Абай тарихқа енді

Презентация қосу

Қазақ Ұлттық Қыздар Педагогикалық Университеті

Абай Құнанбайұлы
Орындағандар: Нұрболат Лаура Жанболатқызы
Қуанышқызы Жаннұр
Ібасар Балнұр
Есентай Айнұр
Бейсенбекова Лашын
Вставка рисунка

Абай-дара Абай-дана қазақта

Абай (Ибраһим) Құнанбаев (1845-1904) — ақын, ағартушы, жазба
қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы,философ,
композитор, аудармашы, саяси қайраткер, либералды көзқарасын
исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен
жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген
реформатор. Абай ақындық шығармаларында қазақ халқының
әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен.Абай
Шығыс пен Батыс мәдениеті мен өркениетін жетік білген.
Бірқатар әлем ойшылдарының еңбектерімен жақсы таныс болған.
Философиялық трактаттар стилінде жазылған «Қара сөздері» -
тақырып ауқымдылығымен, дүниетанымдық тереңдігімен, саяси-
әлеуметтік салмақтылығымен құнды.
Абай 23 тамыз 1845 ж. қазіргі Семей облысының
Шыңғыс тауларында Қарқаралының аға сұлтаны
Құнанбайдың төрт әйелінің бірі, екінші әйелі
Ұлжаннан туған.Ақынның арғы тегі Орта жүз
Тобықты Арғын ішіндегі Олжай батырдан
басталады. Олжайдан Айдос, Қайдос, Жігітек
есімді 3 ұрпақ тарайды. Бұлардың әрқайсысы
кейін бір-бір рулы ел болып кеткен. Айдостың
Айпара деген әйелінен: Ырғызбай, Көтібақ,
Топай, Торғай, деген 4 ұл туады.Бұлардың әкесі
момын, шаруа адамы, ал шешесі өткір тілді, өр
мінезді әйел болған.
Орта жүздің Арғын тайпасының Тобықты руынан шыққан билер
әулетінен. Әкесі Құнанбай Өскенбайұлы өз заманындағы атақ
даңқы алысқа кеткен адамдардың бірі болған. Патша өкіметі XIX
ғасырдың ортасындағы бір сайлауда оны Қарқаралы ауданының аға
сұлтандығына бекіткен. Шешесі Ұлжан Орта жүздің Арғын
тайпасынан Қаракесек руының шешендікпен, тапқырлық, әзіл
әжуамен аты шыққан шаншарлардың қызы «Абай» деп жас
Ибраһимді анасы Ұлжан еркелетіп атаған. Содан бері бұл есіммен
Абай тарихқа енді.Осындай текті ортадан шыққан Құнанбай мен
Ұлжаннан туған төрт ұлдың бірі Абай жастайынан ақ ерекше
қабілетімен, ақылдылығымен көзге түседі. Балаға сыншы әкесі осы
баласынан қатты үміт етеді. Әкесі оның зеректігін байқағаннан
кейін, 10 жасқа толған соң Семейдегі Ахмет Риза медресесіне
береді.Медреседе төрт жыл оқығаннан кейін, оқудан шығарып
алып, қасында ұстап, ел басқару ісіне баули бастайды. Әкесінің
төңірегінде ел жақсыларымен араласып, өз халқының рухани
мәдениет жүйелерімен жете танысады
Аб
айө леңжазу ы10 жасында(«К імекндепкеліп емтүйеқуған .»)бастағн.О данбасқаер
д т ектж азылғанөлеңд ері—
«Йузи -рәушән» ,екіншіс—
«Ф изу
ли,Ш
әм си».«Сап ,сап,көңілім» ,«Ш
әріпке»,« Аб
ралыға» ,«Жақсылықа» ,«Кеңж айлау
»өлеңд ері1870 —
80жылд араралығы ндажазылған .Ақынд ыққу
атынтаны тқанүлкеншы ғар
масы—
«Қан сонар
да»1 882ж.ж азылған.Алай дажасықыр ыққакелгнненкей інғанакөркемәд ебиеткешын дапықыласқо йып,кө зқарасықалып тасып,сөзөн ерініңхалықсан асынатигізеры қпалынтү сінеді.
Ш ығар
м аларыүш жүйеменө рбиді:
oБір і— өзжаны наншығарған төлөлеңдер і;
oЕкін шіс— ғақлия(нем есАб айдыңқар асөздері)деп атлатынпр озасы;
oҮш іншіс— өзгетілд ер
ден,әсіресоры сшаданау
рған өлеңдері.
д
Абайдың көркемдік, әлеуметтік
гуманистік және дінге көзқарастары
терең білінген еңбегі - қара сөздері.
Абайдың қара сөздері (Ғақлия) - ұлы
ақынның сөз өнеріндегі көркемдік
қуатын, философиядағы даналық
дүниетанымын даралап көрсететін
классикалық стильде жазылған прозалық
шығармасы. Жалпы саны қырық бес
бөлек шығармадан тұратын Абайдың
қара сөздері тақырыбы жағынан бір
бағытта жазылмаған, әр алуан. Оның
алты-жеті үлгісі қысқа болса,
қайсыбіреуі мазмұн, тақырып жағынан
өзгешелеу, ауқымды болып келеді. Абай
өзінің қара сөздерінде шығарманың
ажарына ғана назар аударып қоймай,
оның тереңдігіне, логикалық мәніне зор
салған.
Абай және Пушкин Вставка рисунка

Аудармашыға екі қасиет қажет. Бірі талғампаздық, екіншісі ой
тереңдігі. Талғампаздық деп отырғанымыз Абайдың хакімдігінің бір
қыры. Абай бас салып кім көрінгенді аудармағаң ол аудармақшы
болған автормен өзі бәсекеге түскен. Абайдың аудармалары, шын
мәнінде, ой жарыстыру. Сондықтан Абай жасаған аудармаларын оның
ой кеңістігінің өрісі деп қабылдаған жөн. Абай тілін еркін меңгерген
орыс халқынан таңдап, талғап, әсіресе екі ақынды аударған олар
Александр Пушкин және Михаил Лермонтов. Абайдың
талғампаздығына таң-тамаша қаласың. Орыс елімен, оның
мәдениетімен мәңгілік қалатын, ешқандай өзге құндылық өлшемдеріне
түспейтін екі ғалымды Абай бұлжытпай таныған және қазақ халқына
таныстыру мақсатында, олардың шығармаларын қазақтіліне аударған.
Абай орыс ақыны Александр Пушкиннің өлеңмен жазылған "Евгений Онегин"
деген романын толық аудармағаң одан үзінділер тәржімалағак Абай:
"Онегиннің сипаты," "Татьянаның Онегинге жазған хаты," "Онегиннің
Татъянаға жауабы," "Онегин сөзі," "Онегиннің Татьянаға жазған хаты,"
"Татьянаның сөзі," "Ленскийдің сөзінен" және "Онегиннің өлердегі сөзі" - деп
жеке-жеке сегіз шығарма етіп аударған Неге Абай романды қазақ тіліне толық
аудармаған, әрине оның себебін дөп басып айту қиың бірақ мен ойлаймың
егер "Евгений Онегинді" толық аударса, оны қазақ оқырмандары қабылдамас
еді, сірә, Абай соны түсінген, Қазақ оқырмандары махаббат, ғашықтық
тақырыбына "Ләйлі Мәжнүннен" бастап өңкей классикалық ғажап
туындылармен сусындап келе жатқан қауым, сондықтан болар Онегиннің
Татьянаға шалажансар сезімін қалайша қабылдамақ. Әрине, қабылдай
алмайды. Шығыстық дәстүрде ғашықтар құрбандыққа дейін барулары керек,
айталық Қозы Көрпеш-Баян сұлу сияқты. Осыны түсінген Абай "Евгений
Онегиннен" үзінділерді таңдап алып аударып, олардың өзін қазақы
ұғымдармен сөйлетіп қойғаң ол "Татьяна сөзін" "Тәңірі қосқан жар едің сен",
деп бастайды.
Абай және музыка
Ұлы ақын, ағартушы Абай музыкалық саласында да
айта қалғандай мұра қалдырды. Өзінің асыл өлеңдерін,
қара сөздерін қағазға түсіріп, кейінгі ұрпаққа жазып
қалдырса, музыкалық жөнінде оның мұндай
мүмкіншілігі болмады. Өйткені, Абай өмір сүрген
көзеңде қазақта музыканың жазба мәдениеті жоқ еді,
халықтық музыка ауыз дәстүрлік қалыпта еді.
Сондықтан Абай әндері де қазақтың басқа халықтық
ән-күйлері сияқты, ауыздан-ауызға, заманнан заманға
ауыса отырып жетті. Музыка саласында жазба
мәдениеттің болмауына қарамастан, Абай әндерінің
бізге толық жеткен себебі - олардың халықтың
жүрегінде сақталуға сапасы сай келетін шығармалар
болғандығында, халық санасынан өшпес орын
алғандығында.
Абай әндерінің өзгешелігі - мелодиялық, ырғақтық жақтарындағы жаңалықтарында, идеялық
мазмұнының ашықтығында. Бұл өзгешелік алғашқы көзде тыңдағандардың бәріне бірдей
тұсінікті бола қоймады, болмақшы да емес еді. Мәдениеттің дамуына кедергі болатын
феодалдық жағдайда кейбіреулер үшін ол әндердің жаңа тілдері қазақтың халықтық ән
дәстүрінен шығып кеткендік болып көрінуі де мүмкін еді. Бірақ жаңа, прогресшіл мәдениет
күрескері болған Абай өз бетінен қайтқан жоқ. Сейтіп, Абай әндері алғашқыда оның өз
айналасына - ауыл-аймағына, кейін жалпы қазақарасына тарай бастады. Абай әндері
халықтық негізден нәр алғандықтан, халық әндерімен тамырласып жатқандықтан, нотаның
жоқ кезінде-ақ, ауыздан ауызға көше отырып, қалың бұқараның игілігіне айналды. Бұған
бұрын-соңды халықтың музыкалық салтында болмаған жаңа өткір тілмен өлең тексіне
құрылуы да себеп болды.
Ақын өзінің талантты шәкірттерін тәрбиелеп өсірді. Абайдың ізбасар шәкірттері Шәкәрім,
Көкбай, Ақылбай, Кәкітай және Мағауия болды.
Абайдың Қазақстан тарихында алатын орны

Абайдың өз өлеңдері мен қара сөзбен жазылған ғибраттарында қазақ
қоғамы өмірінің барлық жақтарын ашып көрсетті. Одан ақыл-кеңес
сұраған дала тұрғындары ағылып келіп жатты. Атап айтқанда, оған
Баянауыл өлкесіндегі белгілі шежіресі, әрі ақын Мәшһүр Жүсіп
Көпейұлы келіп тұрды. Абаймен Семейге саяси жер аударылып
келгендер де санасатын. Патша үкіметінің әкімшілігі Абайдың соңына
шам алып түсіп, аңду орнатты. Тіпті 1903 жылы Семей полицмейстері
ақынның және оның балаларының үйіне тінту жүргізді. Жақын
туыстары мен балаларының бірінен соң бірінің қазаға ұшырауы, оның
үстіне ізіне түсіп қудалауға душар болуы ақынның денсаулығына әсер
етті. Абай 1891 жылы өзінің ең жақсы көретін інісі Оспаннан
айырылды. 1895 жылы үлкен ұлы Әбдірахман қайтыс болды. 1904
жылғы көктемде оның тағы бір ұлы Мағауия дүниеден өтті. Бұл
қайғылы оқиғалар Абайға аса ауыр тиді. Мағауияның өлімінен кейін
40 күн өткенде Абайдың өзі де қайтыс болды.

Ұқсас жұмыстар

Абай қазіргі Семей облысының Шыңғыс тауларында Қарқаралының аға сұлтаны

Абайдың шығармалары

Абай Құнанбаевтың табиғат лирикасына арналған өлеңдері

Талантты балалары

Қазақтың классик жазушысы

ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫ

Халық тарих толқынында бағдарламасы

Қара сөздері лексикасы Пушкин мұра

М.әуезовтің “қилы заман”повесінің тарихи және көркемдік негіздері

Абай тәрбиесіне көшпесе

Пәндер