Саяси билік, мәні мен жүзеге асыру механизмдері

Презентация қосу

ДӘРІС №4
Саяси билік, мәні мен жүзеге асыру
механизмдері
ЖОСПАР:

I. Билік тұжырымдамалары. Саяси билік

II. Биліктің ұйымдастырылуы жəне қызметі. Биліктің
легитимдігі
I.Билік тұжырымдамалары. Саяси билік

• Саясаттануда саяси билiк теориясы негiзгi орын алады. Ол саясатпен тығыз
байланысты жəне саясаттың, саяси институттар мен барлық саясат əлемiнiң
мəнiн түсiнiп-бiлуге мүмкiндiк бередi. Себебi, саясаттың негiзгi мəселесi - билiк,
ал мазмұны - билiк үшiн күрес жəне билiктi жүргiзу.
• Шығыстың көрнектi ойшылы Ибн-Халдун (1332—1406) - адамның басқа жан-
жануарлардан ерекшелiгi - ол билiк үшiн күреседi деген екен.
• Ағылшынның ең iрi фəлсафашыларының бiрi, қоғам қайраткерi болған Бертран
Рассел (1872-1970) физикада басты ұғым энергия болса, қоғамдық ғылымдарда
негiзгi ұғым билiк болып табылады деп дұрыс айтқан.
• Ал Американың əйгiлi əлеуметтанушысы Талкотт Парсонс (1902-1979)
экономикалық жүйеде ақша қандай орын алса, саяси жүйеде билiк те
соншалықты орын алады деген.
Билiк жөнiңде ғалымдар арасында əр түрлi анықтамалары мен тұжырымдамалары:
1. Теологиялық анықтама билiктi белгiлi бiр мақсатқа, белгiлеген 5. Конфликтiлiк анықтама билiктi дау-жанжал жағдайында
нəтижеге, қорытындыға жету мүмкiндiгi деп түсiндiредi. игiлiктi бөлудi реттейтiн мүмкiндiк, шиеленiстi шешудiң
Мысалы, ағылшын фəлсафашысы Т. Гоббс (1588 - 1679) билiк құралы деп түсiндiредi.
болашақта игiлiкке жетудiң, құралы жəне өмiрдiң өзi өле-
өлгенше билiк үшiн үздiксiз ұмтылыс деп жазды.

2. Бихевиористiк анықтама бойынша билiк деп басқа адамдардың 6. Бiраз ғалымдар билiктi кең мағынасында басқаларға
жүрiс-тұрысын, өзiн-өзi ұстауын өзгерту мүмкiндiгiне негiзделген iс- тигiзiлетiн жалпы ықпал ретiнде қарайды.
əрекеттiң ерекше түрi.

3. Инсщументпалистiк анықтама билiктi белгiлi бiр кұралдарды, 7. П. Моррис, А. Гидденс сияқтылар, жоғарыдағы
амалдарды (зорлық-зомбылық, күштеу сияқты шараларды) көзқараспен келiспей, билiктi бiреуге немесе бiрдеңеге
пайдалану, қолдану мумкiндiгi деп бiледi. Мəселен, Американың
белгiлi саясаттанушысы Р. Даль (1915 жылы туған) билiк бiр адамға тигiзетiн жай ғана ықпал, əсер емес, оларды өзгертуге
екiншi адамды өз еркiмен жасамайтын iс-əрекеттi жасауға мəжбүр бағытталған iс-əрекет дейдi.
ету мүмкiндiгiн бередi дейдi.

4. Структуралисті анықтама билiктi басқарушы мен бағынушының 8. Америка саясаттанушылары Г. Лассуэлл мен А. Каплан
арасындағы қатынастың ерекше түрi деп ұғады. Олар кейбiр
адамдарды туғанынан, табиғатынан əмiршiл, басқарғысы келiп «Билiк жəне қоғам» деген кiтабында билiктi шешiм
тұратын болады, ал басқалары көнбiс, көнгiш, басқа бiреу өз ырқын қабылдауға қатысу мүмкiндiгi ретiнде сипаттайды.
билеп, басқарып, жол көрсетiп тұрғанын ұнатады, қалайды дейдi.
Солардың арасында, олардың ойынша, билiк қатынастары туады.

Жоғарыда біз кестелерден, билiк туралы ғалымдардың арасында ортақ пiкiр, анықтама жоқ екенiн байқадық.
Билiк - адамдар арасындағы қарым-қатынастарды, адамдар, қоғам жəне мемлекеттiк
саяси институттар арасындағы қатынастарды реттеуге мiндеттi. Ол қоғамның тұтастығы
мен бiрлiгiн қолдау үшiн керек.

Алғашқы қауымдық қоғамда билiк қоғамдық сипатта болды. Ол кезде билiктi қауым
бастығын сайлайтын ру мен тайпалардың барлық мүшелерi бiрiгiп iске асыратын.

Əлеуметтiк бөлшектену өрiстеп, мемлекеттiң пайда болуына байланысты ру
басшыларының адамгершiлiк беделi төмендеп, оның орнына ақсүйектер билiгiнiң беделi
ұлғайды.

Билiктiң аппараты дүниеге келдi, адамдарды еркiнен тыс, ықтиярсыз еркiне көндiрген
мекемелер пайда болды. Олар мемлекет ретiнде қоғамнан дараланып, оқшауланып, оның
үстiнен қарайтын органға айналды. Құлдық қоғамда саясат, саяси билiк пайда болды.

Сондықтан саяси билiктiң пайда болуын қазiргi саясаттануда мемлекеттiң пайда
болуымен байланыстырады.
«Билiк» деген сөз əр түрлi мағынада қолданылады. Оны ықпал ету бағытына,
объектiсiне байланысты былай етiп бөледi: ата-аналар билiгi, мемлекеттiк,
экономикалық, саяси, əлеуметтiк, құқықтық, əскери, рухани билiк жəне т.б.
Бiрақ билiктiң толық мағынасы мемлекеттiк-саяси салада ғана айқындалады.
Сондықтан саяси билiк билiктiң ең басты түрiне жатады.
Билiктiң басқа түрлерiмен салыстарғанда саяси билiктiң мынадай
ерекшелiктерi бар: оның өктемдiк сипаты (ол басқа билiктерден жоғары тұрады,
оның шешiмдерiн қалғандары орындайды), оның бүкiл қоғамның атынан билiк
жүргiзуi, басқарумен кəсiби айналысатын адамдардың ерекше тобының болуы,
оның көпшiлiк адамдардың мүддесiн қорғауы, басқа мекемелерге қарағанда билiк
органдарының тəуелсiздiгi, қоғам өмiрiнiң жұмыс тəртiбiн белгiлеуде жеке-дара
құқығы, мемлекет шеңберiнде ашық күш қолдана алуы жəне т.б.
Саяси билiк бар жерде теңсiздiк бар. Мұнда бiреулер билiк етуге құқықты да,
екiншiлерi оларға бағынуға мiндеттi.
Саяси билiктiң қарамағында теңсiздiктi қамтамасыз ететiн əдiс-құралдары:
Экономикалық қор. Қандай саяси билiк болмасын оған қаржы-қаражат керек.
Əлеуметтiк əдiс-құралдар.Үстемдiк етiп отырған билiк өзiн қолдайтын, оның одан əрi өмiр
сүруiне мүдделi адамдар iздейдi. Ондай рөлдi ең алдымен оның мəртебелi, абыройлы, жалақысы
мол қызметтердi атқаратын, көптегенжеңiлдiктермен пайдаланатын қызметкерлерi орындайды.
Күш жұмсау құралдары. Олар мемлекеттi қорғайды, iшкi тəртiптi сақтайды, саяси билiктi
құлатуға əрекет жасаушыларға мүмкiндiк бермейдi. Оған жататындар: əскер, полиция, қауiпсiздiк
органдары, сот, прокуратура жəне т.б.
Ақпарат құралдары. Қоғамдық пiкiр тудырып, саяси өмiрге ықпал ету жағынан оны төртiншi
билiк деп те атайды. Кейбiр саяси қайраткерлер кiм теледидарды бақыласа, сол бүкiл елдi бақылай
алады деп санайды.
Ақпарат құралдарымен қатар билiктi жүргiзуде информациялық қордың да маңызы зор. Бiлiм
мен ғылыми мағлұматты алу, оларды тарату бүгiнгi танда алдыңғы қатарлы орындарға шығуда.
Кейбiр ғалымдардың (жапондықтардың) айтуынша, информация кiмнiң қолында болса, XXI
ғасырда билiк соның қолында болады дейдi.
• Саяси билiк əлеуметтiк институттар арқылы жұмыс iстейдi. Ол ұйымдар, мекемелер, техникалық, информациялық,
адамдық жəйттар, қоғамдық қатынастарды ұйымдастыру мен реттеудi қамтамасыз ететiн ережелер арқылы iске
асады.
• Билiктiң қайнар көзi, бастауына бедел, күш, байлық, заң, адамның қоғамдағы алатын орны, ұйым, мүдде, бiлiм жəне
хабарлама мəлiметтер (информация) жатады.
• Билiктi жүзеге асырғанда құқық, бедел, сендiру, əдет-ғұрып, дəстүр, амал-айла, қулық, күштеу, зорлау, ерiксiз
көндiру сияқты əдiс-амалдар пайдаланылады. Оны жүзеге асырудың түрлерiне үстемдiк жүргiзу, басшылық ету,
үйлестiру, ұйымдастыру, бақылау жатады.
• Саяси билiктiң өзiндiк қызметтерi болады. Олар:
-қоғамның саяси жүйесiн қалыптастыру;
-оның саяси өмiрiн ұйымдастыру (ол мемлекет пен қоғам, таптар мен топтар, ассоциациялар, саяси институттар,
мемлекеттiк басқару органдары мен аппараттары, партиялар, азаматтар жəне т.б. арасындағы қатынастарды қамтиды);
- əр түрлi деңгейдегi қоғам мен мемлекеттiң iстерiн басқару;
- үкiмет органдары, саяси емес процестерге басшылық жасау;
-саяси жəне басқа қатынастарды бақылау жəне түптеп келгенде, белгiлi бiр қоғамға сəйкес басқарудың түрiн, саяси
тəртiптi жəне мемлекеттiк құрылысты (монархиялық, республикалық), ашық не жабық (басқа мемлекеттерден
оқшауланып, қоршауланып алған, автаркиялық) қоғамды құру, қоғамдық тəртiп пен тұрақтылықты қолдау;
- даудамай, шиеленiстердi ашып, оларға шек қою жəне дер кезiнде шешу;
- қоғамдық келiсiмге, мəмiлеге келу жəне т. б.
Қоғамда билiк өзара тығыз
байланыстағы 3 деңгейде
ұйымдастырылып, жұмыс
iстейдi:

орта буынды аппараттар мен
адамдар, кiшiгiрiм топтар,
мекемелердi қамтитын жəне
жоғары орталық саяси ұйымдар, одақтар, өндiрiс
аймақтық, облыстық,
институттар, мемлекеттiк жөне басқа ұжымдар
аудандық шеңбердегi
мекемелер мен ұйымдар, арасындағы қоғамдық
жергiлiктi əкiмшiлiк билiк
саяси партиялар мен қатынастардың негiзi,
(əртүрлi мекемелер,
қоғамдық ұйымдарды басқару арқауы болып табылатын,
агенттiктер, комиссиялар, саяси жəне қоғамдық өзiн-
органдары кiретiн өте iрi
кеңестер, префектуралар жəне өзi басқару өрiсiн құрайтын
деңгей;
т.б. мекемелер) кiретiн орта кiшi деңгей.
деңгей;
Билiк мəселесiн қарастырғанда, саяси билiктiң «субъектiсi» жəне «иелiк етушi» деген ұғымдарға назар аударуға тура
келедi.
Субъект деп iс-əрекеттi жасаушы, объекттi өзгертушi жеке адам, əлеуметтiк топ, тап, партия, мемлекеттi айтады. Саяси
билiктi жүзеге асыру үшiн арнайы ұйымдар мен мекемелер құрылып, субъект оларға кепiлдiк бередi. Олар билiктi
қолданушы, қорғаушы, «иелiк етушi» болып есептеледi. Басқа сөзбен айтқанда, субъект билiктi «иелiк етушiлер»
арқылы жүргiзедi. Сондықтан мұны түсiнбейтiн адамдар билiкке «иелiк етушiлердi» билiктiң өзiмен шатастырады немесе
«иелiк етушiлердi» билiк субъектiсiнен тəуелсiз деп санайды.
Атқарушы билiкке үкiмет пен əкiмшiлiк жатады. Оларды заң шығарушы өкiлдiк органдар қалыптастырады.
Атқарушы билiк заң шығарушы билiктiң бақылауында болып, олардың алдында есеп бередi. Оның жұмысы заңға
негiзделiп, заң шеңберiнде iс iстеуi керек. Сырттай қарағанда ол заң шығарушы билiкке тəуелдi. Бiрақ iс жүзiнде ол саяси
жүйенiң маңызды бөлiгiне айналған жəне қоғамдық өмiрде зор рөл атқарады.
Үкiмет саяси шешiмдер қабылдайды (бiрақ олар конституция шеңберiнде болуы жəне заңға негiзделуi қерек). Ал
əкiмшiлiк ол шешiмдердi жүзеге асырады.
Соттық билiк адамдардың құқығын қорғайды, заңды бұрмалаушылықтан сақтайды, парламент не президент
қабылдаған заңдардың, конституциялық жарғылардың сəйкестiгiн анықтайды.
Оны халық немесе өкiлеттi мекемелер қалыптастырады. Ол заң шығарушы немесе атқарушы билiкке тəуелсiз. Өз
жұмысында тек заңды ғана басшылыққа алады. Егер жоғарғы сот мемлекеттiк органның немесе қызмет адамының
шешiмiн конституцияға қарсы десе, ол шешiм толығымен күшiн жояды.
Соттың маңызды принциптерiне жариялылық, айыпкердiң өзiн қорғауға жəне сот үкiмiн бұздыру туралы шағым арыз
беруге құқығы жатады.
Б И Л І К Т І Ң Ұ Й Ы М Д АС Т Ы Р Ы Л У Ы Ж Ə Н Е Қ Ы З М Е Т І . Б И Л І К Т І Ң Л Е Г И Т И М Д І Г І

Билiк саяси жəне мемлекеттiк болып екiге бөлiнедi. Бұл мəселенiң үлкен астары
бар. Себебi, бұрынғы кеңестiк дəуiрде бұл ұғымдарды теңестiрiп, бiрыңғайлау саяси
жүйенiң барлық құрылымын мемлекеттендiруiнiң тəсiлдемелiк негiзi болды.
• Саяси билiк таптық, топтық жеке адамның саясатта тұжырымдалған өз еркiн жүргiзу
мүмкiндiгiн бiлдiредi. Ал мемлекеттiк билiкке барлық адамдарға мiндеттi зандарды
шығаруға жеке-дара құқығы бар зандар мен ұйымдарды сақтау үшiн ерекше күштеу
аппаратына сүйенетiн саяси билiктiң түрi жатады.
• Мемлекеттiк билiк саяси билiктiң ең жоғары, ең толық, ең дамыған түрi, оның өзегi
болып табылады. Мемлекеттiк билiктiң заңдылығы оның легитимдiгiнен бiлiнедi.
Легитимдiк (латын тiлiнде заңдылық, шындық деген мағынаны бiлдiредi) дегенiмiз
халықтың үстемдiк етiп отырган саяси билiктi мойындауы, оның заңдылығы мен
шешiмдерiн растауы.
• Немiстiң көрнектi ғалымы Макс Вебер билiк басына келудегi легитимдiктiң
мiнсiз түрлерi ретiнде үш үлгiсiн көрсеттi.
I. Ең бiрiншiсi - əдет-ғұрыптық легитимдiк. . Ол сонау ерте заманнан бастап
халықтың санасына сiңген, əбден бойлары үйренiп, дұрыс деп тапқан салт-
дəстүрлерге сүйендi.
II. Екiншi түрiне харизматикалық легитимдiк жатады. Мұнда өзiнiң ерекше
батырлығымен, адалдылығымен немесе басқа үлгiлi қабiлет, қасиеттерiмен
көзге түскен адамды басшы етiп жариялап, соның соңынан ередi.
III. Үшiншi түрiне Вебер ақыл-парасаттың, құқықтың легитимдiгiн жатқызады.
Онда саяси билiк салт-дəстүрге немесе тарихи тұлғаға байланысты емес,
қазiргi саяси құрылым орнатқан құқықтық ережелерге, тəртiптiң ақыл-ойға
сыйымдылығына негiзделедi. Мұндай легитимдiлiк саяси билiктiң пайда болуы
жəне өмiр сүруi демократиялық талаптарға сəйкес келе ме, жоқ па сонымен
анықталады.
Мемлекеттiк құқықтық тəртiптiң легитимдiгiнiң ең биiк дəрежесiне конституция
жатады. 1995 жылғы 30 тамызда Республикалық референдумда қабылданған Қазақстан
Республикасының жаңа Конституциясы саяси билiкке нақтылы легитимдiк бердi.
Онда Қазақстан Республикасын демократиялық, зайырлы, құқықтық жəне əлеуметтiк
мемлекет деп жариялады. Оның ең қымбат қазынасы - адам жəне адамның өмiрi,
құқықтары мен бостандықтары.
Қазақстан Республикасы - президенттiк басқару нысанындағы бiртұтас мемлекет.
Мемлекеттiк билiктiң бiрден-бiр бастауы - халық.
Республикада мемлекеттiк билiк бiртұтас, ол Конституция мен зандар негiзiнде заң
шығарушы, атқарушы жəне сот тармақтарына бөлiну, олардың тежемелiк əрi тепе-теңдiк
жүйесiн пайдалану арқылы, өзара iс-қимыл жасау принципiне сəйкес жүзеге асырылады.
Республика Президентi мемлекет басшысы, оның ең жоғары лауазымды тұлғасы болып
табылады. Ол - халық пен мемлекеттiк билiк бiрлiгiнiң, Конституцияның
мызғымастығының, адам жəне азамат құқықтары мен бостандықтарының рəмiзi əрi кепiлi.
Парламент - заң шығару функциясын жүзеге асыратын республиканың ең жоғары өкiлдi органы.
Сот билiгi азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды жүзеге
асыруға арналған. Конституциялық Кеңес республиканың бүкiл аумағында ҚР Конституциясы
үстiнен қарауды қамтамасыз ететiн мемлекеттiк орган болып саналады.
Саяси билiк мəселесiн сөз еткенде оның принциптерiне тоқталмауға болмайды. Олар қоғамдық
емiрдiң қолайлы, орнықты қалпын қамтамасыз ету үшiн қажет. Оған мыналар жатады:

-легитимдiк принципi (яғни, билiк заңға, заң шығаруға сүйенгенде ғана өзiн сенiмдi, еркiн
сезiне алады),

-қорғау принципi (билiктi сан түрлi əдiстермен қолда ұстай бiлу жəне оны арттыра бiлу керек),

-ұтымдылық принципi (билiк батымды, өтiмдi, ықпалды, табанды болғаны жөн, онсыз билiк
билiк бола алмайды),

- сыр бермеу принципi (билiк үшiн ең қауiптi нəрсешындықты уақытынан бұрын айтып қою).
Билiктiң түрлерi.

Билiктiң жүзеге асырылу тəсiлiне Басқару түрi жоғарғы өкiмет билiгi кiмнiң
жəне құрылысына қарай: басқару қолында екендiгiн керсетедi. Соған байланысты
түрi жəне мемлекеттiк құрылысы мемлекет монархиялық жəне республикалық
болып бөлiнедi. болып екiге бөлiнедi.

Монархия деп мемлекеттiң жоғарғы өкiмет билiгi жеке-дара, бiр билеушiнiң қолында болып, ол
əкеден балаға мұра ретiнде қалатын түрiн айтады.
Монархия өз кезегiнде абсолюттiк (шексiз) жəне конституциялық болып екiге бөлiнедi.
Абсолюттiк монархия деп жоғарғы өкiмет билiгi бүтiндей, тұтас, формальды түрде де
шектелместен бiр адамның (монархтың) қолында тұрған қоғамдық құрылысты айтады.
Конституциялық монархияда монархтың билiгi белгiлi дəрежеде заң шығаратын билiк
парламентпен шектеледi.
Республика деп мемлекеттiк билiктiң барлық жоғары органдары белгiлi бiр уақытқа сайланатын
немесе өкiлдiк мекемелер (парламент) арқылы қалыптасатын мемлекеттiк басқарудың түрiн айтады.
Республика президенттiк, парламенттiк жəне аралас (немесе жартылай президенттiк) болып үшке
бөлiнедi.
Билiк басқару түрiмен қатар құрылысына қарай да ерекшеленедi. Мемлекет құрылысы орталық
өкiмет пен жергiлiктi билiктiң мiндеттер өрiсiнiң арақатынасын бiлдiредi. Ол унитарлық, федеративтiк
жəне конфедеративтiк болып үш түрге бөлiнедi.

Унитарлық(латынның бiртұтас, бiрiккен деген сөзiнен) құрылыста саяси билiк бiр орталыққа
бағынады, мемлекеттiң iшiнде өз алдына билік басқа құрылымға жол берiлмейдi. Оның жерi,
конституциясы бiр болады. Мемлекеттiк билiктiң жоғары органдар жүйесi, азаматтығы ортақ.

Федерация деп белгiлi бiр саяси тəуелсiздiгi бар бiрнеше мемлекеттiк құрылымдардың, бiрiгiп одақтық
жаңа бiр мемлекеттi құруын айтады. Федерация мен оған кiретiн субъектiлердiң мiндеттерiнiң арасындағы
айырмашылықтар жалпымемлекеттiк конституциямен реттеледi. Əрбiр субъектiнiң өзiнiң жоғарғы билеу
(заң шығарушы, атқарушы, сот) органдары болады. Бiрақ олар орталық институттарға бағынуы тиiс.

Конфедерация деп өздерiнiң кейбiр амал-əрекеттерiн үйлестiрiп, белгiлi бiр мақсаттарды (əскери, сыртқы
саясаттағы жəне т.с.с.) жүзеге асыру үшiн бiрлескен егемендi елдер одағын айтады. Онда жалпыодақтық
азаматтық немесе ол одаққа кiрген мүшелердiң бəрiне мiндеттi заң шығарушы билiк болмайды. Оның
алған шешiмдерi оған кiрген мүшелердiң бекiтуiнен өтуi керек. Конфедерация өмiрде сирек кездеседi.
Мысалы, ол 1848 жылға дейiн Швейцарияда, 1778-1787 жылдарда Солтүстiк Америка штаттарында, 1981-
1989 жылдары Сенегамбияда болды. Қазiр конфедерацияға ұқсас құрылымды Еуропалық одақ құрмақ ойы
бар.
3. Ұлттық саясат мемлекеттік саясаттың құрамы ретінде

•Адамдар ежелден-ақ белгiлi бiр нақты қауымдастықтар қамтуында өмiр
сүрiп, еңбек етiп келедi, ал осы қауымдастықтардан адамзат қоғамы қалыптасады.
Ал адамзат баласының тарихы мейлiнше бай, себебi бұл адамдардың ең алуан
өмірi бiр-бiрiмен өзара қатынастағы түрлi тарихи қауымдастықтарының тарихы.
Адамдардың ұлыстар, этникалық топтар, ұлттар сияқты əр түрлi
қауымдастықтары шеңберiнде қоғамның даму заңдары өзiндiк сипатта көрiнiп,
əрекет етедi.
•Сондықтан адамдар қауымдастықтары тарихи нысандарына катынасты
проблеманың өзiнiң, олардың қоғам өмiрiндегi орны мен рөлiнiң даму
сипаттарының, олардың арасындағы қатынастардың, яғни ұлттық қатынастардың
саяси процестi түсiну үшiн елеулi маңызы бар.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев
Қазақстан халықтары Ассамблеясының бiрiншi
сессиясында сөйлеген сөзiнде былай деп көрсеттi:
«Ұлтаралық қатынастар бiздiң бүгiнгi таңдағы
зерттеулерiмiздiң өзектi проблемалары болады жəне
болуға тиiс те. Қоғам бұл салада тек Қазақстанда ғана
емес, бүкiл дүние жүзiнде өтiп жатқан процестердiң
айқын да дəл сипатын бiлуге мейлiнше зəру болып
отыр. Адамзат баласының өркениетi - бұл халықтар
мен мемлекеттер пайда болып, көркейiп, сосын тарих
сахнасынан кетiп жататын үздiксiз өрiстi құбылыс. Бұл
процесс көбiне ғаламдық сипатта болады».
• Ұлттық қатынастарды жəне олармен байланысты ұлттық мəселенiң ерекшелiгi бұл қатынастардың
субъектiсi əлеуметтiк-этникалық қауымдастықтар: этникалық жəне ұлттық топтар, ұлттар мен ұлыстар болып
табылатындығынан көрiнедi. Соңғы кезде ғана əлеуметтiк фактор ретiнде этносқа көңiл бөлiне бастады.

• Этникалық қауымдастық дегенiмiз белгiлi бiр аумақта тарихи жағынан қалыптасқан түпкi тегi бiр адамдардың
тұрақты жиынтыгы, оларосы сияқты кұрылымдардан ортақ белгiлермен ғана емес, бiршама тұрақты мəдени (тiлдi қоса
алғанда) өзгешелiктермен, сондай-ақ өздерiнiң түбiнiң бiрлiгiн танып-бiлумен де ерекшеленедi.

• Этнос - көне термин. Ол белгiлi бiр дəрежеде ұлттық деген сөзге сəйкес келедi, яғни ұлт қай аумақта тұратындығына
қарамастан бiр ұлтқа жататын адамдардың жиынтығы болып табылады. Сосын «ұлт» пен «ұлттық» деген ұғымдарды
ажыратып алған жөн.

• Ұлттық - этникалық категория, ол этникалық жағынан ұлтты бiлдiредi, бiрақ ұлттың тек өзiн ғана бiлдiрмейдi. Ұлттық
қасиетi жоқ ұлт болмайды, бола да алмайды.

• Этностың өзiн этникалық тұрғыда толық тануы «бiз» - «олар» деген ұғымдарды мiндеттi түрде ажырата бiлуден көрiнедi.
Батыс əдебиетiнде «этнос» ұғымы адамдардың шағын ғана тобына қолданылса, ал бiздiң ғылымымызда «этнос» ұғымы
саны аз халықтарды ғана емес, сандаған миллиондық қауымдастықтарды да: орыстарды, қазақтарды, татарларды жəне
т.б. бiлдiредi.
Ұлт - саяси, мемлекет болып ұйымдасқан халық, оның мəнi осында. Демек, мемлекеттендiрiлген этнос ұлт
болып табылады. Ұлтқа анықтама берудегi мұндай көзқарас жекелеген халықтар мен елдердiң ұлттық
өмiрiнде жүрiп жатқан процестерге қайшы келедi.
Қазiргi жағдайда əлеуметтiк-этникалық қауымдастықтың ең жоғары дамыған сатысы - ұлт.
Ұлттың саяси маңызы мынаған негiзделген:

1) бұл тарихи-мəдени мұраның иесi болып табылатын өте орнықты, сан ғасырлық тарихы бар
қауымдастық;
2) ол жеке адамда маған тiл берген, туған жермен байланысты еткен, ұрпақтардың тарихи сабақтастығынан
өз орнымды тапқызған үлкен қауымдастықтың жамиғатымын деген асқақ сезiмдi қалыптастырады;
3) қауымдастық мүшелерi арасында ынтымақтастық жəне басқалардан оқшаулану міндетiн туғызады.
Ұлтшылдық - сан қырлы жəне алуан түрлi. Оның дұрыс жақтары да, терiс жақтары да бар. Дұрыс
жақтары: ұлттың өзiн-өзi тануы, ұлттық мақтаныш, өзiн-өзi тазартуға жол ашатын ұлттық абырой, ұлттың
өзiн-өзi дамытуға, тең құқықтылыққа қол жеткiзуге ұмтылысы.
• Адамдардың нақты сана-сезiмiн жəне оларды тəрбиелеудiң объективтi жағдайларын есепке алатын ұлтты
анықтау тəжiрибесi анағұрлым демократияшыл болуға тиiс.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

БИЛІКТІҢ СУБЪЕКТІЛЕРІ

БИЛІКТІҢ ҚОРЛАРЫ

Билік анықтамасы

Билік объектілері

Тұлға саясат субъектісі

Психологиялық әсер етудің мәні

Саяси партиялардың қызметтері

Мемлекеттің мақсаты

Биліктің институттары

САЯСИ ПАРТИЯНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

Пәндер