Сірке ағаштар тұқымдасы

Презентация қосу

Сірке ағаштар
тұқымдасы
Сумах-Rhus.
Орындаған:Сабыр Ақниет
Лр-103
Оқытушы :Сағынбек
Данияр
Жоспар:
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
III.Қорытынды.
Пайдаланылған
әдебиеттер
Жалқын немесе скумпия (лат. Cotinus) – сіркеағаштар тұқымдасына жататын

көп жылдық ағаш немесе бұта өсімдіктер туысы. Оңтүстік Еуропа мен

Азияда және Солтүстік Америкада кездесетін 2 түрі белгілі. Қазақстанда

оңтүстік облыстарда мәдени түрде өсірілетін 1 түрі – кәдімгі Жалқын (С.

Coggygrіa) бар. Биіктігі 2 – 5 м, Сабағы бұтақтанған, бөрікбасы (ағаштың

діңінен жоғары тармақтала өскен бөлігі) дөңгелек, қабығы қоңыр сұр түсті.

Жапырақтары жұмыртқа тәрізді, кезектесіп орналасады. Тостағанша және күлте

жапырақшалары бестен, гүлдері қос жынысты, ұсақ, сарғыш немесе жасылдау

түсті. Олар сыпыртқы гүлшоғырына топталған. Маусым – шілде айларында

гүлдеп, тамыз – қыркүйекте жемістенеді. Жемісі – сыпыртқы гүлшоғырында

болады, пішіні бүйрек тәрізді.Өсімдіктің жапырағында 15 – 25% жоғары

сапалы таннидтер бар, одан бағалы илік заттар, сүрегінен жүн, жібек
Калимантан мангосы (Mangifera casturi) немесе жергілікті атауы Кастури – Kasturi, биіктігі
шамалы 10–30 м тропикалық ағаш. Ол өсетін аймақ шағын, тек ғана Оңтүстік Барнеодағы
(Үндістан) Банджармасин аумағында кездеседі. Қазырғы уақытта заңсыз ағаштарды кесу
арқасында ол табиғатта жоғалып кетті. Бірақ ол өзінің дәмді жемістер үшін әлі де өсіріледі.
Калимантан мангосының (Mangifera casturi) жемістері мангоның басқа түрлерімен
саластырғанда қішкене болады. Әрқайсы жемістің салмағы 50–80 грамм. Шикі жемістің түсі
жасыл, бірақ піскенде, олардың түсі күлгін реңкісімен қоныр немесе күлгін-қара болады.
Түстің гаммасы мангоның түрін анықтау үшінде маңызды (M. casturi). Mangifera casturi
3 тіркелген түрі бар: Катури (Kasturi), Мангга Кубан (Mangga Cuban) және Пелиписан
(Pelipisan). Кастури (Kasturi) – өзінің хош иістің арқасында ең танымалысы. Ал Мангга
Кубан (Mangga Cuban) және Пелиписан (Pelipisan) жиі әртүрлі сорттарға бөлінеді. Бірақ
Каустри секілді хош иісті Пелиписан (Pelipisan) кездессе, оны Кастури (Kasturi) гибридіне
жатады дегенді білдіреді. Оның статусын анықтап белгіндіру үшін әлі талай зерттеу
өткізу керек.
Ішкі жұмсақы қызғылт сары, ал құрылымы талшықты, ерекше хош иісті. Кастуриды
Мангомен (Mangifera indica), салыстырса, Кастури жемісі ондай дәмді болмағанымен
күштірек, жұмсақ хош иісі бар.
Кастури (Kasturi) Оңтүстік Барнеода және оның көрші аймақтарында өте танымалы. Оның
хош иісі сондай жағымды болған соң, жеміс тұралы ескі ән бар: “Seharum kasturi, seindah
pelangi, semuanya bermula.” ол: “О, Кастури секілді хош иісті, кемпірқосақ секілді әдемі. Бұл
махаббат өзінің сапарын бастайды. ” деген мағынаны білдірет.
Заңсыз ағаш кесу осы түрдің табиғатта жоғалуына әкелді. Құрылыс ағашы көп болғаны соң,
Калимантан Манго ағашы жойлып кету қаупінде. Бұл ағашты жергілікті тұрғындар
бақтарында немесе шағын шаруашылығында шектеулі өсіреді.
Басқа жеміс тропикалық ағаштармен салыстырғанда, жәй өсу қасиетті арқасында,
Каламантан мангосы Индонезияның үлкен плантацияларында өсірілмейды.
Калимантан мангосының плантацияларын тек ғана кейбір аймақтарда (Матараман
(Mataraman) облысында, Банджар (Banjar) және Банджарсамин (Banjarmasin)
аудандарындағы кейбір жерлерінде) кездесуге болады. 1980 жылы Матарамана
тұрғындары мангоны шектеу көлемде егізіп көрген. Бірінші жемістерді олар 2005 жылы
жинай бастады. Жемістері мол болғанымен, ол суранысты қамтамасыздандырылмаған.
Калимантан мангосының қолдануы тек ғана жемістерімен және ағашымен шектеледі.
Діңгегінің диаметрі 1 метр болғанымен, банджардар (Оңтұстік Борнеоның ішкі және
жағалаудағы жерлікті этностар тобы) ағаштың жәй өсетін үшін тек ғана жемістерін
қолдануға бейімді. Сондықтан банджарлар ағаш өңдеушін сапасы бірдей немесе
жоғары басқа ағаштардың түрлерін таңдайды. Ағаш биік болғаны соң, жемістерді жинау
үшін қол жеткізу оңайға соқпайды. Жерге түскен жемістердің сапасы төмен болады.
Жемістерді шикідей немесе джем Кастури ретінде өндірілген түрінде пайдалануға
болады. Бірақ оны өсірушілер өздері пайдаланған соң, жемістері саудада сирек
кездеседі. Мангодан дайндалынған пюре, конфитюр немесе – dodol (дәстүрлі печенье)
секілді басқа да өнімдерді дайындауға болады. Бірақ бұл өнімдер көп суранысқа ие
болған соң сирек кездеседі, олар банджарлардың сүйкті жемістері. Жемістер бір шама
қымбат болсада, өзінің ғажап дәмі үшін банджарлардың арасында қашанда сұранысқа
ие болады.
Кәдімгі пыста(рistacia vera) - сумахтар тұқымдасына жататын сирек
кездесетін өсімдіктердің бірі.
Мәртебесі: Қазақстанда сирек кездесетін түр. Талас Алатауының
батыс бөлігінде (Даубаба, Машат, Боролдайтау) және Қаратаудың
оңтүстік-шығыс сілемінде (Алмалысай, Шымшық, Қарақыстан
шатқалдарында) кездеседі. Қазақстан жерінен тыс Батыс Тянь-
Шаньның басқа аймақтарында, Памир-Алай мен Копетдагта таралған.
Сонымен қатар Иран жерінде де кездеседі. Сары топырақты және
тасты баурайларда, шөгінді тастарда, шатқалдарда және аласа тау
мен тау етегінің (теңіз деңгейінен 1500 м биіктікке дейін) түрлі тау
жыныстары қоспасының шығатын жерлерінде өседі. Шағын сирек
тоғайлар түзеді. Ең жақсы пысталар Боролдай сайында, мұнда түрдің
тығыздығы 1 га жерде 375 өсімдік өседі. Бұл жерде биіктігі 4м, діңінің
жуандығы 40 см жекелеген ескі ағаштар кездеседі. Қос үйлі баяу
өсетін ағаш. Тіршілік ұзақтығы -400 жылға дейін. Тұқымы арқылы
көбейеді. Мал жайылатын жерлерде көшеттері өте сирек кездеседі.
Тіршілігінің алғашқы жылында-ақ тамыр жүйесі жақсы дамиды. Екі
жылдық көшеттің биіктігі 10-15 см, ал тамыр жүйесінің ұзындығы 1,5-2
м. Пыстаның жемісінің құрамында 70 май мен 23 белок бар,
құндылығы жағынан түйежаңғағы мен бадамнан жоғары. Сондықтан
табиғаттағы пысталарды қорғау және мәдени өсіру өте маңызды.
Қазақстанда түр таралу аймағының солтүстік шекарасында
Манго (mango) (Mangifera indica), сумах (қараң. СУМАХ)
тұқымдастарының МӘҢГІ ЖАСЫЛ ағашы, тропикалық
әлемнің ең маңызды және молынан егілетін дәнді
дақылдарының бірі.[1].
Сары және сарғылт түсті, шырынды, өзіне тән дәмі бар
жемісте А, С және D дәрумендері көп. Манго жемісі
пішіні жағынан домалақтан сопаққа дейін, түсі жағынан
ашық қызыл және сарыдан көмескі жасылға дейін,
көлемі қараөрік немесе қауын сияқты болып түрленуі
мүмкін.
Жемісі буддалық Тхеравад салтанаты кезінде
пайдаланылады. Ұзақ уақыт тіршілік ететін ағаштың
биіктігі 15-18 м дейін жетеді, қияқ жапырақтары әрі
ұсақ, қызғылт, хош иісті гүлдері бар.
Тропикалық жемістердің арасындағы ең тәттісі де, ең жақсысы да
– манго. Манго сөзін санскрит тілінен аударғанда «ұлы жеміс» деген
мағынаны білдіреді. Әлем халықтары бұл жемісті "тропикалық
жемістердің патшасы" деп атайды.
Жеміс осыдан 4000 жыл бұрын өзінше танымал, мәдениеті, дәстүрі мен
аңызы бай Үнді жерінде пайда болған. Осыдан болар,
манго үндістердің ұлттық жемісі саналады.
Ақиқат бар жерде аңыз да бар. Манго жемісінің төңірегінде шертілетін
аңыздарға да көз жүгіртіп көрелік. Бағзы замандарда Шива құдай өзінің
сұлу сезімінің нышаны ретінде сүйікті әйеліне манго ағашын сыйға
тартады. Ағаштың көз тартар көркі мен жемісінің тіл үйірер дәмін ұнатқан
жер бетіндегі адамдар да оны аз уақыттың ішінде жақсы көріп кетеді.
Бүгінде азиялық континенттің өте көп бөлігінде осы бір мәңгі жасыл болып
тұратын жеміс ағашы жайқалып тұр. Олардың табиғатта 1000-ға жуық
түрі кездеседі. 35-ке жуық түрі Үндістаннан басқа, Филиппин, Тайланд,
Африка жерлерінде өседі.
Мангоның ел арасында танымалдығының артуына оның шығу тарихы ғана
әсер еткен жоқ, пайдасының шаш-етектен екендігі де ешкімді бей-жай
қалдырмады. Оның құрамындағы А дәрумені адам бойындағы әлсіздікті
жеңеді. Сондай-ақ көп мөлшерде кездесетін С дәрумені мен калий кез
келгеніміз үшін аудай қажет. Үнділіктер халық медицинасында мангоны
қатерлі ауруларды емдеу үшін қолданатын болған.
Пайдаланылған әдебиеттер :
Қазақ энциклопедиясы.
Интернет Google
Қазақстан өсімдіктер әлемінің
асыл қазынасы» Қызыл кітап
беттерінен
Назарларыңызғ
а
рахмет

Ұқсас жұмыстар

Жаңғақ тұқымдасы. Бұршақ тұқымдасы. Раушан гүлділер

Шәмшаттар тұқымдасы

Гүл формуласы

Кейбір түрлерінің бойының биіктігі

Гүлінің формуласы

Жабықтұқымды өсімдіктер

Түр Орман шамшаты

Тұңғиық тұқымдастары ның түрлері

Айлаулықтар тұқымдасы

Қос жарнақты тұқымның құрылысы

Пәндер