Коннотация ұғымының лингводидактикалық тұрғыдан нақтылануы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті

Фразеологиялық коннотация, оның негізгі
белгілері

Орындаған: 1701-10 тобының магистранты, Рахымбек Сабира
Тексерген: ф.ғ.к., аға оқытушы, Танабаев Ғ. Ө.

Шымкент, 2021
Жоспар

1. Фразеологиялық коннотация, оның негізгі белгілері
2. Коннотация ұғымы туралы түсінік
3. Коннотацияға берілген метафоралы анықтамалар
4. Коннотация ұғымының лингводидактикалық тұрғыдан нақтылануы
5. А.В.Филипповтың коннотация жайлы пікірлері
6. Л.Е.Кругликованың пікірлері
7. Коннотацияның функционалдық типологиясы
Коннотация дегеніміз не?

Коннотация дегеніміз – эмотивтік, ассоциативтік-бейнелі және сти листикалық
семалардың жиынтығы болып табылатын, таңбалайтын объектілердің белгілерінен
гөрі сөйлеушінің таңбаланушыға және сөйлеу шартына қатысын білдіретін
номинативтік бірліктер мағынасы. Мысалы: түймедейді түйе-дей ету; аузынан ақ
ит кіріп, көк ит шығу; шыбын жаны шыққанша және т.б. Бұл номинативтік
бірліктердің міндетті микрокомпоненті – эмосема болса, оған қосалқы, жанама
қызметті ассоциативтік-бейнелі және стилистикалық микрокомпоненттер атқарып
отыр. Осы жанама компоненттердің болуы коннотация бояуын күшейте түсіп,
оларды денотативті мағынадан алшақтатады. Тіл туралы ғылымға алғаш рет
«коннотация» (лат. сon. –«бірге», notatio – «таңбалау» – қосалқы, қосымша,
толықтыратын) терминін Леонард Блумфильд енгізген. Бұл терминді психология
ғылымының маманы Дж. Милл теориясы негізінде алған.
Коннотация теориясын семиотикалық,
психологиялық тұрғыдан талдау

Семиотикалық тұрғыдан түсіндіру
Психологиялық тұрғыдан
сөйлеу қызметінің түсіндіру
прагматикасына негізделген, сөйлеу үрдісіндегі
яғни «субкодты» таңдай мен ассоциативті және
сөйлеушінің тілдік таңбаға эмоционалдық құрылымдар,
қатысына негізделген. анығырақ айтсақ,
ұлттықмәдени аспектілер
жатыр.
Фразеологиялық коннотацияның негізгі
белгілері:

1) 2) 3)

• мағынаның • денотациямен • эмоционалдық
денотативтік салыстырғанд , экспрессивтік
аспектісіндегі а және
қосымшалық коннотацияны бағалағыштық
мағына; ң екіншілігі; информациян
ы білдіреді.
Коннотацияға берілген метафоралы
анықтамалар

Коннотация – семантикалық тұрғыдан номинативтік бірліктердің құрамдас бөлігі (Э.С.
Азнаурова, И.В. Арнольд, В.Н. Телия, В.И. Шаховский);
коннотация тілдік семантиканың құрамдас бөлігі бола алмайды
(Ю.Д. Апресян, Н.Г. Комлев, Д.Н. Шмелев);
коннотация тілдік бірліктердің бояуы, реңі (Э.С. Азнаурова);
коннотация – сигнификат элементі (О.С. Ахманова);
коннотация – сөздер мен фразеологизмдердің ассоциативті-бейнелі өрнегін жасайтын
импликационал компоненті (В.Н. Телия);
коннотация – сөздің мүмкіндік ассоциативті энергиясы (В.В. Виноградов);
коннотация дегеніміз – стилистикалық мағына (И.В. Арнольд, А.В. Филатов).
Коннотация ұғымының лингводидактикалық
тұрғыдан нақтылануы

Коннотация ұғымының лингводидактикалық тұрғыдан нақтылануы 189 В.И.
Шаховский еңбектерінде орын алған. Ғалым коннотация теориясына мынандай
анықтама береді: «бұл лексикалық мағынаны білдіретін бірлік. Оның көмегімен
сөйлеушінің эмоционалдық жағдайы және адресатқа, сөйлеу объектісі мен
субъектісіне сөйлеу коммуникациясының жүзеге асырылу жағдайына қатысын
анықтай аламыз», - дейді. В.И. Шаховский мағынаның коннотативтік аспектісі
сөздің эмотивтік функциясын жүзеге асыратын семантикалық
микрокомпоненттерінің жиынтығы болып табылатынын атап көрсетеді. Мұндай
семантикалық микрокомпоненттер семалар болып табылады, анығырақ айтқанда,
олар – коннотативті семалар.
Коннотация ұғымын

• бұл жиынтыққа мағынадағы (семадағы)
«кең» мағынада түсінетін эмоционалдықты, экспрессивтілікті,
ғалымдар тобы бағалағыштықты және стилистикалық
микро-компоненттерді жатқызады;

• мағынада көрсетілген барлық
«тар» мағынада түсінетін микрокомпоненттерін коннотативтік
ғалымдар тобы семаға кір гізбейді.
А.В.Филипповтың коннотация жайлы
пікірлері
А.В. Филиппов мағынаның коннотативтік аспектідегі мазмұнына эмоционалдық және
стилистикалық микрокомпоненттерді ғана жатқызады. Бағалағыштық пен
экспрессивтілік табиғаты коннотацияға жатпайды деген пікір айтады. Өзінің көзқарасын
дәлелдей отырып, А.В. Филиппов:

бағалағыштық – ұғымның (түсініктің) прагматикалық компоненті,
1)
сондықтан да коннотацияның емес, денотацияның аспектісі;

экспрессивтілік сөздің семантикалық құры лымынан алшақ, тыс
жатқандықтан, ол әрқашан нормадан «сәтті» ауытқыған
2)
окказионалдылықпен байланысты, экспрессивтілік тек сөйлеу үрдісінде
пайда болады, сондықтан да оны тілдік құбылысқа жатқыза алмаймыз.
Л.Е.Кругликованың пікірлері
Ғалымның пікірінше, эмоционалдық және бағалағыштық компоненттер семантикалық құрылымның
құрамына кіреді, ал стилистикалық компонент кірмейді. Пікірін дәлелдеу негізінде мынандай
тұжырымдар келтіреді:

1. Эмоционалдық бояу мен экспрессивтілік – тілдің қасиетін, ал олар функционалдық-
стилистикалық қасиетке сөйлеу кезінде ие болады. Мысалы, Атырау, Маңғыстау
аймақтарында ауызекі тілде қолданылатын ауыздап жіберу «ән салу, ән шырқау»
мағынасындағы фразема: Есентайдың домбыраға қосылып ауыздап, ауыздап жіберітіні бар.

2. Эмоционалдық бояу мен экспрессивтілік лексикалық мағынаның өзгеруіне әкеп соғады. Ал
стилистикалық микро-компоненттер мұндай қасиетке ие емес. Мысалы, талқылау бұрын
«теріні талқыға салып жұмсарту» мәнінде қолданылса, кейін оған «мәселені жан-жақты
тексеріп, пікір алысу» мәнінде қолданылатын болды.

3. Сөздің фукционалды-стилистикалық бояуы (эмоционалдық және экспрессивтік
микрокомпоненттермен салыстырғанда) сөздің ұғымдық мазмұнына айтарлықтай әсерін
тигізбейді. Салыстырыңыз: мүмкіндік және мүмкіншілік бір түбірлі сөздердің мағынасы
бірдей және т.б.
Коннотацияның функционалдық типологиясы
Л .А. Сергеева коннотацияның үш түрін бөліп көрсетеді:

Сипаттамалық к. Экспрессивті- Нормативтік к.
бағалағыштық к.

• таңбалаушы • атаудың сапалық • коммуникативтік
объект туралы қасиеттерін қызметімен
бірден көзге көріне (экспрессия негізі ерекшеленеді. Бұл
бермейтін, сөздің болып табылатын) – функционалдық
және білдірген тұста стильдегі
фразеологизмнің сипаттамалық коннотация.
тура мағынасынан коннотациямен
туындамайтын тығыз байланыста
информация болады.
негізінде
жасалады.
Л.А. Сергееваның коннотацияға жасаған классификациясы қандай да бір
коннотация тәсілінің таңдап алынуы ол сырттан, күшпен болатын құбылыс емес,
ең алдымен атаудың табиғатынан келіп шығатын, яғни заттың номинациясының
ерекше сипатынан (сипаттамалық коннотация) немесе сөйлеудегі
коммуникативтік талаптардың, қажеттіліктің негізінен (экспрессивті-бағалылық
коннотация) немесе тілдің ішкі құрылымдық ерекшеліктерінен (стиль
коннотациясы, контекстік коннотация және т.б.) келіп шығатын мән екендігінің
ғылыми дәлелі болып табылады.
Коннотацияның ғылымда мынадай түрлері бар:

1) бағалау коннотациясы (тілдік бірліктердің экспрессивті-стилистикалық
мағынадағы кең тараған типі және құрылымы);
2) пейоративті (стилистикалық боялған бірліктердің параллель қолданылып,
сөйлеудің экспрессивтілігін күшейту және қоюландыру тәсілі арқылы жасалған
коннотация);
3) бейнелік коннотация (семантикалық екі қырлы болады, яғни абстракті бейнені
сезімдік-көрнекілік фонда көрсету және айқын коннотациялар арқылы нақты
бейнелік, сезімдік көріністерді белгілеу);
4) функционалды коннотациялар (функционалды-стилистикалық коннотациялар,
тіл бірліктері мен формаларын белгілі бір қоғамдық сөйлеу тәжірибесінде
қолдану нәтижесінде пайда болады);
5) ұлттық-мәдени коннотациялар (ұлттық өзіндік құбылыстарды, халықтың
рухани және материалды өміріндегі құбылыстарды бейнелейді).
Қорытынды

Сонымен, коннотативті сөздің ішкі формасында берілген бейне денотат тан алынып,
сөйлеуші тарапынан берілген ой-дың барынша нақты, ықшам, психологиялық
жағынан әсерлі болуын қамтамасыз етеді. Екінші жағынан, коннотаттық
макрокомпонент сөздің мәнерлілігін, көркемдігін күшейту, айтар ойдың ерекше
әсерлігін, эстетикалық жағын арттыру, объективті шындық дүниедегі затқа не
құбылысқа субъективті көзқарасын білдіру мақсатымен қолданылатын мағына
бөлшегі болып табылады. Көркемдік, прагматикалық бояуы айырықша коннотаттық
компонент мағынасына тең келетін сөздердің басым көпшілігі троптар негізінде
пайда болады. Олар айтылмақ ойға сай көркем бейне сомдай келе, автордың
көзқарасын, дүниетанымын, эстетикалық талғамы мен сөз жұмсау шеберлігін
танытады.
Пайданылған әдебиеттер:

1. Р.А.Авакова «Фразеосемантика»/Алматы, «Қазақ университеті», 2013
2. Оразов М. Қазақ тілінің семантикасы – Алматы: Рауан, 1991 – 216 б.
Назарларыңызға рақмет!

Ұқсас жұмыстар

Фразеологиялық оралымдардың мағынасындағы эмоционалдық семалардың бағалауыштық семалармен байланысы

Көшбасшылық теориялары

Тьюринг машинасы. Тьюринг тезисі және оның негіздемесі

Өмірдің мәні мен кәсіби өзін - өзі анықтау психологиясы

Экологиялық әдіс

Патриотизм

Азаматтық, қазақстандық, елжандылық, этносаралық келісім тұралы туралы түсінік

Ауыл және қала баласы

Топтағы құрылымдық элементтер

Mатерия ұғымы

Пәндер