Шегіршіндер тұқымдасы (Ulmaceae): Қазақстандағы Ulmus (қарағаш) және Celtis (таудаған) түрлерінің морфологиясы мен таралуы

Қазақстан Республикасының Ауылшаруашылығы министрлігі

Қазақ Ұлттық Аграрлық университеті

ШЕГІРШІНДЕР ТҰҚЫМДАСЫ

ШЕГІРШІНДЕР

Ильмовые-Ulmaceae

Шегіршіндер Тұқымдасы (Ulmaceae) - қос жарнақты гүлді өсімдіктер негізінен ағаш, сирек бұталарда кездеседі.

діңдері жуан, қабығы қара сұр түсті, жыл өткен сайын қалыңдай береді;

биіктігі 10 - 35 м-дей;

өзен жағаларында, сортаң топырақты жерлер мен шөлде, қорымтасты беткейлерде, құмда, жартастарда, жыраларда қаптап өседі

Шегіршін Тұқымдасы 500 жылға дейін өсіп тұрады

Жер шарында 6 туысы белгілі;

Қазақстанда 2 туысы (шегіршін, таудаған), 7 түрі өседі.

Шегіршін тұқымдастарының әлемде таралуы

Қазақстанда кездесетін шегіршін туыстары: қарағаш және таудаған.

Шегіршін туысы

Шегіршін - Ulmus - Вяз - биіктігі 35 м-дей. Бұтақ шоғыры қалың, жарты шар пішінді, диаметрі 60 - 80 см. Жай жапырақ жүйкелерінің ұшы жапырақ жиектеріне тіреле аяқталады. Бөбешік жапырақтары ерте қурап түсіп қалады.

Қарағаш туысының түрлері:

Ұсақ жапырақты Қ. - В. Мелколистый - Parvifolia U.

Бұтақты Қ. - В. Приземистый - Pumila U.

Андросов Қ. - В. Андросова - Androsowii U.

Тығыз Қ. - В. Густой - Densa U.

Жылтыр Қ. - В. Гладкий - Laevis U.

Дала Қ. - В. Полевой - Campestris U.

Таулық Қ. - В. Шершавый - Scabra U.

Түрі

Тіршілік формасы

Жапырағы

Жапырағының көлемі

Жапырағының орналсуы

Жапырағының формасы

Таралу аймағы

Ұсақ жапырақты Қ. - И. Мелколистый

Бұта

Жұмыртқа, эллипс тәрізді

Ұзындығы 1 см

Сағақты

Тісшелі

Қытай, Корея

Ұсақ жапырақты Қ. - В. Мелколистый

Түрі

Тіршілік формасы

Жапырағы

Жапырағының көлемі

Жапырағының орналасуы

Жапырағының формасы

Таралу аймағы

Бұтақты Қ. - В. Приземистый

Ағаш, кейде бұтақ

Жұмыртқа тәрізді ланцетті, эллипс тәрізді ланцетті

Ұзындығы 3-5-7см, ені 2-3 см

Сағақты

тісшелі

Қиыр Шығыс елдерінде

Бұтақты Ш. - В. Приземистый

Түрі

Тіршілік формасы

Жапырағы

Жапырағының көлемі

Жапырағының орналасуы

Жапырағының формасы

Таралу аймағы

Андросов Қ. - В. Андросова

Ағаш

Эллипс, жұмыртқа тәрізді

Ұзындығы 5-7 см, ені 2-4 см

Сағақты

Тісшелі

Түркменстан, Өзбекстан, Қытай

Андросов Қ. - В. Андросова

Түрі

Тіршілік формасы

Жапырағы

Жапырағының көлемі

Жапырағының орналасуы

Жапырағының формасы

Таралу аймағы

Тығыз Қ. - В. Густой

Ағаш

Ұзартылған-жұмыртқа тәрізді, ұзартылған-ланцетті

Ұзындығы 3-7 см, ені 2-4 с м

сағақты

Ұшы өткір, тісшелі

Орта Азия аумағы

Тығыз Ш. - В. Густой

Түрі

Тіршілік формасы

Жапырағы

Жапырағының көлемі

Жапырағының орналасуы

Жапырағының формасы

Таралу аймағы

Жылтыр Қ. - В. Гладкий

Ағаш

Аударылған жұмыртқа тәрізді

Ұзындығы 12 см, ені 8 см-ге дейін

Сағақты

Ұшы өткір, қосарлы тісшелі

Кавказ, Кырым, Батыс және Орталық Европа, Англия

Жылтыр Ш. - В. Гладкий

Түрі

Тіршілік формасы

Жапырағы

Жапырағының көлемі

Жапырағының орналасуы

Жапырағының формасы

Таралу аймағы

Дала Қ. - В. Полевой

Ағаш немесе бұта

Жіңішке, эллипс, жұмыртқа тәрізді

3-12 см ұзындығы, ені 1-9 см дейін

сағақты

Шетінен ұшына дейін тісшелі, ұшы өткір

Қырым, Кавказ, Батыс Европа

Дала Ш. - В. Полевой

Түрі

Тіршілік формасы

Жапырағы

Жапырағының көлемі

Жапырағының орналасуы

Жапырағының формасы

Таралу аймағы

В. Сродный

Ағаш

Кері жұмыртқа тәрізді

Ұзындығы 2-8 см, ені 1, 5-2см

Сағақты

Ара тісті, ұштары өткір

Қытай, Жапония Монғолия

Түрі

Тіршілік формасы

Жапырағы

Жапырағының көлемі

Жапырағының орналасуы

Жапырағының формасы

Таралу аймағы

Таулық Ш.

Ағаш

Ұшына қарай жіңішкерген, жұмыртқа тәрізді, теріге ұқсас

Ұзындығы 15-20см, ені 9-12 см,

Сағақты

2-3 қосарлы ара тәрізді

Қырым, Кавказ

Таулық Ш. - В. Шершавый

Таудаған - Каркас - Celtis

Таудаған - Celtis) - кенепшөп тұқымдасына жататын ағаш. Қазақстанда Жетісу (Жоңғар), Іле, Күнгей Алатауында, Батыс Тянь-Шаньда тараған. Тастақты тау баурайында, жартас бетінде өсетін туыспен аттас бір түрі (кавказ таудаған) бар. Биіктігі 4 - 7 м. Діңі жылтыр, қабығы сұр түсті. Жапырағы қыртысты, жұмыртқа пішіндес, кезектесіп орналасқан, жиегі бүтін не ирек болады.