Төрт санының символдық мәні

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті

Сындық және сандық мағыналы
фразеологизмдердің семантикасы

Орындаған: 1701-10 тобының магистранты, Рахымбек Сабира
Тексерген: ф.ғ.к., аға оқытушы, Танабаев Ғ. Ө.

Шымкент, 2021
Жоспар
1. Сындық мағыналы фразеологизмдердің семантикасы
1.1. Адамның мінез-құлқы негіз болған фразеологизмдердің семантикасы
1.2. Заттың сыны мен сапасы негіз болған фразеологизмдердің семантикасы
1.3. Түр-түс атаулары негіз болған фразеологизмдердің семантикасы

2. Сандық мағыналы фразеологизмдердің семантикасы
2.1. Сандық символдар
2.2. Бір, екі, үш, төрт, бес, алты, жеті, сегіз, тоғыз, қырық сандардырының символдық мәні
Сындық мағыналы фразеологизмдердің семантикасы
Сындық мағыналы фразеологизмдер: аспанмен тілдескен ~ биік, үзын; қара қылды
қак, жарган —әділ, турашыл; қағанағы қарқ, саганағы сарқ, — мәре-сәре, мәз-
мейрам; қаламы жүйрік— жазғыш, қаламы төселген; ит тұмсыгы өтпейтін — қалың,
бітік; көк жан — арық, жүдеу; үріп ауызга салгандай — сүйкімді, әдемі; қой аузынан
шөп алмас — момын, жуас; тонның ішкі бауындай — ең жақын; он саусағынан өнер
тамган —шебер, ісмер; тілінен бал тамган—шешен, тілмар; қөзі қырағы— көреген,
жіті; көзден бір-бір ұшады — зәру; қара бет — арсыз, бетсіз; екі жүзді — опасыз,
тұрақсыз; жүрек жүтқан — батыл, өжет, ер; аяқ алып жүргісіз — көп, қалың; аты
шулы — атақты, әйгілі; аузын буған өгіздей — үндемейтін, мылқау; қолы ашык,
— мырза, жомарт; еті тірі — пысық, ширақ; іске татыр — жарамды, іліп алар; тас
бауыр — мейірімсіз, т. б.
Адамның мінез құлқы негіз Заттың сыны мен сапасы негіз
болған фразеологизмдер: болған фразеологизмдер:

қой аузынан шөп момын, жуас аспанмен биік, ұзын
алмас тілдескен
жүрек жүтқан батыл, өжет, ер ит тұмсыгы қалың, бітік
өтпейтін
қолы ашык жомарт тайға таңба анық, айқын
басқандай
қара қылды қақ әділ, турашыл аяқ алып көп, қалың
жарған жүргісіз
Түр-түс атаулары негіз болған фразеологизмдердің
семантикасы
Түр мен түстің мәдени көздерін ашу арқылы ежелгі адамдардың шығармашылық даму үрдісін
ғана емес, дүниетанымын, әлемді бейнелеп көру, тану түсінігінің кілтін аша аламыз. Шындығында
түр-түс атауларын тамыры алыста жатқан, халықтың ұзақ тарихымен төркіндес, оның рухани,
мəдени өмірімен астарласа келіп, эстетикалық талғам-танымымен, ұлттық психологиясымен,
салт-санасына, əдет-ғұрпымен ұласатын қоғамдық, филологиялық, этнолингвистикалық мəні зор
мəселелер қатарына жатқызуға болады. Түр-түс ғылымының дүниеге келіп, жан-жақты зерттелу
нысанына айналғанына екі ғасырға жуық уақыт болды. Алғашқыда түс табиғаты олардың
практикалық қажеттілігіне орай көбірек зерттелінді. Бұл тұрғыдан есімдері белгілі болғандар —
Ньютон, Ломоносов, Вернер, Саккарде, Рунге, Освальд, Гете, Мерц, Поля, Рехтер, Раткин,
М.Люшер т.б. Түр-түстің лингвистикалық тұрғыдан зерттелуі жалпы тіл білімінде — Л.Уроф,
А.Мэтьюз, Р.Фрумкина т.б., түркі тілдері əлемінде — А.Н.Кононов, Э.В.Севортян, А.М.Щербак
т.б. есімдерімен байланысты.
«Қара» сөзінің ұйытқы болатын қазақ тіліндегі фраземаларды
семантикалық тұрғыдан төмендігдей топтастыруға болады.
• Табиғат құбылыстарына байланысты фраземалар: қара жауын «қалың жауын», қара
суық «күз айларындағы жаңбырсыз, қарсыз суық», қара дауыл «екпінді суық, ызғарлы
дауыл», қара жел «жауын-шашынсыз азынап соққан өкпек жел», қара күз «нағыз күз, суық
күз», қара көлеңке «апақ-сапақ, қара күз» «нағыз төңірек, айнала көмескі тартқан мезгіл» т.б.
• Адамның сыртқы келбетін, түр-тұлғасын сипаттайтын фраземалар: қара көз «сұлу,
әдемі, көркем», дәу қара «үлкен, еңгезердей, екі иығына екі адам мінгендей», алпамса қара
«алпамсадай, сойталдай, еңгезердей ірі», қара жон «еті денесі тығыршықтай толық, әрі
мықты, төзімді», ақ сақал, қара сақал «үлкен-кіші, түгел» т.б.
• Адамның жеке басына тән қасеиттерді, ішкі жан дүниесін айқындайтын фраземалар:
қара бет «ұятсыз, арсыз», қара жүрек «рақымсыз, мейірімсіз», қара ниет «арамдық,
залымдық, жамандық» қара көңіл «аңғал, бейғам», көзі қарақты «білімді, оқыған адам,
көкірегі сара», қара таяқ «ертерек кезде қалада оқыған адамға қойылатын кекесін ат», қара
домбай «оқымаған, білімсіз», қара қылды қақ жарған «тура жүріп, тура сөйлейтін» т.б.
• Адамның физикалық қалпын, физиологиялық ерекшеліктерін сипаттайтын
фраземалар: қара еті жыртылды «денесі ауырды, көтертпей қалды», көзі қарауытты
«қатты шаршады», жанарына қара ілікті «жанды не жансыз зат тұлғасы, нобайы көзге
шалынды», ұрынарға қара таппады «кімге соқтығарын білмеді, біреуге тиісуге ілік іздеді»,
көз сүрінер қара жоқ «жанды не жансыз зат тұлғасы, нобайы көзге көрінбеді», қара үзді
«көзін жоғалтты, құртты», қарасы батты «көзімді жоғалтайын, құриын», қара басы «жеке
бас, тек өзі, өзі ғана», қара құс «шүйде жалғасқан сырт мойын», қара күш «адам бойындағы
мол қуат, зор дүлей күш», қара терге түсті «қатты терледі, сел-сел болды», қарайып қалды
«тосаңсып, тосырқап қалды, үйреншікті дағдыдан айырылып қалды, икемсізденді» т.б.
• Адамның психикалық ерекшеліктерін, моральдық қалпын, ойлану, сөйлеу қабілетін, іс-
әрекетін, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынасын, тән қажеттіліктерін білдіретін
фраземалар: жүрегі қарайды «ниеті бұзылды, жамандық ойлады», өкпесі қара қазандай
«реніші таудай, көңілі қатты қалған», қара ой «ызасы келді, күйінді», басы қаралы «кісісі
өлген, азалы, қайғылы», күні қараң «халдерің мүшкіл, күндер жоқ, жағдайларың қиын», қара
көже «қатықсыз көже», қара нан майға пісірмеген нан, қара шай «сүт, қаймақ қатып
ағартпаған шай» т.б.
• Жалпылық ұғымдарға байланысты фраземалар: қара күйе «жала айып», қара жала
«нақақ айып, жала», қара таңба «жаман ат», қара қайғы «қаза өлім» т.б.
• Қоғамдық тұрміс-тіршілікке, адамның әлеуметтік жағдайына байланысты
фраземалар: қара түн «қасіретті, қайғылы» қаралы хабар «қайғылы хабар жаршысы»,
қара сирақ «тақыр кедей, жарлы-жақыбай», қара қағаз «майдандағы жауынгерлердің мерт
болғандығын хабарлайтын қағаз, хат» т.б.
• Тұрмыс-салт әдет-ғұрып, наным-сенімге байланысты қара сөзінің қатысуымен
жасалған фраземалар: қара шаңырақ «кенже ұлға мирас болып берілген отау» қара орман
«қалың, ну», қаралы үй «азаматы өлген, азалы үй», қаралы жаулық «ері, жанашыры қайтыс
болған әйел», қаралы көш «кісісі өлген, қайғылы, азалы көш», қаралы ауыл «адамы қайтыс
болып аза тұтып отырған ауыл» т.б.
• Алғыс-қарғыс мәнді фраземалар: жүзі қара «ұятсыз, арсыз, қара 165 бет», қараң өшкір
«құры, көзің жоғалсын», қара мал «сиыр, жылқы, түйе», алдына қара салмады «жарыста
алдына мал түсіріп көрседі» т.б.
• Сауыт-сайман, қару-жарақ және зергерлік өнерге байланысты фраземалар: қара
мылтық «күміс әшекейсіз», қара садақ «үлкен садақ», қара маржан «асыл тастың түріне
байланысты» т.б.
Семантикалық-тақырыптық тұрғыдан «ақ» сөзімен келетін
фраземаларды төмендегідей жіктейміз:
Табиғат құбылыстарымен байланысты фраземалар: ақ тұман «боз тұман, ақ бұлттай ұйыған тұман»,
ақ жауын «ұзаққа созылып майдалап жауатын жауын», ақ қар, көк мұз «қыстың қақаған аязды күні», ақ
түтек боран «көз ашқысыз, желдете жауған қар»;

Адамға байланысты фраземалар: ақ маңдай «әйелге тән әдемілік, келбеттілік», ақ дидар «сұлу
келбет, ақ құба өң, жүз», ақ білек «әдемілік, келбеттілік», ақ тамақ «қыздың әдемі, сұлу тамағы»;

Адамның жеке басына тән қасиеттері, ішкі жан дүниесін айқындайтын фраземалар: ақ жүрек
«таза, адал көңіл», ақ көңіл «арамдығы жоқ, таза, әділетті», ақ ниет «адал, пәк, ізгі тілекті», ақ
саусақ «ешқашан жанын қинап, қара жұмыс істемейтін кісі», ақ көз «надан, ақымақ, қараңғы»;

Адамның физикалық қалпын, физиологиялық ерекшеліктерін бейнелейтін фраземалар: ақ тер,
көк тер болды «қара суға түсті», қосағымен қоса ағарту «өмірлік жарымен бірге қартаю»;
Семантикалық-тақырыптық тұрғыдан «ақ» сөзімен келетін
фраземаларды төмендегідей жіктейміз:
Адамның психикалық ерекшеліктерін, моральдық қалпын, іс-әрекетін, ойлау, сөйлеу қабілетін,
адамдар арасындағы өзара қарым-қатынасын, тән қажеттіліктерін білдіретін фраземалар: ағынан
ақтарылды «еш нәрсені жасырмады, ішіне еш сыр бүкпей, ашық айтты, бар сырын ақтарды»,
аққарасын айыру «дұрыс-бұрысын, жөні мен қисынын ажырату»;

Қоғамдық тұрмыс-тіршілікке, адамның әлеуметтік жағдайына бай-ланысты фраземалар: ақ
дегені – алғыс, қара дегені – қарғыс «айтқаны болған, әмірі жүрген», ақ сақал «ең құрметті атау», ақ
түйенің қарны жарылды «аса молшылық»;

Салт-дәстүр, әдет-ғұрып, наным-сенімге байланысты фраземалар: ақ жаулық «әйел, жұбай»,
ақ босаға «таза, қадірлі», ақ жол «ақиқат, әділ», ақ неке «адал жар», ақ құйып шығару «ақ ниет, таза
көңіл»;

Сауыт-сайман, қару-жарақ және зергерлік өнерге байланысты фраземалар: ақ сауыт «асыл, таза,
қоспасыз (болат, алмаз т.б.) металл жайында)», ақ семсер «сапы мен қанжардан ірі екі жүзді қару» және
т.б.
Сары ұғымының төмендегідей мағыналары бар:
– кең дүние, ұшы-қиыры жоқ жалпақ дала – сары дала, сары бел, сары жайлау;
– табиғи физиологиялық кейбір құбылыстардың ұзаққа созылуы сары күз, сары
төсек, сары уайым, сары ізіне шөп салу, ұзын сары;
– кексе әйел – сары жілік, сары тіс, сары қарын;
– жас бала, балапан – сары ауыз балапан, сары мойын, сары уыз;
– тіс қаққан, әккі болған, шыныққан – сары тоқым ұры, сары табан, сары ауыз;
– көп сақталған, сүрленген, қалыптасқан – сары май, сары сабан, сары тора шақ,
сары табан қар;

Сары сөзі сары алтын тіркесінде таза, қоспасыз деген мағынаны білдіреді. Сары
сөзінің этимологиясына талдау жасаған профессор Р. Сыздықова сары алтын
тіркесіндегі сары сөзі парсы тілінің сара «таза, қоспасыз, пробасы жоғары» деген
мағынаны береді.
Қазіргі қазақ тілінде «көк» түсінің байлаулы коннотациялық мағынасы фраземалар
құрамында төмендегідей болып келеді:

– аспан, аспан әлемі – төбесі көкке жету, көктен тілегенін жерден табу, көк
соқыр!, көкке көтерілді;
– шөп, көгеріп шыққан өсімдік, көкөніс – көк майса, көк шөп, көкке аузы ілігу, көк
ату;
– жас, піспеген шикі – көк түйнек, көк өрім, көк сағал;
– арық, жасық, майсыз, дәмсіз – көк бақа қозы, көк қарын, көк шалап;
– шыдамды, көнбіс, елеусіз көптің бірі – көк есек, көк жұлын, көлденең жүрген көк
атты;
– қаһарлы, қайсар, айлалы, ашушаң – көк долы, көк бет, көкжал бөрі, көк мүйіз,
көк азу;
– мылжың, езбе – көк езу, көк малта езу, көк мылжың;
– жалқау, топас, қалжырау – көк желке болу, көк жұлын болу, көк тер болу, көк иық
болу, көк жылқау, көк ми;
– найзағай – көк найзағай, көк жай және т.б.
Сандық мағыналы фразеологизмдердің семантикасы
Ертедегі мифопоэтикалық дәстүрлерде сан ұғымдарына киелі мән беріп, өн
бойына космоникалық мағыналар жүктеген. Адамзат қоғамында сандар діни,
тәңірлік және әлемдің символдар ретінде қарастырылып, олардың бойында адам
санасы жете қоймайтын құдіретті құпиялар мен сырлар жатқанына, сонымен қатар
бұл құдіретті күштердің адамға жақсылық та, жамандық та алып келетініне сенген.
Сан есімдер бойындағы мифопоэтикалық семантика мен символдық қолданыстар
олардың магиялық қасиеттерімен тікелей байланысты. Сан есімдер мофологемасы
дара сандар да ғана емес, антропонимдерде, фразеологизмдерде де көптеп
сақталынған. Ономастика ғылымының көрнекті ғалымы Т. Жанұзақов сан
есімдермен келетін жалқы есімдерге, 1-10, 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90, 100, 1000
сандармен келетін кісі аттарына тоқтала келіп, ол есімдердің көбінесе ер кісілерге
берілетін, ал санмен әйелдер есімінің кездеспейтінін айтады.
Сандық мағыналы фразеологизмдердің семантикасы
І. Кеңесбаев сан есімдермен жасалған
фраземаларға талдау жасай келіп, «... тұрақты сөз
тіркестерінің біраз бөлігі ... сан есімдер төңірегіне
топталып жүреді. Бұл сөздердің белгілі бір тізбек,
тіркестерге түп қазық болу себебі халықтың ежелгі
дәуіріндегі ұғым-түсініктерімен, салт-санасымен
ұштасып жатыр. ...үш, жеті, тоғыз, қырық сөздері
өзінің сан-мөлшерлік қызметін көп жағдайда
жойып алу сыры бөлегірек. Олар белгілі бір нәрсе,
құбылыстардың символы ретінде қолданылатын
тәрізді. Бұлардың дені халықтың ескі, наным,
түсініктерінен туған. Бірақ бертін келе бұл ұғым-
түсінік дерексізденіп, екінші бір салаға ауысқан
деуге келеді», - дейді.
«Бір» санының символдық мәні
Бір санымен тіркесіп
Бір санының
Бір санының «Құдай, келетін заттың,
соматизмдермен
Алла, Жаратушы нәрсенің мөлшерінің,
тіркесіп соңғы,
ием» сөздерімен арасының аз, жақын
қорытынды деген
тіркесіп келуі екенін білдіретін
мағына беруі
тіркестер
Мысалы, бір ауыз сөз
Мысалы: бір Құдайдың Мысалы, бір асым
«соңғы сөз», бір ауыз
ұрғаны, бір Құдайдан «ет», біраттам «өте
сөзге келмеді
тілегенім, бір Құдай жақын жер», бір
«үндемеді», бір беткей
біледі, бір Алла өзің жапырақ «азғантай»,
«айтқанынан
жар бола көр!, бір бір киер «оқта-текте
қайтпайтын», бір
Аллаға тәуекел және киетін», бір түйір «аз,
ауыздан «түгел, тегіс»
т.б. кішкентай ғана» т.б.
және т.б.
«Екі» санының символдық мәні
Екі компонентімен келген
Екі сан есімінің Екі сөзінен туындаған Екі сөзінің фраземалар тіркестер соңғы сөз,
құрамында жұп
қарама-қарсылық мәнін түркі тілдеріндегі егіз қысқа сөз, тиянақты іс
соматикалық ұғымдармен мағынасында да
білдіруі: сөзі: келуі: жұмсалады:

екі дүние: бұл құлақ – жер сөзі екі болмасын,
дос егіз, дұшпан астынан жік сөзін екі еткізбеді,
дүние – фәни, о
сегіз,егіз қозыдай; шықты, екі құлағы екі ауыз сөз, хан екі
дүние – бақи; екі айтпайды, ханның
екігің бірі, егіздің тік шықты, екі езуі
мәңгілік: ай және жарлығы екі
сығары т.б. екі құлағында; аяқ –
күн т.б. екі аяғын бір етікке болмайды, т.б.
тықты т.б.
«Үш» санының символдық мәні
І. Кеңесбаев фразеологиялық сөздігінде үш санымен келетін фраземалардың бірнеше
мағынасын көрсетеді:
1) бір нәрсенің ақыры: ер кезегі үшке дейін (үшке дейін ғана күресуге, айқасуға,
тайталасуға болады деген ескі салттан келіп шыққан тіркес; бұл дағды ертеде
батырлардың ерегесуіне байланысты болған);

2) әскери топ құрудың бір түрі: үш мүйіз болды (үш топқа бөлінді, үш топ
құрды);

3) тілек тілеу: ошақтың үш бұты деп отыр, ошақтың үш бұтынан сұрады/
тіледі, ошақтың үш бұтына берсін! (көне. Отбасы, өз үй ішінің бала-шағасының
амандығын тіледі, қамын жеді);

4) қалың мал, айып пұл: үш тоғыз (айыбы, сыйлығы). (Әрқайсысы тоғыздан
тұратын үш сыйлық).
«Төрт» санының символдық мәні

Төрт саны мифологиялық түсінікте тұрақтылық, тұтастық мағынасында жұмсалады.
Мысалы, төрт құбыласы түгел, төрт көзі түгел, төрт қанат үй, төрт мезгіл, төрт мүше,
төрт маусым, құранның төрт мүшесі, төрт пір жіне т.б.

«Төрт» сөзі көз сөзімен тіркесіп метафораланған тіркестер жасайды.
Мысалы, екі көзі төрт болу «күту, әбігерлену, тынышы кету», төрт көзі түгел «жанұясы
аман-есен, барлығы түгел», түн ұйқысын төрт бөлу «мазасы кету, алаңдау» т.б.

«Төрт» санының бойындағы құпиялар мен жұмбақ сырлардан мағлұмат беретін
тіркестер.
Мысалы, төрт қанатты үй, төрт төбе қыпшақ, төрт тарап және т.б.
«Бес» санының символдық мәні

Қазақ тіліндегі бес аспабы
сайлаулы «бар қаруы дайын,
жау-жарағы әзір» фраземасы Тілдегі бес аспап « қолынан
бес қарудан шыққан. Бес бәрі келетін шебер, барлық
қару тартыспақ – садақ; іске икемді», бес саусақтай Бес күндік фәни // бес күндік
атыспақ – мылтық; біледі «жатқа біледі, жетік жалған дүние // бес күндік
шанышпақ – найза, сүнгі; біледі», бес биенің өмір «шектеулі ғұмыр»
шабыспақ – қылыш, сабасындай «толық, ет- мағынасындағы фраземалар
алдаспан; салыспақ – женді» фраземаларында семантикасы шектік,
шоқпар, айбалта. «өте жақсы», «керемет» уақытша ұғымындағы
семаларының мағыналары адамның жарық дүниеге
бар. келіп, о дүниеге аттану
аралығындағы уақыт
өлшемін білдіреді.
«Алты» санының символдық мәні
Алты санының мағынасында өте көп, шексіз, шетсіз семасы бар. Бестік санау жүйесінен
кейінгі (көп мағынасындағы) алты саны да халық ұғымында алыстық, күштілік,
кереметтік, қаһарлық мағынасы бар. Алты аласы, бес бересі жоқ «айдаладағы алыс
біреу», алты арыс «ірі-ірі ру-тайпалары, туыстық жағынан жақындар», алты алаштың
баласы «күллі қазақ, тұтас», алтау араз болса «өзара араз, береке болмаса», алты қабат
аспанның ар жағында // алты қырдың ар жағында // алты қырдың астынан «алыста,
қиырдың фраземаларында алыс, көпшілік, біртұтас мағыналары басым болса, алты
басты айдаһари «айбарлы, күшті, дүлей», алты батпан «аса зор, үлкен, тым ауыр», алты
батпан азап «ауыр жол, қиянат-қсіреті мол өмір», алты малта ас болмай «басқа
қиыншылық күндер туып, жартымсыз тамаққа көну», алты қанат ақ үй // алты қанат ақ
орда «үлкен, еңселі, салтанатты», алты құлаш ақ найза «батырларға арналған ұзын қару»
идиомаларында күшті, қаһарлы, үлкен, ұзын, дәу өте, зор мағыналары басым.
«Жеті» санының символдық мәні
жетіскенге
жеті жеті
беретін
жұрт қазына
жеті әліп

жеті жеті
жеті жұт
қабат жер ғалам

жеті жеті
жеті ата
қарақшы жарғы

жеті тиын жеті нан
жеті күн
садақа құдайы
«Сегіз» санының символдық мәні
Дәстүрлі түрде түркі Қазақ тіліндегі сегіз қырлы, Сегіз қиыр шартарап фраземасы –
халықтарында «сегіз» бір сырлы, «өте өнерлі, күллі әлем мағынасында
саны діни және шебер қолынан келмейтіні қолданылады.
Сонымен қатар, Сегіз аяқты мал
мифологиялық жоқ», дос егіз, дұшпан сегіз,
туралы профессор С. Е. Маловтың
түсініктерді сегіз бейіш, сегіз саққа қазақ және якут фольклорынан
бейнелейді. Қазақ жүгіру, Алланың сегіз алған өте қызық мысал бар. Д.
тіліндегі сегіз бейіш сипаты, сегіз қиыр Соболеваның авторлығымен
(жұмақ, ұжмақ, шартарап, сегіз өрім, сегіз жарық көрген «Песни степей:
ұшпақ) «күнәсіз аяқ, сегіз өрім бұзау тіс, антология казахской литературы»,
жандар о дүниеде сегіз кессе сіркеден қан жинағындағы тойған ат сегіз
мекен ететін жай, онда шықпайды және аяқты қазақ мақалын М.
барғандар хор т.б.фраземаларда телегей Тарловский өлең жолдарымен « и
дважды четвероногих» түріндегі
қыздарын, аруларын теңіз, көп, жеткілікті
аудармасын келтіреді.
сүйеді-міс» мағыналары сезіліп тұрады.
«Тоғыз» санының символдық мәні

Тоғыз санының семасында Қазақ тілінде бір тоғыз немесе тоғыз
атаудың немесе қимылдың беру тіркестері сақталған. Тоғыз беру
сандық шегі деген мағына бар. бір рудың екінші бір руға төлейтін
Кейбір түркі халықтарында айыбы, жол-жоралғы немесе үйлену
«салықтың тоғызы» тіркесі тойында берілетін сый құрмет. Салт
сақталған. Оның мәні халықтың бойынша тоғыздың құрамында тоғыз
мал саны тоғыз тоғыздан болу түрлі зат болу керек. Тоғыз іштей бір
керек болған: тоғыз ат, тоғыз тоғыз, екі тоғыз т.б. болып бөлінеді.
сиыр, тоғыз өгіз, тоғыз киімді Сонымен халық салтындағы тоғыз
мата және т.б. аяқ, тоғыз табақ ұғымдарда тоғыз
санының символдық-таңбалық дәлелі
бола алады.
«Қырық» санының символдық мәні
Қазақ фразеологиясының атасы І. Кеңесбаев қырық санымен келетін фраземаларға семантикалық
талдау жасай келіп былай дейді: «Қазақ ертегілерінде ұшырасатын бойы бір тұтам, сақалы қырық
тұтам, Тазшаның қырық өтірігі сықылдылар халықтың санасында ертеден орын тепкен. Мақал-
мәтел, нақыл сөздер және басқа сөз орамдары да бұл санның «әшейін» сан емес, бір кезде киелі
мөлшер екендігін көрсетед. ...Қырықтың діни ұғымы басқа тілдерде де бар».
Қырық құбылу сөзінде тұрмау Қырық сан есімімен келетін фразеологизмдер
ескі сеніммен ұштасып, қазақ тілінен де орын
Қырық қазанның қыдырымпаз, кезбе кісі
тепкен: қырқына шыдаған соң, қырық біріне де
құлағын тістеу
шыда; баланың қырқынан шығуы; өлген
Қырық қалта қу, айлакер кісінің қырқын беру т.б. түркі елдерінің
біразында көз тиген баланы қырық ожау не
Қырық иттің аса айлакер, қу қырық қасық сумен шомылдырады,
құйрығын түйістірген ертегілерде қырық күн ойын, қырық күн тойын
жасады; ханның қырық уәзірі болыпты; қырық
Қырық саққа жүгірту сан түрлі құбылу күн жол жүріпті деген ФЕ-лер жиі айтылады.
Қорытындылай келгенде,

ата-бабамыздан мұра боп қалған тіліміздің сөз байлығы,
сөздердің анық- қанықтығын, сөздерді көркемдейтін, əсерлете
түсетін түр-түс, сандық фразеологизмдері қазақ халқының
тарихын, салт-дəстүр, ұлттық сана мен ой-өрісін, адамгершілік
қалыптарын, тұрмыс-тіршілігін, ісін, мінез-құлқын, жан
дүниесін, ділін, дінін əрі қысқа, əрі нұсқа суреттейді.
Назарларыңызға рақмет!

Ұқсас жұмыстар

Сегіз қырлы

Алгоритмнің орындалу

Program программаның аты

Ойлау адамның өмірге бейімделуінің құралы

Типтерді өзгерту функциялары

СИ тілінің жалпы характеристикасы. Си программалау жүйесіне кіріспе

Аналардың бейнесі

Символдың табиғаты

Айнымалы ұғымы. Айнымалымен жұмыс істейтін процедуралар мен функциялар. Тармақталу алгоритмін орындайтын программа

SELECT инструкциясын қолданудың мысалдары

Пәндер