Фразеологиялық бірліктердің мағына тұтастығы

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті

Орындаған: 1701-10 тобының магистранты, Рахымбек Сабира

Тексерген: ф. ғ. к., аға оқытушы, Танабаев Ғ. Ө.

Шымкент, 2021

Фразеологuялық бірліктердің мағына тұтастығы

Фразеологиялық бірліктердің мағына тұтастығы

Бейнелі фразеологиялық бірліктердің семантикасы

Бейнесіз фразеологиялық бірліктердің семантикасы

Фразеологизм және ұйытқы сөздер

Фразеологизмдердің бірінші сөзі көбінесе ұйытқы сөз болатыны

Есім фразеологизмдер

Етістік фразеологизмдер

Жоспар:

Фразеологиялық бірліктердің мағына тұтастығы

Бернелі фразеологиялық бірліктер - мағыналық, тұлғалық, ұғымдық жағынан біртұтас болып жымдасып, тұтастыққа, тұрақтылыққа жеткен, даяр қалпында жұмсалып, тіркес тиянақтылығы сақталатын, экспрессиялық-эмоциялық мән туғыза алатын номинативтік атаулар.

Аузына су тамызу

Жатқан жыланның құйрығын басу

Мұрнынан шаншылу

Жағына пышақ жанығандай

Аяғы аспаннан салбырап түскен жоқ

Аяғы аяғына жұқпады

Бернелі фразеологиялық бірліктер

Бернесіз фразеологиялық бірлік - мағыналық, тұлғалық ұғымдық жағынан тұтастыққа жеткенмен, құрамындағы сөздің біреуі өзінің негізгі мағынасын сақтайтын, экспрессиялық-эмоциялық мән туғыза алатын номинативтік атаулар. .

Ақ білек

Ақ жаулық

Ақыл қосты

Ақыл сұрады

Ақыл үйретті

Асқар бел

Бернесіз фразеологиялық бірліктер

Бейнелі фразеологиялық бірліктердің мағыналық құрылымындағы басты ерекшелік әуелгі еркін тіркес қалпындағы негізгі мағынамен салыстырғанда абстрактілік дәрежесі жоғары, соған сәйкес ерекше семемаларында абстрактілі сема мол, коннатациялық мәні ерекше, экспрессивті - эмоциялық сипаты басым, ерекше семалары жартылай уәжділік деңгейінде болады. Мысалы: қара табан (жарлы кедей), қара сирақ (тақыр кедей), қол жаулық, қол шоқпар, қол кесер (мал сойғаны үшін алатын сыбаға) т. б.

Бейнелі фразеологиялық бірліктердің семантикасы

Бейнелі емес фразеологиялық бірліктердің семемалық құрамында әуелгі негізгі сема толық сақталады да, толық уәжділік деңгейінде болады, сондықтан абстрактілік семаның деңгейімен салыстырғанда нақты сема мен негізгі сема мол болып, негізгі семантикалық өрісті құрайды. Мысалы: қарасы көрінді, қара тұтты, қара шапан т. б.

Бейнелі емес фразеологиялық бірліктердің семантикасы

Фразеологизмдердің ішіндегі кейбір сөздер семантикалық жағынан ерек байқалып, түп қазық есебі қызмет атқарады. Ондай сөздер әлденеше ФЕ-лерде қайталанып отырады. Оны «ұйытқы сөз» деп атаймыз. Мәселен, тіл, жүрек, көз, ауыз, табан, қол, бас, ақ, қара, тас, ат, ит, жер, жеті т. б. сөздер осындай ұйытқы сөздер қатарына жатады.

Көз сөзі ұйытқы болған фразеологизмдер:

көз болды,

көз салды,

көрінгенге көз сүзді,

көз шырымын алу,

көзі ілініп кетті,

көзге шыққан сүйелдей,

көзі жетпеді,

көздің құрты.

Жүрек сөзі ұйытқы болған фразеологизмдер:

жүрегі дауаламайды,

жүрегі жылыды,