Дене тәрбиесі ерекшеліктері

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М. Х. ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ

Ұстаз институты
«МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖӘНЕ БAСТAУЫШ БІЛІМ БЕРУ» кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесін ұйымдастыру
технологиясы пәні бойынша

Тақырыбы: Гимнастика – дене тәрбиесі құралы

Студент: Амантай Айгерім Тобы: ДОВ18-3 _______________
/Аты-жөні/ /қолы/

Жетекшісі: Шыниева Р.Т______________________________ _________________________
/ лауазымы / / Т. А. Ә./

Тараз 2021
КІРІСПЕ.........................................................................................................
1 Мектеп жасына дейінгі балаларға гимнастикалық жаттығуларды
үйретудің теориялық негіздері
1.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың гимнастикалық жаттығулары туралы
педагогикалық көзқарастар..................................................
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға гимнастикалық жаттығуларды
ұйымдастырудың жолдары.............................................................................
2 Мектеп жасына дейінгі балалардың гимнастикалық жаттығуларға
қызығушылығын қалыптастыру әдістемесі
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларға гимнастиканың тигізетін ықпалы.........
2.2 Мектепке дейінгі балаларға арналған артикуляциялық және көзге арналған
гимнастиканың ерекшеліктері мен мүмкіндіктері ..........................
ҚОРЫТЫНДЫ..................................................................................................
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ............................................
Кіріспе

Зерттеудің жалпы сипаттамасы мен өзектілігі: Елбасымыз
Н.Ә.Назарбаев: «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Қаз ақстан халқына
Жолдауында еліміздің дамуының жаңа кезеңдерінің бағыттарын айқындап
берген болатын. Осыған сәйкес, қазіргі қоғам мүддесіне лайықты, жан-
жақты жетілген, бойында ұлттық сана қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу –
отбасының, балабақшаның, барша қазақ елінің міндеті. Сол себептен
балабақшаларда балаларды дене жағынан тәрбиелеу ерекше орын алады.
Балалар денесінің дұрыс жетілуі осы балабақшада қалыптасады.
Мектепке дейінгі балалардың дене тәрбиесін және жеке тұлғаның дене
мәдениетін қалыптастыру мәселелері бірқатар ғылыми зерттеулерге арқау
болған М.Таникеев, Т.А.Ботағариев, А.Б.Нұрлыбекова, Б.А.Тойлыбаев,
Ж.К.Оңалбек, А.Қарақов, Қ.Т.Жанабаев, Б.М.Сапарбаев, Е.Мұхитдинов және
т.б. [1].
Ж.К.Оңалбектің, О.А.Аяшевтің, Т.Ж.Бекбатчаевтың, С.И.Қасымбекова,
Ж.Егізбаевтың еңбектері дене тәрбиесіне балаларды баулуға арналған. Дене
тәрбиесі мектепке дейінгі балардың білімі мен жан-жақты дамуына, күшті де
қуатты болып өсуіне, Отан сүйгіштікке дайындауға қызмет етеді. Дене
тәрбиесін жүзеге асыру – денсаулықты нығайту, білім беру, дамыту, тәрбиелеу
міндеттерін шешуге арналған педагогикалық жұмыстардың бірі бола отырып,
мектепке дейінгі балалардың денсаулық деңгейін арттыру, табиғи күш -қуатын
нығайту, дене мүшелерін гигиеналық негіздері мен дене -қозғалыс қабілеті
мүмкіндіктеріне сай, өз бетінше қимыл-қозғалыс жаттығуларын орындап,
өзін-өзі үнемі дамытып, көңілді де сергек жүруге баулиды [2].
Біздің курстық жұмыста гимнастика жаттығуларының ерекшелігі мен
маңызы сөз болады. Гимнастика – қимыл қозғалыс жаттығуы. Бұл –
балалардың қимылдық қозғалысқа түсуі мен дене бітімін дұрыс
қалыптастыруда, ептілікке маңызы мен пайдасы зор. Сондықтан аталмыш
жұмыстың балаларды спорттық жұмыстарға тартуда алар орны ерекше екені
жұмыста толыққанды баяндалады. Курстық жұмыстың зерттеу тақырыбын:
«Гимнастика – дене тәрбиесі құралы» деп алдық.
Зерттеу мақсаты: Мектепке дейінгі балаларға дене тәрбиесінің құралының теориялық-
әдістемелік тұрғыда негіздеу.
Зерттеу нысанасы. Ересек топ балаларын оқу және тәрбиелеу үрдісі.
Зерттеу пәні. Мектепке дейінгі балалардың дене тәрбиесінің дамуын қалыптастыру.
Зерттеудің міндеттері:
5-6 жастағы балалардың дене тәрбиесінің құралы гимнастиканың теориялық негіздерін
айқындау;
Мектепке дейінгі ұйымдардың педагогикалық үрдісіне енгізіп, оның тиімділігін тексеру;
Мектепке дейінгі балалардың дене тәрбиесінің көрсеткіштерін, олардың педагогикалық білімдері,
іскерліктері мен дағдыларының қалыптасуы.
Зерттеудің ғылыми болжамы. Егер, мектепке дейінгі ұйымдарда балаларды дене тәрбиесінің
маңызды құралын білуге тәрбиелесе, оның мазмұны теориялық-әдістемелік тұрғыдан негізделіп, іс
жүзінде тәжірибеге енсе, онда мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесінің маңыздылығын білу
ерекшеліктері қалыптасады.
Зерттеу базасы. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс Тараз қаласының №35 балабақшасының
ересек топ балаларымен жүргізілді.
Зерттеудің құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен тұрады.
1 Мектеп жасына дейінгі балаларға гимнастикалық жаттығуларды үйретудің теориялық негіздері
1.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың гимнастикалық жаттығулары туралы педагогикалық көзқарастар

Білім берудің алғашқы деңгейлері балабақшадан басталмақ. Хакім Абай: «Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, татып
ескерсе, дүниедегі жақсы-жаманды таниды-дағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады» – десе, француз педагогы Жан Жак
Руссо: «Бала туғанда ақ қағаздай болып туады, оның үстіне шимайды қалай салсаң, қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі сол сияқты, өзің қалай
тәрбиелесең, ол солай тәрбиеленеді [3].
«Адам ұрпағымен мың жасайды» - дейді халқымыз. Жақсылыққа бастайтын жарық жұлдыз-оқу. «Надан жұрттың күні – қараң, келешегі тұман»,
- деп М.Дулатов айтқандай, егеменді еліміздің тірегі – білімді ұрпақ . Сусыз, құрғақ, таса көлеңке жерге дән ексең өнбейтіні сияқты, жас
ұрпақтарымызды тәрбиелемесек өспейді, өнбейді [4].
Соңғы жылдары зерттелген көптеген ғылыми еңбектердің негізгі тұжырымдамасына сәйкес, белгілі бір мақсатты бағыты бар белгілі бір мектеп
жасына дейінгі балалардың дене шынықтыруының дамуымен ғана денсаулықты нығайтып, жұмыс қабілеттілігі дамитыны дәлелденді, бұл жеке
тұлғаның қалыптасуына тікелей әсер етеді. Неміс ғалымы В.Зигер дәлелдеді: дене тәрбиесі әлеуметтік өмір, мәдениет пен өмір салтының құрамдас
бөлігі, адамдардың нақты тарихи әлеуметтік топтарын тәрбиелеу туралы айта отырып, біз физикалық жетілдірудің әлеуметтік-мәдени
жағдайларына, сондай-ақ белгілі бір қозғалыстың дамуына дұрыс мән беру керек екенін анықтадық [5]. Дене шынықтыру үшін ашық ойындарды
кеңінен қолдануды орыс ғалымы П.Ф.Лесгафт ұсынды. Ол балалардың ауыр гимнастикалық жаттығуларында және оның орнына табиғи қимылмен
ойнау орынды екенін дәлелдеді [6].
Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған дене тәрбиесінің мақсаты - балалардың денсаулығын нығайту, ағзаның дұрыс дамуын қамтамасыз ету,
өйткені сонымен бірге баланың дамуына қолайлы жағдай болса, баланың денесі тез өсіп, дамиды. Мектепке дейінгі кезеңде баланың ағзасы әлсіз,
әртүрлі жұқпалы ауруларға қарсы тұра алмайды, сондықтан оны дененің шынықтырудан аурудан қорғауда, денсаулығын нығайтуда, физикалық
белсенділікті дамытуда, мәдени-гигиеналық дағдылар мен әдеттердің маңызы зор.
Міне, осындай мақсат көздейтін дене тәрбиесінің негізгі міндеттері:
1) баланың денсаулығын сақтау және нығайту;
2) мәдени-гигеналық дағдылар мен әдеттерді қалыптастыру;
3) бала денесін шынықтыру;
4) балалардың жүру, жүгіру, секіру, өрмелеу, лақтыру сияқты негізгі қимыл әрекеттерін дамыту.
Гимнастика – жан-жақты дене тәрбиесінің негізгі құралдары мен әдістерінің бірі ретінде анықталатын кең ұғым.
Гимнастика – әрбір баланың ағзасына жан-жақты әсер ететін, оның негізгі функционалдық процестерін күшейтетін, үйлесімді, дамуына
көмектесетін, көңіл күйін көтеретін арнайы іріктелген жаттығуладың жүйесі. Гимнастикалық жаттығулар жасау арқылы өмірлік қажетті дағды,
әсемдік пен қозғалыс дәлдігі қалыптасады, дененің негізгі қабілеті – ептілік, шапшаңдық, төзімділік, икемділік дамиды. Гимнастика жасау барлық
сәби кезден басталып, барлық жас кезеңдерінде жалғастырылады [7].
Гимнастиканың міндеті денсаулықты күшейту, дене күшін жетілдіру және әр алуан іс-әрекетке баланың дене күшінің жан-жақты әзірлігін
жүзеге асыру болып табылады. Оның үстіне гимнастиканың мынандай арнайы міндеттері бар: тұлғаны дұрыс қалыптастыру, дененің әртүрлі
өзгеруінің алдын алу және оны түзету, жарақаттан кейін қимыл-қозғалыс апараттың жұмыс істеу қабілетін қалпына келтіру, өзіне тән қимылды
меңгеруіне баулу.
Гимнастика – дене тәрбиесі әдісі. Гимнастикада жан-жақты дене тәрбиесінің міндеттерін шешуге жәрдемдесетін мейлінше әр алуан дене
тәрбиесі жаттығуларын пайдаланылуы мүмкін. Онда педагогикалық міндеттер мен ағзаның анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктеріне
сәйкес кез- келген қимыл мен қозғағыш әрекетті қолдануға болады.
Гимнастикада ағзаның құрылымы мен қызметіне біршама дәл талғамды ықпал жасауды жүзеге асыруға болады.
Гимнастикаға тән әдістемелік тәсілдер дене тәрбиесі жаттығуларының көмегімен жекеленген мүшелер мен бұлшық ет топтарына,
сондай-ақ дененің әр түрлі қасиеттерін дамытуға ерекше ықпал жасауға мүмкіндік береді.
Гимнастикада денеге түсетін күшті біршама дәл мөлшерлеу мүмкіндігі бар: әр алуан жаттығулар гимнастикамен айналысатын адамның
дайындығына сәйкес әрі ол жаттығулардың ағзаға әсері қатаң ескеріліп пайдалынады және белгіленеді.
Жаттығулардың эмоциялығын арттыру, эстетикалық сезімге, ырғақтыққа, дәлдікке баулу және қимылдың мәнерлілігін арттыру
мақсатында гимнастика жасау кезінде әуенді қолдану тиімді.
Гимнастиканы үйрету процесі жалпы білім беру сипатына ие: өзінің қозғалыс мүмкіндіктерін бағалай білуге баулиды, қозғалыс
әрекеттерінің жалпы заңдылықтарын ашып көрсетеді. Бұл оқу міндеттерін бөлу, қозғалыстың сараптамасы мен синтезін кеңінен қолдану,
қозғалысты жаңа қозғағыш әрекетіне ұштастыру және әр алуан дене жаттығуларын зерттеп үйрену арқылы жүзеге асырылады.
Гимнастикада тәрбие беру міндеттерін жүзеге асырудың ерекше құралдары бар. Ол қозғағыш әрекеттердің дәл, алдын ала келісіліп
орындауын талап етеді, оның әрекет саналылығы мен дербес тәуелсіздігін талап ететін регламенті белгіленген оқу процесін ұйымдастырудың
ерекше стилі бар. Мұның бәрі тәртіпке, зерделілікке баулиды, ерік-жігер мен мінез-құлықтың нығаюына көмектеседі.
Осылай, гимнастика тәсілдері жалпы дененің жетілуін қалыптастыру міндеттерін шешуге, жаттығу жасаумен айналысатындардың жасы
мен дайындығына сәйкес дене шынықтыру жаттығуларын қолдануға, дене тәрбиесінің сауықтыру және тәрбиелік-білім беру міндеттерін
ойдағыдай жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Гимнастиканың бала өмірінде алар орны ерекше. Баланың дұрыс қалыптасуы, дұрыс жетілуі, айналасындағылармен қарым-
қатынасы, сенімі, талпынысы, құлшынысы, көңіл-күйі гимнастикалық жаттығулар жасау арқылы қалыптасады. Баланың жаттығуы кез-
келген уақытта емес, тәртіппен, реттілікпен іске асуы қажет.
Мектеп жасына дейінгі балалардың гимнастикамен айналасуы қимылды ойындар, қозғалу, жүгіру, серуендеу, ойнау арқылы
жүзеге асады. Барлық балалардың гимнастикамен айналысуы өздерін еркін ұстауға үйретеді.
Гимнастика туралы әртүрлі көзқарастар бар. Соның ішінде, балабақшадағы балалар үшін орындалатын гимнастикалық
жаттығуларға педагогикалық көзқарастың алар орны ерекше. Педагогикалық көзқарастар арқылы педагогтердің таным-түсінігі арта
түсіп, гимнастикаға деген балалардың да қызығушылығын оята алады.
Педагогикалық көзқарастарды талқылай отырып, балаларға пайдалы әрекеттер жасау. Балалардың әрбір іс-әрекеттеріне мән
берген жөн. Бала-біздің болашағымыз. Болашағымыздың жарқын болуы бүгінгі балалардың салауатты өмір сүруінде.
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға гимнастикалық жаттығуларды ұйымдастырудың жолдары
Мектеп жасына дейінгі балаларға гимнастикалық жаттығуларды үйретудің өзіндік жолдары бар. Кез-келген педагог баланы үйрете
алады, бірақ баланың еркін әрі нақты үйренуі белсенді, білімді, шығармашыл педагогке байланысты.
Қазіргі кезде орта және жоғары білім мамандарына оқытушы кадрларын дайындаудың деңгейін жақсарту, өсіп келе жатқан ұрпақтың білімі
мен тәрбиесін жаңа бір деңгейге көтеріп, өзіндік еңбек өміріне баулу сияқты талаптар, міндеттер қойылып отыр.
Педагогикалық кадрларының шығармашылық еңбек жұмысын арттыруға, психофизикалық ауытқусыз қызмет жасауға, педагогтардың
әлеуметтік белсенділігін кеңейтуге аса үлкен үлесін, пайдасын дене тәрбиесі арқылы алуға болады.
Болашақ пелагог маманға дене мәдениет оның профессионалды бағытына ұйымдастырушылық- педагогикалық, психология-педагогикалық
комплексінде тұлғасына әсер етеді. Оның нәтижесінде тұлғасына мына бір жағдайлар қамтамасыз етеді.
• Біріншіден, тұлғаның дене мәдениетін, әлеуметтік жағдайын, психофизикалық өзіндік тәрбиесін қалыптастыру арқылы оның педагогикалық
қызметінің сәтті өтуіне, салауатты өмір салтын
ұйымдастыруға, ой еңбегі мәдениетін жақсартуға болады.
• Екіншіден, балалармен дене тәрбиесі және спорт тәрбиесіне компонентті түрде қолданып, баулу арқылы балалардың денсаулығын нығайтуға,
қызықты демалысына, күнделікті түрде дене тәрбиесімен шұғылдануына әсер етуге болады [8].
Барлық педагогикалық ұжымы балалардың дене мәдениетіне мән береді. Педагогтердің бірлесіп, келісіммен жұмыс істеу арқылы балалардың
денсаулығын ныңғайтуға, физикалық мүмкіндіктерін дамытуға, ой және дене еңбегін артттыруға, адамгершілік қасиеттеріне тәрбиелеуге болады.
Дене тәрбиесінің көптеген қырларын, сондай-ақ профессионалды- педагогикалық білімді жетік меңгерген әр педагогтың шығармашылық және
танымдық белсенділігі артады. Ең бастысы, ғылыми профессионалды деңгейінің дайындығы жоғары түрде дамып, оқытушы кадрлардың
профессионалды еңбегінің тұрақты болуына, әрі өз қызметіне жоғары жауапкершілікпен қарауға, өсіп келе жатқан ұрпақ тәрбиесіне көңіл бөлуге
әкеп соғады.
Дене сауықтыру жұмысының негізгі бөлігі күнделікті балабақшада таңертеңгілік гимнастика жүргізу болып табылады. Жаңа күнінің басталуы
алдында ұйымшылдық қасиеттерді дамыту негізгі мақсаттың бірі болып отыр. Осыған байланысты күнделікті гимнастиканы жүргізсе, онда
балалардың күнделікті дене тәрбиесімен айналасуға құлшыныстары артады. Сонымен қатар мұндай гимнастика көптеген сауықтыру қызметтерін
атқарады. Мысалы ағзадағы айналым үрдісінің белсенділігі артады, буын жүйесі қатайып, көңіл күйлері жақсарады. Балалардың еңбекке деген
қызығушылықтары артады.
Гимнастиканы таза ауада жасау ағзаны нығайтып, тұмау ауруларына қарсы ағзаның күресуіне ықпал етеді. Гимнастика барлық дене
мүшелеріне пайдалы жаттығу болып есептеледі.
Егер де гимнастика таза ауада жүргізілетін болса, онда балаларды біраз
жүгіртіп, спорттық ойындар өткізуге болады. Гимнастиканың жүргізілуінің ең басты бөлігі дене жаттығулары болып табылады. Олар өз кезегінде
буын тобына арналып бағытталады. Әр комплекске 5-7 жаттығу жатады.
Комплексті бастаған және аяқтаған кезде орында жүру жаттығуын орындау қажет. Жаттығулардың барлығы дене тәрбиесі сабағында
көрсетіледі. Жаттығулардың алмасуын аптасына бір реттен кем емес орындау керек.
Балалардың қозғалыс белсенділігін, денсаулығын арттыру мақсатында таза ауада жаттығулар жүргізілу керек деген пікірге ешқандай
педагог қарсы болмаған. Сондықтан аулада арнайы ойын ауданын белгілеп алу керек.
2 Мектеп жасына дейінгі балалардың гимнастикалық жаттығуларға қызығушылығын қалыптастыру әдістемесі
2.1 Мектеп жасына дейінгі балаларға гимнастиканың тигізетін ықпалы

Бала туылғаннан бастап, мектепке барғанға дейінгі алғашқы жылдар адам өмірінде өте үлкен маңызға ие. Бұл кезеңде
денсаулықтың іргетасы шыңдалады, әр түрлі қабілеттер дами бастайды, сапалы қасиеттері көрінеді және мінез-құлық
ерекшеліктері қалыптасады. Осы жылдарда баланың қалай тәрбиеленуі, оның болашақтағы оқуына, жеке адамзат болып
қалыптасуына негіз болады.
Баланы алғашқы жылдары жан-жақты тәрбиелеудің негізгісі - дене тәрбиесі болып табылады. Дұрыс дамып келе
жатқан бала ылғи да қозғалысқа қабілетті болады.
Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған дене шынықтыру сабағын ұйымдастырудың ерекшеліктеріне байланысты сабаққа
дайындық кіріспе бөлігі оның мақсаты - балалардың назарын жинақтау, олардың эмоционалды қалыпқа келуі, баланы күрделі
жаттығуларды орындауға дайындау. Жаттығу барысында дене тұрысы, дене бітімі, дене тұрысы, аяқтың қозғалысын
үйлестіру, жүру, жүгірудің жеңілдігіне назар аудару керек. Негізгі мақсат - мектеп жасына дейінгі балаларда физикалық
қозғалыстардың негізгі түрлерін дұрыс қалыптастыру: жүру, жүгіру, секіру, лақтыру, жүгіру, өрмелеу, өрмелеу, өрмелеу, тепе-
теңдікті сақтау. Бұл балаларды ынталандыру дағдыларын қалыптастыруда, дұрыс орындауға ұмтылуда, нақты нұсқаулар
беріп, орындауға көмектесуді талап етеді.[10] Дене шынықтыруды мотор ойындары арқылы жүзеге асыру дене мүшелеріне
және балалардың көңіл-күйіне қатты әсер етеді. Іс-қимыл үшін толыққанды жағдай жасау, әр балаға ойыннан қуаныш табуға
мүмкіндік беру маңызды. Балаға дұрыс сапалы жеткізу және ойын барысында әрекеттерді бірнеше рет қайталау арқылы
баланың ағзасындағы зат алмасу жоғарылайды, жүйке жүйесі белсендіріледі, қан айналымы жақсарады. Қозғалыс кезінде жиі
демалудан баланың денесінде оттегінің қажеттілігі артады. Дене шынықтырудың арқасында баланың көңіл-күйі көтеріліп,
жүйке жүйесі күшейеді. Дене шынықтыру нәтижесінде бала өз іс-әрекетіне және топтық тәртіпке үйренеді, оның ережелеріне
бағынады. Бұл оған не болып жатқанын мұқият қарауға, толерантты болуға, тәртіпті сақтауға мүмкіндік береді.
Жасына лайықты қимыл – қозғалыс ерекшеліктермен оған деген қажеттілікті ескере отырып, алғашқы жылы дене
тәрбиесінің арнайы құралдары қолданады.
Бала дене тәрбиесінде, әсіресе өте жас кезінде күн режимі басты маңызға ие болады. Күн режимін сақтау баланың
ырғақтылығын қамтамасыз етеді, жүйке жүйесін әлсіреуден сақтайды. Күн режимінің тәрбиелік маңызы да зор: белсенділікті,
дербестікті арттырады.

Бала даму үшін санитарлық тазалық құрылымының да зор мәнге ие. Тәртіп пен тазалықты ұстану, бөлменің ауасын, жарығын,
жылылығын реттеу, дұрыс киіну – дене тәрбиесіндегі ең басты нәрсе.
Бала ағзасын шыңдауда табиғат әсерлері де кеңінен қолданылады, олар: ауа, су және күн. Әр баланың жеке бас ерекшелігіне
байланысты шыңдайтын процедураларды жүйелі қабылдау жүйке жүйесін нығайтады, бейімділікті арттырады, аурудың алдын
алуға көмектеседі.
Гимнастика - баланың дене бітімі мен денсаулығы үшін ең жақсы спорт түрі. Балалардың гимнастикамен шұғылдануы олардың
денсаулығының мықты кепілі. Ал, ден сау бала – біздің мемлекетіміздің болашағы.
Гимнастика – бала денесінің шексіз мүмкіндіктерін толықтай ашып, басқа кез - келген спорт түрімен айналысуға мықты негіз
қалыптастыратын жан-жақты физикалық дамуға негізделген бірегей спорт түрі. Сонымен қатар, баланың болашақтағы
жетістіктеріне алғышарт жасап, сөзсіз қажетті қабілеттер: батылдық, концентрация (ойын жинақтап негізгі мәселеге көңіл бөлу
қабілеті), ептілік, реакция мен қимыл-қозғалыс координациясы, әуезділік, ырғақты сезіне білу және әртістік қабілеттерін дамытады.
Нәтижесінде баланың бойында өзіне және өз күшіне сенімділік пайда болады, өзін бағалай бастайды. Оған қоса, гимнастикамен
айналысу бүгінгі таңда аса қажет шеберлігін жетілдіруге деген ұмтылыс пен жаңа белестерге жету шабытын сыйлайды [9].
Гимнастикамен шұғылдану негізінен екі бағытта жүргізіледі.
Біріншісі - гимнастиканың негізін қалайтын жалпы дамыту жаттығулары. Сондықтан, негізгі гимнастика деп аталады.Негізігі
гимнастика барлық жаттығулардың негізгі жиынтығы болып табылады.
- Гигиеналық гимнастика - денсаулықты қалыптастыратын, таңертеңгілік бой жаттығуларының жиынтығы,сондай-ақ өндірістік
гимнастика және арнаулы емдеу гимнастикасы.
- Ырғақты гимнастика - негізгі мақсаты әр адамның дене жағынан дамуына байланысты шұғылданады.Жалпы дамыту
жаттығуларының мақсатты түрде белгілі бір уақыт аралығында үздіксіз орындалу.
- Атлетикалық гимнастика-жалпы дамыту жаттығуларының арнаулы мақсатты түрде дене құрылысын жетілдіру үшін
қолданылады.Бірақ бұл жаттығулар арнаулы гимнастикалық жабдықтармен орындалады. Атлетикалық гимнастика негізінен-жалпы
дамыту мақсатында спорт ретінде де қарастырылады.
Екіншісі - спорттық гимнастика. Спорттық гимнастика бірнеше жекелеген спорт жаттығуларынан тұрады.Бұл жаттығулар
жекелеген спорт түрі болып есептеледі [10].
Гимнастика – бала өмірінде үлкен мәнге ие. Гимнастикамен шұғылданатын бала болашағына нық сеніммен, мықты
денсаулықпен, үлкен үмітпен қарайды. Гимнастикамен айналысатын бала ерекше әрі талпынысы мықты азамат болары сөзсіз.
Балалардың гимнастикамен шұғылдануы тек қана балабақшаларда ғана емес, үй жағдайында да іске аса алады. Сондықтан,
әрбір ата-ана баласының болашағына немқұрайлы қарамауы тиіс. Баланың қандай да бір іске икемділігін байқаса, баласын сол
бір іске баулуы қажет.
2.2 Мектепке дейінгі балаларға арналған артикуляциялық және көзге арналған
гимнастиканың ерекшеліктері мен мүмкіндіктері
Адамда дыбыстарды айту қабілеттілігі туған кезден бастап бар. Одан әрі
балалар дыбыстар мен сөздерді қосуды үйренеді. Егер де сөздерді анық айтуда қиындық болса, ол қиындықты артикуляциялық гимнастика
шешуге көмектеседі.
Артикуляциялық гимнастика дегеніміз не және не үшін керек?
Артикуляциялық гимнастика ерін, тіл және мимикалық бұлшық еттер қосылатын баламен жүргізілетін жаттығуларды айтамыз.
Артикуляциялық гимнастиканы жүргізудің басты мақсаты баланы артикуляциялық аппарат ағзаларын дұрыс қимылдатуға үйрету болып
табылады. Ұзақ сабақтардың қорытындысы дыбыстарды анық айту болып табылады. Артикуляциялық гимнастика баланы кейін жазу
дағдыларына үйренудіңде үлкен орын алады.
Артикуляциялық гимнастика түрлері: артикуляциялық гимнастиканы шартты түрде былай бөлуге болады:
• активті, бала барлық тапсырманы өз бетімен орындағанда;
• пассивті, балаға қимылдарды дұрыс орындауға үлкен кісі көмектеседі [11].
Егер бала артикуляциялық аппарат ағзаларымен қажетті қимылдарды дұрыс орындай алмаса, оған көмектесу керек. Оны шпател, таза
саусақ немесе қасықпен ерін мен тілді дұрыс қалыпқа қою арқылы жасауға болады.
Жаттығулардың өзі екі түрге бөлінеді: статистикалық және динамикалық. Динамикалық тапсырмаларда қимылдар барлық орындалу
уақыты кезінде іске аасды. Статистикалық ерін немесе тілді белгілі бір қалыпта 10-15 секунд ұстап тұруды қамтиды.
Сәбиге дыбыстарды игеруде көмекті оның өмірінің алғашқы айларынан бастап бере алады. Серуенге немесе баламен сөйлескенде, ана
балаға мимика арқылы дыбыстардың айырмашылығын көрсететін қарапайым жаттығуларды жасау керек. Мысалы, жануарлардың қандай
дыбыстар шығаратындарын айтуға болады. Ерін мен тіл қатысатын әр түрлі ойындарды ойнау, мысалы,
сіз баламен үрмелі аспапта ойнап отырсыз, сол арқылы сіз ерінді труба секілді көрсетесіз.
Жаттығу ойын түрінде 3-4 жасқа дейінгі балалармен өткізіледі, ол баланың дыбыстарды қалай айтуына байланысты. Ал егер де
балада 4 жастан кейін сөйлеуі анық болмаса, онда баланы логопедке көрсету керек.
Артикуляциялық гимнастиканы жүргізудің басты талабы жүйелілік. Жаттығу күн сайын жүргізілу керек.
Жаттығуларға көшпес бұрын, ең алдымен міндетті түрде балалармен ерінге арналған жаттығулар жасау керек. Жаттығулар 15
минуттан аспау керек. Бір күн ішінде бірнеше әр түрлі жаттығулар орындалу керек.
Жаттығу барысында бала отырған қалыпта болу керек. Бұл оған денесін түзеуге, аяқ бұлшық еттерін бос ұстауға және де
артикуляциялық органдарға толығымен назарын аударады. Бала үлкен кісінің мимикасы мен артикулициясын нақты көру керек. Сонымен
қатар, ол тапсырманы орындау кезінде өз ерні мен тілін көру керек. Ол үшін қол айнасын пайдалануға немесе сабақты үлкен айна алдында
өткізуге болады.
Барлық жаттығуларды балаларға жалықпас үшін ойын түрінде жеткізген дұрыс. Бала жаттығуды бірінші реттен дұрыс жасамауы мүмкін, сондықтан шыдамды
болу керек.
Бала денесінің дамуына ықпал ететін гимнастикалық жаттығуларды белгілі бір тәртіппен орындалауын қадағалау қажет. Арнайы жаттығуларды
балаларға үйрету барысында олармен тығыз қарым-қатынаста болған жөн. Себебі, балалар көбіне өздеріне үлкен көңіл бөлгенді талап етеді.
Балаларды тәрбиелеу - оңай іс емес. Жалпы балаларды тәрбиелеу міндеттері:
1) Рухант-ерікті сапаларын тәрбиелеу (адалдық, батылдық, табандылық, т.б.);
2) Ақыл-ой, адамгершілік, әсемдік еңбекке тәрбиелеуді қамтамасыз ету [12].
Бала денсаулығының мықты болып, дене құрылысының дұрыс жетілуі мектепке дейінгі кезеңде қалыптасады. Баланың организмінің қызметін,
қабілетін жетілдіру, дене мүшелерінің жаттығуын қадағалау біздің міндеттеріміздің бірі болып саналады. Балаларды салауатты өмір салтына үйрету
балабақшаның міндеті ғана емес, отбасында ата-ананыңда міндеті болып саналады.
Ата-ананың теледидар алдында отырып, гимнастикалық немесе жалпы көптеген жаттығулардың пайдасы туралы балаға айтуы мүлдем негізсіз.
Себебі, өзіңіз дене жаттығуларынан алыс болсаңыз, балаға айтқан сөзіңіз бекер болары анық. Сондықтан, балаға үлгі көрсету керек. Мысалы, отбасында
әкесі компьютермен көп жұмыс жасайды делік, ол жұмыс жасап болған соң міндетті түрде көзіне гимнастикалық жаттығулар жасауы тиіс. Сізді көрген
балада дене жаттығуларына бейім келеді.
Көзге арналған жаттығу миопияның алдын алып, шаршаңқылық сезімін жояды, көздің бұлшық еттерін қалыпқа келтіреді. Бастысы - гимнастиканы әдетке
айналдыруымыз керек. Тек бір рет қана қолдану көз шаршауын басқанымен, көздің көру қабілетін жақсартпайды. Балалардың көзге арналған гимнастиканы
жиі жасауына ықпал етуіміз қажет. Қазіргі таңда кішкентай балалардың көзіне зиян тигізетін заттар ұялы телефон, телевизор, планшет т.б. болып
табылады. Кейбір ата-аналар тіптен бұл нәрсені ескермейді. Балалардың денсаулығына, олардың әрбір іс-әрекетіне мән беруіміз қажет.
Көзге арналған гимнастика барысында балалардың кеудесін еркін ұстауы керек. Сонымен қоса, гимнастикалық жаттығулар барысында ешқандай
асығыстық танытылуы қажет емес.
Көзге арналған гимнастикалық жаттығулар балалардың басқада ағзаларын белсенді етеді, күнделікті қарапайым жаттығуларды жасай отырып
балалар тұлғасы дұрыс қалыптасады.
Көзге арналған жаттығулардың бірнеше түрлері бар. Мысалы: «Жоғары – төмен, оңға – солға» жаттығуы. Бұл көзімізді оңға – солға, жоғары – төмен
қарап қозғалтамыз. Көзімізді қаттырақ жұмып, көздің шаршағанын басамыз.
«Шеңбер» жаттығуы. Көз алдымызға үлкен шеңбер елестетеміз, сол шеңбер бойымен көзімізді айналдырамыз, сағат тілімен екінші жағына қайталау.
«Төртбұрыш» жаттығуы. Енді көз алдымызға төртбұрышты елестетеміз. Оң жақтағы жоғары бұрышынан бастап – сол жақтың төменгі бұрышына дейін, сол
жақ жоғары жағынан бастап – оң жақ төменгі жағына дейін көзіміздің қарашығымен қарау. Тағыда бір рет, бір уақытта төртбұрыштың бұрыштарына қарап шығу.
«Мұрынмен сурет салу». Балалар көздерін жұмады. Мұрындарын ұзын екен деп ойлап, мұғалімнің айтқан тапсырмасы бойынша сурет салады, әріптер және
сандар салады.
Көзімізді қатты жұму (3-ке дейін санау), қайтадан ашып, ұзаққа көз тігіп 5-ке дейін санаймыз (4-5 рет қайталау). Оң қолымызды алдыға созамыз (4 – дейін
санағанша), басымызды қозғаймыз көз қиығымызбен қолымызды бойлай, оңнан – солға, жоғары – төмен қараймыз. (4 – 5 рет) Қолымызды созып, көрсеткен
саусағымызға қараймыз (4 – ке дейін санау), содан соң көз
қиығымызды 1 – 6 санағанша ұзаққа тігеміз. (4 – 5), орташа қалыппен көзімізді шеңбер бойымен оңға, солға айналдыру. Көзіміздің бұлшық еттерін демалдырамыз,
кейін 1-6 дейін санағанша алысқа көз тігеміз. (1-2 рет қайталау)
Көзге арналған жаттығулар жасап тұру көз бұлшық еттерін босатып, қан айналымды жақсартады. Көз дем алады. Көз жаттығулар әр күн сайын жасалып
қайталанып отырады.
ҚОРЫТЫНДЫ

Бүгінгі таңдағы өркениетті елдердің жаһандану белесінде болып жатқан түбегейлі жаңғыруындағы басты мәселе: қоғам саласының ғаламдануы мен білім мен тәрбие
мазмұнының жаңаруы.Осындай өзгерістерге дайындау, қалыптастыру, қамтудағы игі істер білім беру саласының басты мақсаты.
Мектепке дейінгі жастағы балалардың гимнастикалық жаттығуларды жасауға, жаттығулардың түрлері мен олардың қимылдық ерекшелігін, денсаулыққа пайдалылығын
ескерту жұмыстарын жүргізу – біздің міндетіміз.
Тұңғыш Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің қазақстан халқына жолдаған кезекті үндеуінде: «Спорт – әлем елшісі. Спорт – денсаулық кепілі. Жастар мен өскелең ұрпақты түгелдей
спортқа жұмылдыру керек» дегенді. Міне, Елбасы жолдауына қолдау танытып, жас буынның денесін қатайтып, спорттық іс-шаралар, байқауларға тарту, оларды ұйымдастыру
жұмыстары біздің курстық жұмысымызда түгелдей айтылып, әдістемелік көмекші құрал ретінде қамтылды.
Болашақта жері мен дәулеті, ұлттық болмысы сақталып қалу үшін ұрпақты дұрыс тәрбиелеп білімнің саналы да сапалы болуын қамтамасыз ету – педагог мойнындағы
жаупкершілік, себебі баланың дүниетанымы, интеллектуалдық дамуы балабақшада қалыптасады. Заман мен қоғам тудырып жатқан өзгерістер құбылмалы да қарқынды, сол өмір
ағымы мен ақпараттар тасқынында еркін жүзе алатын жан-жақты қабілетті ұрпақ дайындау – білім беру мекемелеріне жүктелген дүние болғандықтан, түбегейлі өзгерістер мен
жаңалықтар іске асырылуда. Мектепке дейінгі білім беру мазмұны заңдар мен құжаттарға негізделген. Бағдарламалар жасалып, іс жүзінде іске асырылуды.
Жүрген жерінің жүрегіне айнала білетін тәрбиелі, білімді, қабелетті, дарынды педагогтардың күн санап өсе түсетіндігіне біз де кәміл сенімдіміз. Қазіргі өмірдің өзінен туындап
отырған талаптарды орындау, жаңашылдыққа жаршы болу үзіліссіз тәрбие негізінің бастау бұлағы – мектепке дейінгі ұйымдардан басталғаны орынды. Бала тәрбиесі отбасынан
бастау алады десек те, ғылымға негізделген әдіс – тәсілмен берілетін тәлім – тәрбие ісі көбінесе балабақшадан басталады. Әсіресе, балабақшадағы тәрбие бала табиғатына
ерекше әсер етіп, оған өмір бойы өшпестей із қалдырады. Сондықтан зерттеу мәселесінің өзектілігі баланың жан – жақты дамуында маңыздылығы басым.
Тарих көші жылжыған сайын – жаңа ұрпақ пен жаңа қоғамның жаңалықтарға деген сұранысы күн санап арта бермек. Осыдан ширек ғасыр бұрынғы бүлдіршін мен қазіргі
заман баласының арасында жер мен көктей айырмашылық бар. Тіпті, ширек ғасыр демей-ақ, әрбір бес-он жыл сайын ауысып келіп отыратын балдырғандардың арасындағы
айырмашылықтарды, олардың сан қырлы сипаттарын санамалап кете беруге болар еді. Өйткені айнала қоршаған ортаның, болашақты тәрбиелейтін қоғам мен заманның күнбе-
күнгі өзгерісінде соншалықты шапшаңдық бар.
Дене тәрбиесі үрдісінде болашақ педагогтар дене тәрбиесі құндылықтарын денсаулықты нығайту, жоғары кәсіби жұмыс қабілетін, денені жетілдіру мүмкіншілігін ғана емес,
балалармен тәрбие жұмысында дене шынықтыру бойынша кәсіби біліктіліктің жоғарғы деңгейін де қамтамасыз ететіндей дәрежеге меңгеруге тиіс. Мұнда педагог жалпы
балалардың дене тәрбиесі туралы ережеде тіркелген шағын міндеттермен шектеліп қалмауға тиіс. Ол дене тәрбиесін ұйымдастырушы және насихаттаушы төреші ретінде
балалардың оқуы мен демалысының гигиеналық жағдайларын қамтамасыз ете отырып, олардың ауқымын кеңейтуі керек.
Болашақ педагогте бұл қызметтің мәніне сенім, оның нәтижесі үшін жауапкершілік, тәрбие үрдісінде әдістемелік негізін меңгеруге құштарлық болса ғана кәсіби дайындықтың
осы бағдарламасын орындай алады.
Педагогтерді тұтастай кәсіби дайындау құрылымында олардың өз денсаулығына, кәсіптік жұмыс қабілетіне қатысты, дене тәрбиесіне қалыптасқан көзқарасы, сенімі, құнды
бағдары тәрбиелік деңгейін көрсетіп, педагогикалық қызметіне, сондай-ақ бос уақытта дене шынықтыру мен спорт құралдарын нақты пайдалануы жалпы мәдени және кәсіби
дамуының аса маңызды көрсеткіші болып табылады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту, яғни олардың өз ана тіліне деген сүйіспеншілігін қалыптастыру мектепке дейінгі кезеңдерде ең маңызды сатылардың бірі
болып саналады.
Осы шақтарда балаларға көптеген жаттығу жүргізіп, ойындар ойнатып, үнемі дамытып отыру керек. Әр баланың дамуы, психологиясы әртүрлі, сол себепті мүмкіндігінше әр
баламен жеке жұмыс істеу қажет деп ойлаймын. Қай жастағы балалар болмасын балалардың сөйлеу дағдысы тамақтанғанда, киіндіргенде, ойнаған кездерінде, арнайы ойын -
сабақтарда қалыптасады.
Ана тіліміздің дамуын балабақшадағы бүлдіршіндерден бастау керек екендігін тілге тиек еткен педагог тіл дамытудың әдістеріне кеңінен тоқталады. Балабақша бұл
балғындардың ойын дамытуға, оқуға арттыруға, мінез-құлқын көпшілік ортада ұстай білуге, әдептілікке, имандылыққа, жоғары адамгершілікке баулитын, отбасымен қатар
балдырғандардың жан-жақты жетілулеріне тікелей ықпал ететін орын. Сондықтан балабалабақшадағы тәрбиешілердің, педагогтардың, психологтардың инновациялық бағытта
жұмыс істей білуі бүгінгі күннің талабы. Біз зерттеу кезінде, «Гимнастикалық жаттығулар», «Артикуляциялық жаттығу», «Өз бетімен жұмыс», «Көзге арналған жаттығу», т.б.
ойындар мен жаттығуларды қолдандық. Осылайша, мектеп жасына дейінгі балаларға зерттеу жүргізіп, олардың дене бітімін дұрыс қалыптастыру мақсатында орындалатын
гимнастикалық жаттығуларымен танысып көрдік. Зерттеу нәтижесінде, балаларды кішкентай гимнастикалық жаттығуларға бейімдеу керек екенін байқадық.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Степаненкова Э.Я. Теория и воспитания физического воспитания и развития ребенка. –Москва, 2006. -171с.
2. Осокина Т.И. Физическая культура в детском саду. – М., 1986. –285 с.
3. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту. Негізгі
ережелер. –Астана, 2009.-31 б.
4. Педагогика. Оқуқұралы. - АПУ. – Алматы, 2003.
5. Возрастная и педагогическая психология /под.ред. А.В.Петровского. М., 2004.
6. Ковалев С.В. Подготовка старшеклассников к семейной жизни. М., 2003
7. Крутецкий В.А. Основы педагогической психологии М., 2002.
8. Эльконин А.Б. Возрастные и индивидуальные особенности младших подростков, М.,2004.
9. К.Сейталиев. Тәрбиетеориясы. - Алматы, 1986.
10.Дене тәрбиесі сабағында оқушылардың іскерлік қабілетін дамыту. //Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. -
Көкшетау, 2008. –Б. 79-81. (Авторлық бірлестікте: Бисейтов М.).
11.Болашақ мұғалімдердің ден емәдениетімен спорт құралдары арқылы кәсіби маңызды психологиялық қасиеттерді қалыптастыру.
//Қазақстан кәсіпкері. №4(59). - Алматы, 2008. –Б. 26-28
12.https://www.uniface.kz/index.php?post=article§ion=3&id=433
13. Дене тәрбиесінің әрекет қабілеттілігі және көндігуі. //Білім-Образование. №6 (24). – Алматы, 2005. –Б. 33-35.
14. Дене тәрбиесі ерекшеліктері. //Қазақстан мектебі. № 10. – Алматы, 2004. – Б. 33-34.
15. Денет әрбиесінің бағыттылығы. //Қазақстан мектебі. № 9-10. – Алматы, 2005. –Б. 12-13.
16. Дене тәрбиесі ұғымының мәні. //Қазақстан мектебі. № 2. – Алматы, 2006. –Б. 14-15.
17.Салауатты өмір салтын тәрбиелеудегі оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру мәселе. // Бастауыш мектеп. 2006. № 12. 48-50б.

Ұқсас жұмыстар

ДЕНЕ ТӘРБИЕСІНЕ ДӘРІГЕРЛІК

БОЛАШАҚ ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ

Психология пәнінің теориялық және методологиялық негізі, ғылыми негізі

Дене қасиеттерін дамыту әдістері

Дене шынықтыру сабағына қойылатын талаптар

ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ ТӘРБИЕСІ, ҚАЛЫПТАСУЫ

Халық педагогикасындағы тәрбиенің түрлері

Тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру формалары

Дене тәрбиесінің әдістері

Дене шынықтырудың денсаулықты нығайту қағидасы

Пәндер