Биогеоценоз термині

Қазақстан республикасының Білім және Ғылым министрлігі

М. Х. Дулати атындағы Тараз Өңірлік Университетінің

«Технологиялық» факультеті

«Тамақ өнімдері мен қайта өңдеу өндірісі технологиясы және

Биотехнология» кафедрасы

Биогеоценоз құрамдас бөліктері және байланыстары

Тараз 2021 ж.

Орындаған:Оңғарбай А. Д

Тобы:Б18БТЕХ-1, 4-курс

Қабылдаған: Аубакиров Х. А

Биогеоценоз (био . . . , гео . . . және гр. koіnos - жалпы) - тіршілік ету жағдайлары ұқсас, белгілі аумақта өсетін өзара байланысты түрлердің (популяциялардың) тыныс-тіршілік ортасы.

Биогеоценоз терминін 1940 ж. орыс ғалымы В. Н. Сукачев ұсынған. Ғылыми әдебиетте биогеоценозды экологиялық жүйе деп те атайды. Дара бастың зат алмасу және энергия қабылдау процестері биогеоценоз популяциялары арасындағы байланыстардың негізін құрайды. Қоректену әдісіне қарай барлық тірі организмдер автотрофты организмдер және гетеротрофты ағзалар болып бөлінеді.

Биогеоценоз термині

Биогеоценоздағы зат айналымы тіршіліктің пайда болу процесінде қалыптасып, тірі табиғат эволюциясының дамуы нәтижесінде күрделене түседі. Сондай-ақ, биогеоценозда зат айналымы болу үшін экожүйеде анорганикалық заттардан органикалық заттар түзетін және Күн сәулесінің энергиясын басқа түрге өзгертіп, сол органикалық заттарды пайдаланып, оларды қайтадан анорганикалық қосылыстарға айналдыратын организмдер болады. Биогеоценоздың негізін продуценттер, консументтер, редуценттер құрайды.

Биогеоценозды және онда өтіп жатқан процестерді сипаттайтын көрсеткіштер:

түрдің алуан түрлілігі (осы биогеоценозды құрайтын өсімдіктер мен жануарлардың түрлерінің саны) ;

популяция тығыздығы (бір түрдің аудан немесе көлем бірлігіне келетін дара бастар саны) ;

биомасса.

Биогеоценоз 2-ге бөлінеді:

Экологияда «биогеоценоз» ұғымымен бірге «экожүйе» ұғымы қолданылады. «Экожүйе» ұғымын ағылшын ботанигі А. Д. Тенсли ұсынды. А. Д. Тенсли экожүйе құрамына организмдер де, абиотикалық орта да кіретін жер бетіндегі тірі табиғаттың негізгі функциялық бірлігі деп есептеп, оның əр бөлігінің екіншісіне əсер ететініне назар аударды. Əдетте «экожүйе» жəне «биогеоценоз» ұғымдарын синоним ретінде қарастырады. Алайда бұл бір-біріне дəл сəйкес келмейді.

Экожүйеде əртүрлі дəрежедегі зат алмасу процесі жүретін жүйе болса, биогеоценоз - белгілі бір өсімдіктер жамылғысы (фитоценоз) алып жатқан территориялық ұғым.

«Экожүйе» ұғымы

Экожүйе - мөлшері əртүрлі табиғи (мұхит, тундра, орман, құмырсқа илеуі жəне т. б. ) жəне жасанды (аквариум, ферма территориясы, қала) кешендерге қатысты қолданылатын кең ұғым. Экожүйе, экологияның ең негізгі обьектісі - тірі организмдер жиынтығының қоректену, өсу жəне ұрпақ беру мақсатында белгілі бір тіршілік ету кеңістігін бірлесе пайдалануының тарихи қалыптасқан жүйесі. Биогеоценоз шекарасы көбіне түрлік құрылысы мен құрамы біртекті өсімдіктер жамылғысы қауымдастықтарымен анықталады. Биогеоценоз экожүйенің бір варианты болып табылады. Алайда экожүйе мен биогеоценоз арасында йтарлықтай айырмашылық болмағанмен, соңғы кезде «экожүйе» ұғымы кең қолданылады. Экожүйе - зат айналымы жүре алатын организмдер мен бейорганикалық компоненттер жиынтығы. Экожүйелер арасында биогеоценоздар арасындағы сияқты анық шекара жоқ, бір экожүйе біртіндеп екінші экожүйеге ауысады. Үлкен экожүйелер кіші экожүйелерден құралады.

Экожүйе түрлері:

Экожүйенің негізігі көрсеткіші мыналар:

Биогеоценоз бір-бірінің тіршілік етуіне өзара себепкер болатын бірқатар құрамдас бөліктерден:

Биогеоценоздың соңғы екі құрамдас белігі - эдафотоп және климатоп - бір-бірімен тығыз езара әрекеттеседі және экотоп деп аталатын жүйені құрайды.

Кез келген биогеоценоздың барлық тізіп керсетілген құрамдас беліктері езара аумақтың бірлігімен және біртектілігімен, қуаттың ортақ ағынымен, биогенді химиялық элементтердің алмасуымен жэне айналымымен, климаттық жағдайлардың маусымдық өзгерулерімен, трофикалық қатынастармен, организмдердің сан алуан түрлік популяцияларының санымен және өзара бейімделгендігімен тығыз байланысты.

Консументтер тек бұрынырақта жасалған органикалық заттарды ғана пайдаланатындықтан, екінші реттікөнімді жалпы және таза өнім деп бөлмейді. Бірақ оның мөлшері де тыныс алуға кететін шығындарға байланысты болып келеді, бұл шыгындар организм неғұрлым көбірек қуат жұмсаса, соғұрлым көбірек болады. Денеге қарқынды күш гүсірген кезде (мысалы, құстарда көшіп-қонған кезде) екінші реттік өнім азаяды.