Татар халқының мәдениеті, тілі

Қазіргі татар тілі алтай тобы құрамындағы түркі тілдерінің куман тобының қыпшақ топшасына жатады. Еділ бойы татарларының тілі түрлі түрік компоненттері нығаюының нәтижесінде қалыптасты және ежелгі түркі тілінің мұрагері болып табылады. Сонымен бірге оған угрофиндік, славян, араб және парсы тілдерінің тигізген әсерін де мойындау керек.

«Түркі» әдеби тілі негізінде 15 ғ. қазандықтар, астрахандықтар, приокск қыпшақтары (мишарлар), башқұрттар, сібір татарлар, қазақтар мен қырғыздар қарым-қатынас құралы болған ежелгі татарлардың әдеби тілі қалыптасты. 19 ғ. халықтық сөйлеу тілі мен ежелгі татар әдеби тілінің байлығын игерген қазіргі татар тілінің қалыптасуы жүрді. Ислам дінін жаппай қабылдағаннан бастап араб графикасына өтіп, 20 ғ. ол латын, кейін кириллицаға ауыстырылды.

Діни сенімдері - ислам, сунит ағымы. Татарлардың аз бөлігі праволовиелік бағыттағы христиан дінін ұстанады. Қазіргі татарларды антропологтар моңғол нәсілінің аз белгілері (14%-ға дейін) бар жерорта теңізі нәсіліне жатқызады. Татар этнонимі Байкал көлінен оңтүстік-шығысқа қарай қоныстанған тайпалар арасында 6-9 ғғ. пайда болды. Бұл атау 13-14 ғғ. Алтын Орданың кейбір халықтарына таралды. 16-19 ғғ. Ресейдің шеткі аймақтарында өмір сүрген көптеген түркі тілді халықтарды татарлар деп атаған. Олардың кейбіреулері үшін татар атауы өзіндік атау (өзінше атауы) болып қалды.

Дүниетанымы

Дәстүрлі кәсіптері- жер өңдеу және мал шаруашылығы. Ежелден қолөнердің алуан түрі: сүйектен ойып бұйымдар жасау, металлургиялық өндіріс, мыс өңдеу, құмыра жасау, зергерлік өнер дамыды. Асыл металдардан, оларға көгілдір ақық, сердолик, топаз және інжу-маржан сияқты қымбат тастарды т. б орнатып зергерлік әшекейлер жасаған.

Бұлғар-татарлардың шеберлері чеканка мен оймалауды, құю және қарайту, сонымен қатар күрделілік жағынан түрлі таспаны пайдаланған. Көркемдік жағынан безендендірілген мерекелік теріден жасалған етіктер, сонымен қатар күнделікті киетін өкшесі жоқ жұмсақ етіктер халық арасында үлкен сұранысқа ие болды.

Кәсіптері

Татар әдебиеті

Татар әдебиеті - туысқан татар халқы қазақ ақыны, ойшылы, ағартушысы Абайды өзінің Тоқайыңдай ардақтайды, құрмет тұтады. Абай мен Тоқайдың тікелей шығармашылық қатынаста болғанын растайтын дерек жоқ. Абайдан кейін тоғыз жыл өмір сүрген Тоқайдың қолына оның 1909 жылғы жинағы түсті ме, түспеді ме - жауабы жоқ сауалдың бірі осы. Әйтсе де, Қазақстанда, атап айтқанда Текеде (Орал) 12 жыл тұрған зерделі де алғыр ақынның қазақ поэзиясымен таныстығына шүбәсіз сенеміз.

Абай мен Ғабдолла Тоқай

Екі түрлі аймақта, екі түрлі ортада ғұмыр кешкен бұл екі алыптың бірін-бірі көрмесе де, шығармашылық бағытында үндестік, сарындастық сезілмейді емес. Ол көбінесе, туындыларының халықтық сипатынан, гуманистік лебіздерінен, замандастарын өнер-білімге шақыру ниетінен өрбіген өлеңдерінен байқалады. «Жазғаным көпшілікке ұнар ма екен? Ұнаса, ұғынатын болар ма екен?. . » - деп келетін Тоқай тармақтары Абайдың бозбалаларға арналған сөздерімен астасып жатыр: «Мұны жаздым ойланып, Ойда бардан толғанып, Кірсе ішіңе оқи бер, Бозбалалар, қолға алып. . . » Абай мен Тоқайдың табиғат құбылыстары, өмір мен елім жайындағы тебіреністерінде біріне-бірі жуықтайтын, үндесетін кестелі тармақтар аз емес.

Татар қаламгерлері Абай мұрасын халыққа неғұрлым толық таныстыру бағытында, әсіресе, соңғы он шақты жылда айтарлықтай қызмет атқарды. Осының нәтижесінде татар оқырмандарының қолына Абайдың бір томдығы тиді. Ол «Өлеңдер мен поэмалар жинағы» «Хикмәтлә сүз» деп аталады. Абай татарша қалай сөйлейді? Ақын өлеңдерін қос тілде қатар келтірмей-ақ, тәржімелеген күйінде ғана оқып көрейік:

«Мин язмыймын җырларымны ирмәк өчен,

- Юк-бар әкият-фәлән сөйләп бирмәк өчен,

Язам күңелне уяту, сизгер, теле иегерек,

Чичән яшьләргә фәкать бер үрнәк өчен». (Н. Арслан аудармасы) .

«Үлсә-үләр табиғать, кеше үлмәс,

Үлмәс, ләкин кире қайтып уйнап-көлмәс,

Табиғатьтән аерылса яхшы кеше,

Акылы бар адәм аңа «үлде» димәс». (Ә. Исхақаудармасы) .

«Йөрәктә гайрәт булмаса,

Уйлаған уен кем әйтер?

Ақылына нұр кунмаса,

Хайванча яшәп көн итер». (М. Шабаев аудармасы) .