Татар халқының мәдениеті, тілі

Презентация қосу

Татар халқының
мәдениеті, тілі
Қазіргі татар тілі алтай тобы құрамындағы түркі тілдерінің куман тобының қыпшақ
топшасына жатады. Еділ бойы татарларының тілі түрлі түрік компоненттері нығаюының
нәтижесінде қалыптасты және ежелгі түркі тілінің мұрагері болып табылады. Сонымен
бірге оған угрофиндік, славян, араб және парсы тілдерінің тигізген әсерін де
мойындау керек.
«Түркі» әдеби тілі негізінде 15 ғ. қазандықтар, астрахандықтар, приокск
қыпшақтары (мишарлар), башқұрттар, сібір татарлар, қазақтар мен қырғыздар қарым-
қатынас құралы болған ежелгі татарлардың әдеби тілі қалыптасты. 19 ғ. халықтық
сөйлеу тілі мен ежелгі татар әдеби тілінің байлығын игерген қазіргі татар тілінің
қалыптасуы жүрді. Ислам дінін жаппай қабылдағаннан бастап араб графикасына өтіп, 20
ғ. ол латын, кейін кириллицаға ауыстырылды.
Дүниетаным
ы
Діни сенімдері – ислам, сунит ағымы.
Татарлардың аз бөлігі праволовиелік
бағыттағы христиан дінін ұстанады.
Қазіргі татарларды антропологтар моңғол
нәсілінің аз белгілері (14%-ға дейін) бар
жерорта теңізі нәсіліне жатқызады. Татар
этнонимі Байкал көлінен оңтүстік-шығысқа
қарай қоныстанған тайпалар арасында 6-9
ғғ. пайда болды. Бұл атау 13-14 ғғ. Алтын
Орданың кейбір халықтарына таралды. 16-
19 ғғ. Ресейдің шеткі аймақтарында өмір
сүрген көптеген түркі тілді халықтарды
татарлар деп атаған. Олардың
кейбіреулері үшін татар атауы өзіндік атау
Кәсіптері
Дәстүрлі кәсіптері— жер өңдеу және мал шаруашылығы.
Ежелден қолөнердің алуан түрі: сүйектен ойып бұйымдар жасау,
металлургиялық өндіріс, мыс өңдеу, құмыра жасау, зергерлік
өнер дамыды. Асыл металдардан, оларға көгілдір ақық,
сердолик, топаз және інжу-маржан сияқты қымбат тастарды т.б
орнатып зергерлік әшекейлер жасаған.

Бұлғар-татарлардың шеберлері чеканка мен оймалауды, құю
және қарайту, сонымен қатар күрделілік жағынан түрлі таспаны
пайдаланған. Көркемдік жағынан безендендірілген мерекелік
теріден жасалған етіктер, сонымен қатар күнделікті киетін өкшесі
жоқ жұмсақ етіктер халық арасында үлкен сұранысқа ие болды .
Татар әдебиеті
Татар әдебиеті - туысқан татар халқы қазақ
ақыны, ойшылы, ағартушысы Абайды өзінің
Тоқайыңдай ардақтайды, құрмет тұтады. Абай мен
Тоқайдың тікелей шығармашылық қатынаста
болғанын растайтын дерек жоқ. Абайдан кейін
тоғыз жыл өмір сүрген Тоқайдың қолына оның
1909 жылғы жинағы түсті ме, түспеді ме - жауабы
жоқ сауалдың бірі осы. Әйтсе де, Қазақстанда, атап
айтқанда Текеде (Орал) 12 жыл тұрған зерделі де
алғыр ақынның қазақ поэзиясымен таныстығына
шүбәсіз сенеміз.
Абай мен Ғабдолла
Тоқай
Екі түрлі аймақта, екі түрлі ортада ғұмыр
кешкен бұл екі алыптың бірін-бірі көрмесе де,
шығармашылық бағытында үндестік, сарындастық
сезілмейді емес. Ол көбінесе, туындыларының
халықтық сипатынан, гуманистік лебіздерінен,
замандастарын өнер-білімге шақыру ниетінен
өрбіген өлеңдерінен байқалады. «Жазғаным
көпшілікке ұнар ма екен? Ұнаса, ұғынатын болар
ма екен?..» - деп келетін Тоқай тармақтары
Абайдың бозбалаларға арналған сөздерімен астасып
жатыр: «Мұны жаздым ойланып, Ойда бардан
толғанып, Кірсе ішіңе оқи бер, Бозбалалар, қолға
алып...» Абай мен Тоқайдың табиғат құбылыстары,
өмір мен елім жайындағы тебіреністерінде біріне-
бірі жуықтайтын, үндесетін кестелі тармақтар аз
емес.
Татар қаламгерлері Абай мұрасын халыққа неғұрлым толық таныстыру бағытында,
әсіресе, соңғы он шақты жылда айтарлықтай қызмет атқарды. Осының нәтижесінде татар
оқырмандарының қолына Абайдың бір томдығы тиді. Ол «Өлеңдер мен поэмалар
жинағы» «Хикмәтлә сүз» деп аталады. Абай татарша қалай сөйлейді? Ақын өлеңдерін қос
тілде қатар келтірмей-ақ, тәржімелеген күйінде ғана оқып көрейік:

«Мин язмыймын җырларымны ирмәк өчен,
- Юк-бар әкият-фәлән сөйләп бирмәк өчен,
Язам күңелне уяту, сизгер, теле иегерек,
Чичән яшьләргә фәкать бер үрнәк өчен». (Н. Арслан аудармасы).

«Үлсә-үләр табиғать, кеше үлмәс,
Үлмәс, ләкин кире қайтып уйнап-көлмәс,
Табиғатьтән аерылса яхшы кеше,
Акылы бар адәм аңа «үлде» димәс». (Ә. Исхақаудармасы).

«Йөрәктә гайрәт булмаса,
Уйлаған уен кем әйтер?
Ақылына нұр кунмаса,
Хайванча яшәп көн итер». (М. Шабаев аудармасы).
Татар тіліндегі бір томдыққа Абайдың «Ескендір», «Масғут» поэмалары енгізілген.
Екеуін де аударған М. Мақсұт. Ал, «Хикмәтлә сүз» Л. Хамидуллин тәржімесінде
берілген. Абай және оның құдыр етті поэзиясы жайлы Сибғат Хакимнің алғы сөзі татар
оқырманының ой кекжимегін кеңейтіп, түсінігін тереңдете түскен. Алғы сөз ақын
тілімен жазылған. «Абай өлеңдерінің қазақшадан татаршаға тәржімелерін оқып
шыққан соң, өзінен-өзі: «Бұл әдебиеттің негізі нендей және сол әдебиеттің негізін
салушылар кімдер?» деген сауал туды. Бір кезде осындай ой Тоқайдан соң да менің
басыма келген еді. Пушкиндер, Шевченко, Абай, Тоқайлар осылай ойландырады. Олар
үшін айырым тақырып, айырым мәселе, тұрмыстың нендей бір олағы жоқ, ұлт бір
жәмиғат бар, ел бар, халық бар. Кеңілде-халық, оның тарихы, тағдыры» деген. Сибғат
алғы сөзі осылай басталады да, одан әрі Абай туындыларының қадір-қасиеті, ұлттық
сипаты, мазмұнының байлығы мен тереңдігі, өрнектерінің бейнелілігі жайындағы
ойларға жалғасады.
Назарларыңы
зға
рахмет!

CREDITS: This presentation template was created
СҰРАҚТАРЫҢЫЗ, ЕСКЕРТУ НЕ
by Slidesgo, including icons by Flaticon and
infographics & images by Freepik
ҰСЫНЫСТАРЫҢЫЗ БАР МА?

Ұқсас жұмыстар

ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті. Мәдениеті. Қоғамдық-әлеуметтік жағдайы

АЛҒАШҚЫ БАСЫЛЫМДАР

Тіл өткір

Қазақ тілінің мәдени лексикасының түркі тілдер жүйесінде зерттелуі

Қазақ тілі - мемлекеттік тіл

ХХ ғасырдағы Қазақ әдебиеті, мәдениеті, қоғамдық-әлеуметтік жағдайы туралы ақпарат

XIX ғасырдағы қазақ ағартушылары және рухани мәдениет

Қазақ газеті туралы дерек

XX ҒАСЫР БАСЫНДАҒЫ ӘДЕБИЕТ, ӨРКЕНИЕТ, МӘДЕНИЕТ

Қазіргі түркі тілдері бойынша қысқаша мәлімет

Пәндер