Тілдің функциялары

Презентация қосу

БОЛАШАҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ТІЛДІҢ ҚЫЗМЕТІ

ТОП: КЯ-19
ОРЫНДАҒАН: НАЛИБАЕВА ЗАРИНА ЕРЛАНОВНА
ҚАБЫЛДАҒАН: ЖИРЕНОВ САЯН
ЖОСПАР :

• Кіріспе
• 1. Тіл туралы жалпы түсінік
• 2. Тілдің қызметі
• 3. Тілдің функциялары
• Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ

• Тіл — белгілі бір ұғымды немесе затты, түсінікті белгілейтін және дыбыстауы бар ортақ қабылданған таңбалар
жүйесі.
• Тілдің атқаратын міндеттері
• Тілдің атқаратын міндеттері тілдін адамзат коғамындағы рөлімен және тіл бірліктерінін бір тобынын екінші бір
тобына бағыныштылығымен, оған сәйкесіп отыруымен (мысалы, аффикстер мен түбір сөздердін ара катынасында)
аныкталады.
• Тілдін коммуникативтік кызметі, ягни, "адам коғамынын аса манызды куралы" болуы және когнитивтік кызметі,
яғни "ойлаудынтікелей шындығын" білдіруі - тілдін функцияларынын екі негізгі базасы болып табылады.
• Бүған сезім мен эмоцияны білдіруші күрал ретінде тілдің эмоционалдык кызметін және тілдін өзін зерттеу
объектісі ететін метатілдік кызметін косуға болады.
• Тілдін функцияларынын базалык түрлері бірін-бірі толыктырып, сөйлеу үстінде немесе мәтіндерде әр түрлі
дәрежеде көрініп отырады. Тілдін функцияларынын коммуникативтік түріне тілдін
• фативті (байланыс орнату),
• конативті (меңгеру, үғыну),
• волюнтативті (әрекет ету),
• ұлттық сана мен мәдени дәстүрді, халық тарихын т. б. сактап жеткізетін кызметтері кіреді.
ТІЛ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
• Тілдін функцияларын аныктауға 20 ғ.-да көңіл бөлінді. Оған дейін "функция" сөзі тіл бірліктерінін
синтаксистік (мысaлы, бастауышгын кызметі, толыктауыштын кызметі), морфологиялык (мысалы,
формалардын кызметі) кызметін ғана білдіріп, герминдік мәнде жүмсалмады. Кейін ол форма мен
күрылымнын мағынасын түсіндіретін мәнде колданыла бастады. "Прага тіл үйірмесінін тезистерінде" (1929)
тілдін функционалды жүйе екені аныкталып, сөйлеу кызметінін карым- катынастык және поэтикалык деп
аталатын екі функниясы көрсетілді. 20 ғ. 70—80 жж.
• Тілдін функцияларын тіл жүйесі мен күрылымында жүзеге асыратын аппаратпен байланыстыруға әрекет
жасалды. Ю. С. Степанов семиотикалык гіринниптер негізінде Тілдін функцияларынын: номинативтік,
синтаксистік, прагматикалык деп аталатын үш түрін аныктады. Бұлар жалпы семиотикада тілдін жан-жакты
касиетін білдіретін үш саласына:
• семантикаға — номинация,
• синтактикаға — предикация,
• прагматикага — локация (белгілі бір объект білдіретін сигналдардын кеңістіктегі калпын, орнын аныктау)
сәйкес келеді.
• Сөйлеу тілінін, функционалдык стильдердің, мәтін лин- гвистикасынын т. б. ерекшеліктерін және тілдін
кызмет ету аясынын кенеюін зерттеуге байланысты Тілдін функциялары проблемаларына кызығушылык
артуда.
ТІЛДІҢ ҚЫЗМЕТІ

• Тіл қызметі
• 1. адам қоғамындағы тілдің рөлі (қолданысы, міндеті)
• 2. Қайсы-бір кептік құрамындағы бірліктердің өзге көптіктерге жататын
бірліктерге детерминацияланған сәйкестігі (немесе тәуелділігі); екінші мағсы тіл
бірліктеріне (мысалы, Мен ту бірлер) қатысты түсініктер үшін жиірек
қолданылады. Тіл қызметі тілдің негізгі мәні, қоғамдағы міндеттері мен атқаратын
жұмысы, табиғаты сиякты күрделі ұғымдарды камтиды. Бұлар сонымен тар оның
жаратылысының ең маңызды қасиеттері болып саналады. Тіл негізінен екі түрлі
маңызды қызмет атқарады. Біріншісі коммуникативтік және екіншісі когнитивтік,
танымдық, гносеологиялық (кейде оны экспрессивтік қызмет деп атайды, яғни
сананың жұмысын жүзеге асыру қызметі). Тілге эмоциялық қызмет (адамның
көңіл-күй, әсерлерін, сезімдерін жеткізу) жүктелінген. Тілдің метатілдік
(металингвистикалық) тілді терминдерімен сипаттау құралы қызметін орындау.
• Тілді пайдалану кезінде оның негізгі қызметтері бір-бірімен шартты байланыста
болады, бірақ сөйлеудің кейбір жеке үлгілерімен мәтіндерде әртүрлі дәрежеде
көрініс табады. Коммуникативтік қызметке байланыс орнату (фатикалық),
конативтік (меңгеру), волюнтативтік (ықпал ету) және ұлттық танымды, мәдени
дәстүрді, тарихты сақтау және тағы басқа қызметтер жатады. Конативтік қызмет
аясында таныммен тарихи қоғамдық тәжірибе, жинақталған білімдерді меңгеру,
бағалау (аксеологиялың), сондай-ақ денотация (номинация аталым),
референциялық, предикаттық құралдар ретінде пайдаланылады. Тілдің
эмоционалдық кызметі, әсіресе поэтикалық, көркем әдеби шығармашылық
салаларда орын алады. Тіл қызметі аныктауға қызықшылық XX ғасыр белең алды.
Қазіргі кездегі тіл әрекеті аясының кеңеюімен тіл қызметі мәселесі ауызша сөйлеу
тілі, функционалдық стильдер, мәтін лингвистикасы сияқты жаңа ағымдар
аймағында терең зерттеулерге бет алды. Ғалымдар алдында тілдің қандай жүйелері
мен кұрылымдары оның әртүрлі қызметтерінде қалай және қандай деңгейлерде
қолданыста болатынтындығын анықтау міндеті тұр.
• Тілдің қызметтері: коммуникативтік, когнитивтік және прагматикалық. Тіл қызметі
тілдің негізгі мәні, қоғамдағы міндеттері мен атқаратын жұмысы, табиғаты сиякты
күрделі ұғымдарды камтиды.Тіл негізінен екі түрлі маңызды қызмет атқарады.
Біріншісі коммуникативтік және екіншісі когнитивтік, танымдық, гносеологиялық
(кейде оны экспрессивтік қызмет деп атайды, яғни сананың жұмысын жүзеге асыру
қызметі). Тілге эмоциялық қызмет (адамның көңіл-күй, әсерлерін, сезімдерін
жеткізу) жүктелінген. Тілдің эмоционалдық кызметі, әсіресе поэтикалық, көркем
әдеби шығармашылық салаларда орын алады. Басқа зерттеушілер тек негізділерін
бөліп, қалғандарын солардың түрі ретінде есептеп, функциялардың санын азайтуды
жөн көрді. Мәселен, белгілі психолог және лингвист Карл Бюлер (1879-1963) кез
келген сөйлеу актісінде байқалатын тілдің үш функциясын бөліп қарайды: айтушыға
қатысты айту (экспрессивті) функциясы, тыңдаушыға қатысты үндеу функциясы,
әңгіме тақырыбына қатысты хабарлау (репрезентативтік) функциясы хабарды
жіберуші өзін танытады, алушыға арнайы және коммуникация тақырыбына
жеткізеді.
ТІЛДІҢ ФУНКЦИЯЛАРЫ
• Тілдің функциялары 6-ға тең және олар келесідей аталды:
• референттік,
• апелляциялық,
• эмоционалды,
• фатикалық,
• металингвистикалық
• поэтикалық.
• Бұл жіктеуді 20 ғасырдың ортасында байланыстың әртүрлі формаларын зерттеуге арнаған
филолог Роман Якобсон (1896-1982) жасады.
• Бұл орыс лингвисті сөйлеу кезінде адамдар әртүрлі дауыс реңктері мен терминдерді қолданады
деген тұжырымға келді, өйткені әр сөйлесу әр түрлі мақсатты көздейді.
• Сонымен бірге, жіберуші (өз пікірін білдіретін субъект), қабылдаушы және хабарлама тілдің
функцияларын құрайтын элементтер ғана емес екенін ескеру қажет; хаттар немесе әлеуметтік
желілер сияқты тіл мен қатынас құралдары да маңызды.
ПАЙД АЛАНЫЛҒАН Ә Д ЕБИЕТТЕР

• Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Лингвистика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е.
Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. ISBN 9965-08-235-9
• Aponte, M. (2013). Тіл қандай қызметтерді атқарады? Euphoniaediciones.com сайтынан 2020 жылы 14
мамырда алынды
• Coelho, F. (2019). Тілдік қызметтердің мағынасы. 14 мамыр 2020 ж. Мағыналар.com сайтынан алынды
• Гарсия, Дж. (2007). Тілдің қызметтері: ниеттері мен мақсаттары. 14 мамырда Facultadfilologia.usal.es
сайтынан алынды
• Перес, Д. (2017). Тілдік қызмет түрлері. 15 мамырда filología.ucm.es сайтынан алынды
• Робертс, Э. (2012). Тілдік функцияның сипаттамалары мен түрлері. 15 мамырда linguistics.ucla.edu
сайтынан алынды
• Тейлор, Л. (2009). Роман Якобсон және байланыс. 14 мамыр ottawa.edu сайтынан алынды

Ұқсас жұмыстар

ӘДЕБИ ТІЛГЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМА

Әлеуметтік сөз әдебі

ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ

Тіл дамыту әдістемесі

Мұғалім сөзінің мәдениеті мен техникасы

Си тілінде құрылған программаның құрылымы

Өкпенің зат алмасуы

Философиялық білімнің негізгі мәнісі оның екі жақтылығында

Типтерді өзгерту функциялары

Шетел тілдерін оқыту психологиясы туралы

Пәндер