ПАЙДАЛАНУДЫҢ АТАЛЫҚ МАЛДЫҢ ЫҚПАЛЫ

Презентация қосу

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ФАКУЛЬТЕТ «ВЕТЕРИНАРИЯ»
КАФЕДРА: КЛИНИКАЛЫҚ ВЕТЕРИНАРЛЫҚ МЕДИЦИНА

СӨЖ
ТАҚЫРЫБЫ: ҰРҒАШЫ МАЛДЫҢ ЖЫНЫСТЫҚ ҚЫЗМЕТІНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ,КЛИМАТТЫҚ, АЛИМЕНТАРЛЫҚ,ЖӘНЕ КҮТІП БАҒУ МЕН
ПАЙДАЛАНУДЫҢ АТАЛЫҚ МАЛДЫҢ ЫҚПАЛЫ

Орындаған: Рахманова Айгерім
Бахыт Елнар
Тексерген: Бименова Ж.Ж.
Тобы: ВМ 310 п

Алматы 2021
Жоспар:
I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім 2.1 Ұрғашы мал жыныс апараттары және

оның қызметтері .
2.2 Ұрғашы малдың жыныстық қызметіне

экологиялық ,климаттық, алиментарлық,және күтіп бағу
мен пайдаланудың аталық малдың ықпалы туралы жалпы
мәлімет2.3 Ұрғашы малдың организміндегі нейрогуморалді
реттелуі және сыртқы орта факторларының әсері
III. Қорытынды

IV .Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
I. Кіріспе
Ұрпақ жаңғырту (көбею) - барлық тірі ағзаға тән қасиет. Көбею -
түрдің тіршілігін жалғастырып сақтап қалуды қамтамасыз ететін
физиологиялық үдерістердің жиынтығы. Басқа тірі ағзалар сияқты
адам да жынысты жолмен көбейеді. Жыныс жасушаларының түзілуі
ағзада болатын физиологиялық өзгерістерге байланысты.
Жыныстық мүшелер жүйесін аталық және аналық жыныс мүшелері
деп 2 топка бөледі. Олардың жыныс бездерінен жыныс жасушалары
түзіледі. Аталық және аналық жыныс жасушаларының қосылуынан
дүниеге жаңа ұрпақ келеді. Жыныс бездері аралас бездерге жатады.
II. Негізгі бөлім
2.1 Ұрғашы мал жыныс апараттары және оның қызметтері
Ұрғашы малдардың жыныс органдары сыртқы және ішкі
бөлімдерінен тұрады. Сыртқы бөліміне: сарпайы, қынаптың
алдыңғы кіреберіс бөлігі, шүртекей жатады. Ұрғашы малдың ішкі
бөліміне: қынап, жатыр, ұрық жүретін түтікше, жыныстық бездер
жатады.
Сыртқы жыныс мүшелері. Қынап кіреберісі (vestibulum vaginae)
жыныс саңылауынан басталып қынапқа қосылатын, ұзындығы ірі
малда 8-14 см болатын түтікше орган. Сиырда, қойда, ешкіде және
мегежінде зәр шығатын тесік кішкентай көлденең қатпармен екіге
бөлінген, оның үстіңгі бөлігі зәр шығатын арнаға, яғни қуыққа
барады да, ал астыңғысы тараңдігі 2 см болатын тұйық тесік –
дивертикул түзеді. Бұл анатомиялық ерекшеліктерді мал
ұрықтандырғанда немесе қуыққа катетер салғанда ескеру қажет.
Биеде дивертикул болмайды. Қынап кіреберісінің атқаратын негізгі
қызметі жыныстық қатынасты (шағылысуды) қамтамасыз ету.
Қынап кіреберісінің қабырғасы үш:
кілегейлі, етті және дәнекер ұлпалы
қабаттан тұрады. Кілегейлі қабат көп
қабатты жалпақ эпителиймен қапталған
және ол әр түрлі қалыңдықта қатпарлар
түзеді. Қынап кіреберісінің екі жағында,
кілегей қабаттың астында екі қатар
орналасқан шырыш бөлетін түтік тәрізді.
Жыныс саңылауынан 1,5-2,5 см тереңдікте,
сарпайдың жоғарғы бұрышына
жақынырақ, етті қабаттың ішінде қынап
кіреберісінің үлкен (вестибулярлық) бездер
(gl. Vestibulares major) және кіші бездері
(gl. vestibulares minores) орналасқан.
Бұнымен қоса биеде, мегежінде, қаншықта
қынап кіреберісінің екі жағында, сарпай
сфинктерінің астында тереңіректе, тығыз
фиброзды қабықпен қапталған екі қуыс
немесе каверналық денелер орналасқан.
Бұл денелер жыныстық қатынас кезнде
қанға толып, сарпай ісінеді.
Ішкі жыныс мүшелері.
Жұмыртқалық – жұп орган, негізгі атқаратын қызметі аналық
ұрық торшасын (клетка) және жыныстық гормондар түзіп шығару.
Сыртқы пішіні дөңгелек, сопақша болады, тығыз, көлемі: сиырда
3х2 см, ұсақ малдарда 1,5х1 см. биелердің жұмыртқалықтары
бүйрек тәріздес, көлемі 5х3 см, кейде одан да үлкен, ал
мегежіндердің жұмыртқалықтары 3х2 см, сырты бұжырланып
тұрады.жұмыртқалықтың көлемі, салмағы малдың әртүрлі
физиологиялық жағдайларына қарай өзгеріп отырады.
Жұмыртқалық сыртынан алғашқы эпителиймен қапталған. Осы қабаттың
астында ақзаттық қабат орналасады. Жұмыртқалықты тіліп көргенде екі,
яғни сыртқы – фолликулярлы және ішкі – милы (қан, лимфа тамырлары,
жүйке жүйесі) аймақтардан тұратынын ажыратамыз.
Фолликулярлы аймақта алғашқы, дамушы, пісіп жетілген фолликулдар

(граафов көпіршігі) және сары денелер орналасқан.
Жұмыртқалық сиырда, қойда және ешкіде жамбас қуысында, биеде құрсақ

қуысында оң жағынан 3-4-ші, ал сол жағынан 4-5-ші бел омыртқалардың
астында, мегежінде, қаншықта, мысықта құрсақ қуысының артқы
бөлігінде орналасады.
Жатыр түтікшелері – негізгі қызметі аналық және аталық жыныс

торшалардың кездесуін қамтамасыз ету. Ол үшін қабаттан (кілегейлі, етті,
сірлі) тұратын өте жіңішке, жұмыртқалық пен жатыр тармағын
жалғастыратын иректелген түтік.
Жатыр түтікшесінің ішкі кілегейлі қабаты кірпікшелі эпителийден тұрады.

Ұзындығы биеде, түйеде, сиырда, мегежінде 25-30 см, қойда және ешкіде
10-15 см түтіктің ішкі диаметрі жұмыртқалыққа жақындаған сайын кеңейе
береді де, ақырында жалбырланып барып бахромкамен бітеді. Кейде тіпті
жұмыртқалықты қоршап жатады.
Жатыр (uterus) – негізгі қызметі төлдің өсіп дамуын қамтамасыз
етеді. Жатыр күрделі және жай болып бөлінеді. Күрделі жатыр
жануарларда (қос тармақты екіге бөлінген – сиырда, түйеде,
қойда, ешкіде, мегежінде, қаншықта; қостармақты – биеде,
есекте), қос жатыр – кеміргіштерде, ал жай жатыр –
приматтарда. Жатыр қабырғасы кілегейлі, етті, сірлі қабаттардан
тұрады.Жатыр жамбас қуысында орналасқан. Сиырдың жатыр
тармақтары жамбас қуысында жатады. Кейде көп туған немесе
кәрі сиырларда құрсақ қуысына қарай түсіңкіреп орналасады, ал
биенің, мегежіннің, қаншық пен мысықтың жатыр тармақтары
құрсақ қуысында жатады. Олар жатыр шарбысы арқылы бел
омыртқа бұлшық еттеріне бекітілген.
Шошқа малының жыныс аппараты:
Қынап (vagina) жамбас қуысында тік ішектің астында
орналасқан. Негізгі қызметі шағылысуды қамтамасыз етеді
және төл жүретін жол болып табылады. Оның ұзындығы ірі
малда 30-35 см, уақ малда 10-20 см түтік, үш (кілегейлі, етті,
адвентиция) қабаттан тұрады. Кілегейлі қабаты көп қабатты
эпителиймен қапталған, ұзынынан орналасқан көптеген
қатпарлар түзеді.
Қынаптың вентралдік бөлігінде ұзынынан орналасқан гартнер
жолдары жатыр. Қынаптың краниалдік бөлігінде, жатыр
мойнының жоғарғы жағында кеңейген күмбез тәрізді кеңістік
түзіледі. Қынап пен қынап кіреберісін кішкентай ғана
көлденең қатпар бөліп тұрады, ол – қыздық перде (hymen) деп
аталады.
Жануарлар экологиясы – экологияның бір саласы. Бұл салада
экожүйедегі популяцияның тіршілік ету заңдылықтарын анықтап,
жануарлардың қоршаған ортаға бейімделуі зерттеледі. Қоршаған
ортада болып жатқан антропогендік факторлар – жануарлар
тіршілігін өзгертіп, тіпті кейбір түрлерінің жойылып кетуіне
әкеледі.
2.2.Ұрғашы малдың жыныстық қызметіне экологиялық климаттық,
алиментарлық және күтіп бағу мен пайдаланудың аталық малдың
ықпалы.
Ұрғашыны жыныстық акт пен ұрықтандыруға дайындауда өзіндік және
ешнәрсе алмастырмайтын роль атқарады және эрогенді аймақтардың
тітіркенуі есебінен сөзсіз флекторлық стимуляция, мысалы, мұрын
тысына байлау, ұрғашы және ұрғашының сыртқы жыныс ағзаларына
құйылу және итеру. Ірі қара мал, қой, ешкі және оларға жақын
түрлердегі аналықтың коитальды рецептивтілігі ұрғашы анасын күту
процесінде еріннің шат пен сыртқы жыныс ерінінің рецепторларының
механикалық тітіркенуінің әсерінен қалыптасады.
Мал шаруашылығының көптеген салаларында айтарлықтай
экономикалық нәтиже аналықтарда жыныстық аң аулауды синхрондау
және қысқа уақыт ішінде ұрықтандыруға мүмкіндік береді. Шошқа
шаруашылығында бұл "тур тіреулеріне" кепілдік береді, бұл өндірісті
ұйымдастыру және жануарларды ұстаудың жақсы санитарлық-
гигиеналық жағдайларын қамтамасыз ету тұрғысынан тиімді.
Аналықтардың жыныстық функциялары ағзаның ішінде де, сыртқы
ортадан да пайда болатын белгілі бір тітіркендіргіштерге
реакциялардың күрделі кешенімен реттеледі. Гормондардың
секрециясын реттейтін орталық жүйке жүйесі көбею қызметінің
көрінісінде шешуші рөл атқарады. Бұл реттеу орталықтары
гипоталамуста орналасқан. Ағу мен аң аулау алдында қанға
фолликулостимуляциялаушы гормондар көбірек бөлінеді; содан кейін
фолликул аналық безден қанға эстрогенді гормондар келіп түскен
кезде гипоталамус арқылы гипофизге әсер етеді және одан
лютеинизациялаушы гормон күшейді.
2.3 Ұрғашы малдың организміндегі нейрогуморалді реттелуі және
сыртқы орта факторларының әсері
Жыныстық цикл басталып, оның дұрыс өтуі үшін сыртқы ортаның
әсерімен қатар гонадроптық және гонадальдық гормондар қажет.
Гонадатропты гормондар: фолликул стимулдеуші гормон (ФСГ),
лютеиндеуші гормон (ЛГ) және лютеотроптық гормон (ЛТГ) немесе
лактогендік гормондар гипофизде түзіліп шығады да, қан арқылы
аналық ұрық безіне және сүт безіне әсер етеді. Аналық ұрық безінде
овуляция болып, сол жарылған фолликулдің орнында сары дененің
пайда болуы да осы гормондардың әсері.
Гонадалдық гормондар аналық ұрық безінде түзіледі, оған:
фолликулин (эстрогендік гормон) және сары дененің гормоны
прогестерон жатады.
Сыртқы орта факторлары дегеніміз – күн сәулесі, ауаның
температурасы, жем-шөп және еркек мал. Осы ішкі, сыртқы
факторлардың бір-біріне тигізетін әсерін бір ретке келтіріп отыратын
орын – орталық жүйке жүйесі.
Климаттық бедеулік. Мал күнделікті серуенге шықпай, ұзақ
уақыт бір орында тұрып қалса, күн көзін көрмей, қараңғы, лас,
қапырық немесе терезесі жабылмайтын өкпек жел соғып
тұрған суық қорада, тіпті, жылы қора жетіспей, ашық далада
тұратын болса, жыныстық қызметі бұзылады.
Кейбір жағдайда малды күнделікті уйренген жерінен алыс,
басқа географиялық аймақтарға көшіруге тура келеді. Жаңа
жердің климатына үйренгенше малдың жыныстық қызметі
бұзылады. Мұны микроклиматтың әсерінен болған бедеулік
дейміз.
Мұндай жағдайға ұшыраған малдың жыныс циклінің
жарамсыз болып немесе мүлдем күйлемей жүргенін
байқаймыз.
Басқа жақтан көшіріп әкелген мал үшін алғашқы кезде
мүмкіндігінше бастапқы тіршілігіне ұқсас режимді жасауға
тырысады.
III. Қорытынды
Қорыта келе, кез келген тірі организм адам мейлі жануарлар
болсын жыныстық жетілу процесі дұрыс дамығаны жөн.
Жыныстық жетілудің негізгі реттеуші факторлары гормондар
болып табылады. Олардың синтезінің күшеюіне байланысты
аталық және аналық жыныс бездерінде түзілетін жыныс
торшалары мен жыныс гормондарының мөлшері артып,
сыртқы жыныс белгілері қалыптасады және жыныстық
рефлекстер пайда болады.Сондықтан организмдегі гормонның
атқаратын қызметіне байланысты малдың жыныстық
белсенділігі де өзгеріп отырады. Ал жыныстық жетілу процесі
малдың тұқымына, оның күтіп бағылуына,
азықтандырылуына, және де экология мен климатқа да тікелей
байланысты болып келеді. Ветеринардың міндеті сол жағдайға
түскен жануарларды барынша тіршілігін сақтап қалу.
IV . Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. http://lib.kaznau.kz/default.asp?sign=1&dbid=BOOKS
2. Жаңабеков К, Жаңабекова Г.К. «Жануарлар морфологиясы
және латын терминологиясы» - 2015ж.
3. Н. И. Полянцев. «Сиырларды қысыр қалдырмау шаралары»
- Алматы : "Қайнар", 2017.
4. Ш. Қ. Қалтаев, Б. Д. Жукин «Ветеринарлық акушерлік,
гинекология және көбею битехникасы» - Алматы, 2011ж.
5. Қ.У.Қойбағаров,О.Т.Төребеков «Мал көбею
биотехнологиясы»-Алматы,2016ж.
6. https://baribar.kz/student/25009/zhynys-zhuyesi-onynh-damuy

Ұқсас жұмыстар

Күйіттеуші малды пайдаланудың маңызы

Будандастыру туралы ақпарат

ҚОЛДАН ҰРЫҚТАНДЫРУ КЕЗІНДЕ

Аталық малдың жыныстық ағзаларының атқаратын қызметі

Малды ұрықтандыру

СИЫРДЫ ҚОЛДАН ҰРЫҚТАНДЫРУ ӘДІСТЕРІ

Малдың өсіп жетілуі

Малдың жыныстық жетілуі

Ауыл шаруашылық малының дене бітімі, сыртқы пішіні және ішкі құрылысы

Аталық жыныс торшалары

Пәндер