Фразеологиялық бірлік - номинативті тілдік бірлік

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті

Фразеологиялық бірлік – номинативті
тілдік бірлік
Орындаған: 1701-10 тобының магистранты, Рахымбек Сабира
Тексерген: аға оқытушы, Танабаев Ғ. Ө.

Шымкент, 2021
Жоспар:

1. Фразеологиялық бірліктің қайнар көзі
2. Фраземалардағы ұлттық көрініс
3. Тіл мен миф арасындағы байланыс
4. Лингвоэписистема, лингвокультурема терминдерінің пайда
болуы
Фразеологиялық бірлік болып табылатын фраземалар
дегеніміз – құрамындағы лексикалық компоненттер мағыналары
мен оның тұтас мағына ларының еш байланысы жоқ, ауыспалы,
бейнелі мағынадағы сөздердің тұрақты тіркесі. Мәселен, ит
арқасы қиянда фраземасы «өте алыс», мұрнынан шаншылу «қатты
шаршау», аузынан ақ ит кіріп, көк ит шығу «долданып ұрсу»
және т.б. фраземаларының тұтас, ортақ мағынасы оның
құрамындағы сөздердің компоненттік мағынасымен еш байланысы
жоқ.
Фразеологиялық бірлік әу бастағы еркін тіркесті ауыс мағынада
қолданудан пайда болады. Фразеологиялык тұтастықтан
айырмашылығы сол, мұнда жеке сөздердің қосындысынан пайда
болған жай ғана туынды мағына емес, бейнеленген туынды
мағына, яғни фразеологиялық мағынаның жасалуына негіз болған
еркін тіркестегі бастапқы лексикалык мағына айқынырақ көрініп
тұрады. Мысалы: ит көйлекті бұрын тоздырған, ескі жаранын
аузын ашты, көз көрмес; құлақ естімес жер, ит байласа тұрғысыз
т.б.
А. В. Куниннің ойы
бойынша
фразеологиялық бірлік –
бұл толықтай немесе
жартылай қайта
қарастырылған мағынасы
бар тұрақты
лексемалардың
байланысы.
даяр
қалпында
қайталану
мағыналық
тұрақтылық тұтастық

Фразеологиялық
бірліктерге тән
белгілер:
Фраземалардағы ұлттық көрініс

Географиялық фактор

Тілдік фактор

Діни фактор

Этнонимдік фактор

Психикалық фактор
Географиялық факторда Тілдік фактор. Ұлттық Діни фактор. Діннің басты Этнонимдік фактор.
қоршаған ортаға тілдің көмегімен ұлттық қызметі адамдық қарым- Этноним – ру, тайпа,
байланысты киім ой-сезімді, мінез-құлық қатынастарды белгілі бір халық аттары. Олардың
үлгілерінің, мекен-тұрақ пен көңіл-күйді білдіріп, қалыпқа келтіру. Адамға қалыптасу жолы алуан
жағдайларының, ұлттың эмоциалы халді жеткізе белгілі бір шектеулер қою түрлі. Бірде жерге, бірде
мәдени-шаруашылық аламыз. Мәселен, әрбір үшін адамды жаратушының ұлы көсемдерге қатысты
жағдайларының даму халықтың өз теңеулері, алдында бас июге мәжбүр қалыптасса, кейде, тіпті,
ерекшеліктері бвйқалады. метафоралары, мақал- етті. Ал жаратушының киімнің бір бөлігі де
Оны халық тұрмысының мәтел, фразеологизмдері қаһарынан қорқу немесе халық атауына себепкер
ерекшеліктерінен көрініс бар. Олар сол халықтың оның қолдауын қажетсіну болады. Мысалы, сөз
табатын жүріс-тұрыс, салт- тарихи даму жолдары мен белгілі бір реттілік маржаны тобықтыдан
дәстүр, наным-сенім, әдет- өміріне қатысты бойынша атқарылатын табылады, бөз арзаны
ғұрыптарынан байқауға қалыптасқан. Мысалы: дәстүрді, әдет-ғұрып Бұқардан табылады; қазақ
болады. Мысалы, ай десе қамшының сабындай жүйесін қалыптастырды. болсаң керей бол, алты
аузы, күн десе көзі бар; қысқа өмір; іштен Мысалы: алла жар болу; алашқа мерей бол, т.б.
айы оңынан, жұлдызы шыққан шұбар жылан, періштенің құлағына
солынан туу, т.б. т.б. шалыну, т.б.

Психикалық фактор. Ұлттық мәдениеттің негізгі бір факторы – этностың «психикалық қалпы».
Ұлттың психологиялық ерекшеліктері табиғи материалдық жағдайлардың нақты көрінісімен адам
санасында қалыптасады. Мысалы: Абылай аспас асу бел; Тар жол тайғақ кешу; «Ақтабан шұбырынды,
Алқакөл сұлама», т.б.
Жоғарыда көрсетілген факторлардың әсерінен ұлт психологиясы өзгеріп отырады. Ұлттық
психологияны өзгермейтін құбылыс деп қарауға болмайды.
Филология ғылымдарының докторы, профессор Гүлдархан Смағұлова:
«фраземалардағы ұлттық көрініс ұлттың жан-күйімен тығыз байланысты», -
деп ұлттық жан, күй үйлесімі үш бірліктен тұрады дейді. Олар:

Ұлттық
Ұлттық Ұлттық
салт-
мінез сезім
дәстүр
Тіл мен миф арасындағы байланыс
Халық танымымен байланысты мифологиялық ойлаудың
көрінісі тілде жатыр. Тіл мен миф байланысы («тіл қатып
қалған, солған мифтің бейнесі» В. Шеллинг), «мифке қарағанда
тіл бірінші» (М. Мюллер), «олар бір-бірінен ажырамайтын
символдық формалар» (Э. Кассирер) ғасырлар бойы көптеген
данышпан иелерін ойландырған. Мифологиялық болжам тіл
феноменінің түрлі қырларын түсіндіруге жол аша алады. Әр
түрлі мәдени мұраларға ие халық үшін тіл өзінің туған, ұлттық
мәдениетін дәріптеуші, оны өзге, жат мәдениеттен қорғаушы,
басқа халықтың, ұлттың кірігушілігіне жол бермеуші құрал
болып табылады.
1. Тіл адамдардың өзара түсінісуі үшін жұмсалатын
коммуникативтік қызметі арқылы екеуара сөйлесетіндер
үшін кез-келген құбылыс, зат атауларының түсінікті болуы.
2. Тіл тек сөйлесу, қарым-қатынас құралы емес, ол адам
өмірінің заттық жəне рухани мəдениетінің сол ұлтқа тəн төл-
тума қасиеттерін жинақтап, сақтау арқылы келесі ұрпаққа
жеткізеді. Мұны тілдің кумулятивтік қасиеті деп атайды.
3. Тіл əлеуметтік өмірде адамдарды жеке тұлға ретінде, ұлт
өкілі ретінде қалыптастырады.
Мифологияда архетип термині ерекше маңызға ие. Архетип терминін
ең алғаш «Инстинкт және санасыздық» (1919 ж.) мақаласында
Швейцария психологы К.Г. Юнг енгізген. Оның пікірінше, архетип
дегеніміз – ұжымдық санасыздық, жеке адамның санасыздығымен
қатар ұжымдық санасыздықтың неғұрлым терең қабаттары болады,
онда бастапқы психикалық құрылымдар (архетиптер) түрінде
адамзаттың ең ежелгі тәжірибесі сақталады, ол дүниені қабылдау мен
ой елегінен өткізуге априорлық әзірлікті қамтамасыз етеді. Ол ұлы
идеялардың бәрі архетиптік негізде жатыр деп санады. К.Г. Юнг
архетип пен мифологияның тығыз байланысын көрсетіп, мифология –
архетиптер сақталатын орын дейді. Архетиптер – әлдебір шексіз,
ұланғайыр, алып дүниені тиянақтаған, жинақтаған платформалар.
Лингвоэпистема, лингвокультурема терминдері

Лингвоэпистема терминін лингвоелтанулық зерттеу
еңбектерінде алғаш рет Е.М. Верещагин мен В.Г. Костоморов
енгізген болатын. Лингвоэпистема – тілдік бірліктерде сақталған
білімдер жинағы, яғни «сөзбен тасымалданатын білім - оның
жасырын ішкі формасы, жеке тарихы, мәдениетпен өзіндік
байланысым».
Лингвокультурема терминін алғаш ұсынған – В.В. Воробьев.
Лингвокультурема – лингвистикалық және
экстралингвистикалық ұғымдардың диалектикалық бірлігі
болып табылатын кешенді деңгейаралық бірлік.
Қорыта келгенде, дербес мағыналы лексикалық
бірлік болып табылатын фразеологизмдер – тіл
байлығы ғана емес, халықтың рухани қазынасы,
«тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні»
тарихтың куәсі.
Назарларыңызға рақмет!

Ұқсас жұмыстар

Фразеологиялық оралымдардың мағынасындағы эмоционалдық семалардың бағалауыштық семалармен байланысы

Мақаланың жазылуы және оған қойылатын талаптар

Еркін сөз тіркестері

Фразеологиялық тіркестер

Сөзжасамдық калька

Коннотация ұғымының лингводидактикалық тұрғыдан нақтылануы

Ағылшын және қазақ тілдеріндегі етістікті фразеологизмдердің синонимділігі

ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ТҮСІНДІРМЕ СӨЗДІГІ - қазақ тіліндегі сөздердің мәнін ұғындыратын лұғаттық, анықтамалық құрал

Фразеологиялық бірліктердің мағына тұтастығы

ЛЕКСИКОЛОГИЯ

Пәндер