 1:50 000 масштабқа қарағанд
а ірі.
Планның немесе картаның масштабы сөзбен де ж
азылады 1:10 000 масштабты сөзбен 1 см-де – 10
0 м (10 000 см-ді метрге айналдырғанда – 100 м)
деп көрсетеді. Мұны ; атаулы масштаб дейді.
Планнан немесе картадан қашықтықты анықтау ү
шін екі нүктенің аралығын сантиметрмен өлшейді
. Масштабтың мөлшерін алынған сантиметр саны
на көбейтеді.
Бұлай есептеп отыру картаны пайдалануда қолай
сыздық тудырады. Сондықтан қашықтықты арнай
ы есептеп жатпай-ақ бірден анықтау үшін сызық
масштаб қолданылады. Ол өзара параллель екі қа
тар сызықтан тұрады. Сызық көлденең сызықшал
армен өзара тең кесінділерге бөлінеді. Бұл кесінді
лердің әркайсысы атаулы масштабта көрсетілген с
анға тең етіп алынады. Сол жағындағы ең шеткі к
есінді онан әрі ұсақ, бір-біріне тең шағын бөліктер
ге бөлшектенеді. Бұл – сызық масштабтың ең кіші
бөлігі. Планнан немесе картадан алынған кесіндін
ің ұзындығын анықтау үшін өлшеуіш циркульдің б
ір басы сызық масштабтағы тұтас кесіндіні қамты
п қойылады да, екінші басы кіші бөліктерге келтір
іледі. Сонда нөлден оңға қарай сандық масштабқ
а сәйкес келетін тұтас сандар, сол жағынан оған қ
осымша ұсақ мөлшерлі сандар алынады.
Жер бетін картаға түсіру үшін таңдап алынатын м
асштаб әр түрлі. Шағын аумақтардың картасы ірі
масштабта жасалады. Ондай карталар күнделікті т
ұрмыста шаруашылық қажеттерін өтеу мақсатынд
а пайдаланылады. Шағын аумақтар план (масшта
бы 1:5000, 1:2000, 1:1000 және одан да ірі) және т
опографиялық картада (1:10 000-нан 1:100 000-ға
дейін) бейнеленеді.

Ұқсас жұмыстар

Жеке тұлғалар және азаматтық субъектілері

Компаспен бағдарлану

ТУРА ЖӘНЕ КЕРІ АЗИМУТ

СЫЗЫҚТАРДЫ НЕГІЗГІ ЖӘНЕ МАГНИТТІК

Капитал. Ауыспалы айналым мен айналым

Диатомды жә не эвгленалы балдырлар

Сызықтарды бағдарлау

Жұлын, сопақша ми, вароли көпірі

Жеке тұлға туралы түсінік

Туризм негіздері үйірмесінің оқушылар тізімі

Пәндер