Қанның қызметі

Қан тамырлар патологиясы

Қан

Қан (гр. haemo ; лат. sanguis - қан) - ағзадағы ішкі сұйық ортаның бірі. Ол қантамырларының тұйық жүйесін бойлай ағып, тасымалдау қызметін атқарады. Қан барлық мүшелердің жасушаларына қоректік заттар мен оттегін жеткізеді және тіршілік әрекетінің өнімдерін зәр шығару мүшелеріне тасымалдайды.

Қанның қызметі

Қан келесі қызмет атқарады:

асқорыту - қан, ұлпалар мен мүшелерге қоректік заттарды, суды, минералды тұздарды және витаминдерді тасымалдайды;

бөліп шығару - қан бөліп шығару мүшелері арқылы ыдырау өнімдерін шығарады;

тыныс алу - өкпе мен ұлпалардың арасында газ алмасу процесін қамтамасыз етеді;

регуляторлық - әр түрлі мүшелердің гуморальдық реттелуін анықтайды, ағзада гормондар мен басқа заттарды жеткізеді, олар мүшелердің қызметіне әсер етеді (күшейтеді немесе бәсеңдетеді)

қорғаныш - қанның құрамында фагоцит қабілеті бар жасушалар болады және арнайы ақуыздар - антиденелер болады, олар улы ағзалардың көбеюіне кедергі жасайды да оларды бөліп шығарады.

терморегуляторлық - қан ағзаның тұрақты дене қызуын сақтайды.

Қан

Плазма

Жасушалар

Гиперволемия

қан мөлшерінің

көбеюі.

Гиповолемия

қан мөлшерінің кемуі.

Эритроциттер

3. 8 - 5. 5 х 1012/л

Лейкоциттер

4, 5-9х109/л

Тромбоциттер

180-320х109/л

52-58%

42-48%

Қан жасушалары - адам мен жануарлар организмдерінің тіршілігіне тым қажет қызметтер атқаратын қанның құрамындағы жасушалар. Қан жасушаларына: эритроциттер (қанның қызыл жасушалары), лейкоциттер (қанның ақ жасушалары) және қан табақшалары (құстар мен төменгі омыртқалы жануарларда - тромбоциттер) жатады.

Қан плазмасы - қанның сұйықтық бөлімі, ақуыздар коллоидты ертіндісі.

Эритроциттер

Пішіні: дискі тәріздес

Құрылысы: ядросыз

Қызметі: тасмалдау

Өмір сүру уақыты: 3-4 ай

Мөлшері: 1мм(куб) қанда 4, 5-5 млн

Түсінің қызыл болуы: құрамындағы гемоглобин

пигментіне байланысты

Гемоглобин

Гем

Глобин (Нәруыз)

Ғе+О2

ҒеО

Нg+О2 НgО2

(Гемоглобин) ( Оксигемоглобин)

Оксигемоглобин-оттекпен қосылған гемоглобин. Тұрақсыз қосылыс, кез-келген уақытта оттегіні ығыстырып жібереді

Эритроциттердің қызметі

Тыныс алу, оттегіні өкпеден ұлпаларға және көмірқышқыл газын ұлпалардан өкпеге тасымалдайды.

Қышқылдық-негіздік тепе-теңдікті қамтамасыз етуге қатысады (Hb буфері) .

Ұлпалардан өкпеге суды тасымалдайды.

Біріншілік осмостық ауытқуларды қалпына келтіруге қатысады, олар микроосмометрлер тәрізді әсер көрсетеді.

Кейбір улы заттарды адсорбциялайды.

Қанның ұюына қатысады.

Қан тобын анықтайды

Эритроциттер санының жоғарылау себебі

Эритроциттер санының жоғарылау себебі:

Ағзаның сусыздануы (көп құсу, диарея, сұйықтық ішуді азайту) ;

Эритемия

Жүрек және өкпенің аурулары. Өз кезегінде тыныс алу және жүрек қызметінің жетіспеушілігіне алып келетін;

Бүйрек артериясының стенозы;

Эритроциттер

Эритроцитоз

Эритроцитопения

Вакез ауруы

Қан түзілу

процесі

Қан бұзылу

процесі

Постгеморрагиялық

(қан жоғалту)

Сүйек кемігінде қан

түзілу бұзылыстары

гиппопластикалық

темір тапшылық

В12,

фолий анемиясы

сидеробласттық

туа біткен

жүре

пайда болған

Вакез ауруы

Вакез ауруы - эритроидты, гранулоцитарлы және мегакариоцитарлы бағаналы жасушалардың бұзылыстарымен және көкбауырдың миелоидты метаплазиясымен сипатталатын қатерлі клональды ауру. Ауру үдемелі ағыммен, эритроциттер салмағының көбеюі, лейкацитоз, тромбоцитоз, гематокриттің жоғарылауы және спленомегалиямен сипатталады.

Себептері: көп жағдайда белгісіз

болып келеді. Бірақ 95% науқастарда

шынайы полицитемиясы бар адамдарда

JAK2 генінің мутациясы байқалады. Бұл

мутация жасушалардың көптеп өндірілуіне

әкеледі. Қан жасушалары сүйек кемігінде,

кейбір жайдайларда көкбауыр мен бауырда

өндіріледі. Соңында сүйек кемігінің тыртықтануы

байқалады, нәтижесінде қан жасушаларының

өндірілуі төмендейді.

Этиологиясы

Генетикалық бейімділігі: Даун синдромы, Клайнфельтер синдромы, Блум синдромы, Марфан синдромы

Ионизирленген радиация:

Рентгендік немесе гамма-сәулелер, радио-терапия

Токсикалық заттар:

бензол, цитостатикалық дәрі-дәрмектер - азатиоприн, метотрексат, циклофосфан. Антибактериялық препараттар - хлорамфеникол (левомицетин) .

Вирустар:

Эпштейн-Барр, ретровирус, герпес, цитомегаловирус.

Кезеңдері

I кезең-бастапқы, аз симптомды ұзақтығы-5жыл

Көкбауыр ұлғаймаған Қантамырлық асқынулар жоқ Шырышты қабат пен терінің баяу гиперемиясы, баяу эритроцитоз Қанда: тромбоцит, лейкоцит қалыпты Сүйек кемігінде: панмиелоз

II А кезең - эритремиялық, көкбауыр миелоидты метаплазиясыз, ұзақтығы- 10-20 жыл

Жалпы жағдайдың нашарлауы, спленогепатомегалия, тері және шырышты қабат гиперемиясы Қанда: эритроцитоз, тромбоцитоз, нейтроцитоз солға ығысусыз Сүйек кемігінде: тотальды үш өсінділі гиперплазия . Ошақты миелофиброз

II Б кезең - эритремиялық, көкбауыр миелоидты метаплазиямен

Айқын спленогепатомегалия, уратты диатез, аллергиялық асқыну. Темір жетіспеушілігі болуы мүмкін, гиперсидеринемия Қанда: лейкоцитоз, миелоциттің жылжуымен Сүйек кемігінде: панмиелоз, ошақты миелофиброз

III кезең - терминальды (анемиялық)

көкбауыр миелодты метаплазиясымен, миелофиброз дамуымен, нәтижесінде жедел лейкоз және созылмалы миелолейкоз дамуы мүмкін. Спленогепатомегалия

Клиникасы

Плетора - эритроцит деңгейінің жоғарылауы, Лейкоциттің, тромбоциттің жоғарылауы, бас айналуы, бас ауруы, саусақтардың, беттің, шырышты қабаттың, жұмсақ таңдайдың ( Куперман симптомы) эритроцианозды болуы, артериалдық гипертензия, ыстықты сезіну, қанталау, сулы шаралардан кеңін күшейетін тері қышымасы, ( простагландиннің, гистаминнің босауы) . Микроциркуляция бұзылысымен қан тұтқырлығының жоғарылауы. (тіндік гипоксия) - көз көруінің бұзылысы, құлақтағы шу, бас айналуы, эритромелалгия, асқазанның шырышты қабатының ішектің трофикалық өзгерісі. (эрозия және жара), бас ауруы, стенокардиялық аурулар.

Нағыз полицитемияның диагностикалық критерилері:

эритроциттер салмағының 25% үлкеюі;

гематокрит ер адамдарда 60% жоғарылауы және әйелдерде 56% жоғарылауы

пальпация және УДЗ арқылы спленомегалияның анықталуы;

клональды маркердің анықталуы

тромбоциттер мөлшерінің 400х109 / л дейін жоғарылауы;

нейтрофильды лейкоцитоз: нейтрофилдер 10х109 / л;

нейтрофильдердің сілтілі фосфатаза белсенділігі 100 (инфекция болмағанда) ;

Гемоглобин

Гемоглобин-бұл оттегі тасымалдауға қабілеті бар, темір атомы бар белок. Гемоглобин эритроциттерде болады. Гемоглобин өлшем бірлігі грамм литр. Гемоглобин деңгейі қалыпты болу ағза үшін маңызды, себебі гемоглобин жетіспеу кезінде ағзада оттегі жетіспеушілігі байқалады.

Гемоглобин жоғарылау себебі:

сусыздану

жүректің немесе өкпенің туа пайда болған ақаулары

жүрек немесе өкпе жетіспеушілігі

бүйрек аурулары

қан түзу ағзаларының аурулары

Гемоглобин төмен болу себебі:

анемия

лейкоз

қан жүйесінің туа пайда болған аурулары

темір жетіспеу

дәрумендер жетіспеу

ағзаның шектен тыс арықтығы

қан жоғалту

ЛЕЙКОЦИТТЕР

Пішіні: Амеба тәрізді

Құрылысы: ядросы бар

Қызметі: қорғаныштық

Өмір сүру уақыты: 2-5 тәулік

Мөлшері: 1мм(куб) қанда 4-9 мың

Түйіршікті

Түйіршіксіз

Лейкоциттер

Нейтрофилдер 45-75%

Эозинофилдер 1-5%

Базофилдер 0-1%

Лимфоциттер 18-30 %

Моноциттер 2-9 %

Лейкоциттердің қызметі

1. Фагоциттік.

2. Антитоксиндік қызмет. Эозинофилдер табиғаты белок токсиндерді, антиген-антидене кешенін залалсыздандырып, бұзады, гистаминді бұзатын гистаминаза жасап шығарады (аллергиялық реакциялар) .

3. Биологиялық белсенді заттар түзеді. Базофилдер гистамин және гепарин жасап шығарады.

4. Лейкоциттер белок алмасу өнімдері мен қоректік заттарды адсорбциялап, тасымалдай алады.

5. Лимфоциттер иммундық жүйенің орталық звеносы болып табылады. Т-лимфоциттер жасушалық иммунитетті қамтамасыз етеді. Олардың түрлері: Т-хелпер, Т-супрессор, Т-киллер, Т-амплифайер. В-лимфоциттер гуморалдық иммунитет қалыптастырады, антиденелер түзеді ( және -глобулиндер) .

6. Лейкоциттер қанның ұюына қатысады.

7. Моноциттер өлген жасушаларды фагоциттеп, ұлпа регенерациясына қатысады.

8. Нейтрофилдер интерферон жасап шығарады.

Лейкоциттердің жоғарылау себептері:

Физиологиялық лейкоциттердің жоғарылау:

Тағам қабылдаудан кейін, ;

Белсенді физикалық жүктемеден кейін;

Жүктіліктің екінші жартысында;

Егу жасалғаннан кейін;

Етеккір кезінде;

Қабыну реакциясы кезінде (патологиялық) :

Іріңді қабыну аурулары (абсцесс, флегмона, бронхит, гайморит, аппендицит және т. б) ; Күйіктер және травмалар;

Операциядан кейін;

Ревматизмнің асқыну кезінде;

Онкологиялық аурулар кезінде;

Лейкоз кезінде (иммунды жүйе стимуляциясы жүргенде) ;

Лейкоциттердің төмендеу себебі:

Вирусты инфекциялық аурулар (тұмау, вирусты гепатит, сепсис, қызамық, малярия, қызылша, эпидемиялық паротит, ЖИТС және т. б) ;

Ревматикалық аурулар (ревматоидты артрит, жүйелі қызыл жегі) ;

Лейкоздардың кейбір түрлері; Гиповитаминоз; Ісіктерге қарсы препараттар (цитостатиктер, стероидты препараттар) ;

Сәулелі ауру;

Нейтрофилді лейкоциттер

Нейтрофилді лейкоциттер цитоплазмасында дәншелері бейтарап (рһ=7, 0) бояулармен боялған, жемірлік (фагоцитарлық) қасиеті күшті жетілген ақ қан жасушалары. Толық жетілген нейтрофилді лейкоциттер ядроларының пішіні сегментті болып келеді.

Нейтрофилдер жоғарылау себебі:

Инфекциялық аурулар (ангина, синусит, ішек инфекциялары, бронхит, пневмония) ;

Инфекциялық процесстер (абсцесс, флегмона, гангрена, жұмсақ тіндердің травмалық зақымдалуы) ;

Ішкі ағзалар қабыну аурулары (панкреатит, перитонит, артрит және т. б) ;

Инфаркт (жүрек, бүйрек, көкбауыр инфаркті) ;

Созылмалы зат алмасу бұзылыстары (қант диабеті, уремия, эклампсия) ;

Ісіктер;

Нейтрофилдер санының төмендеуі:

Вирусты инфекциялық аурулар (бруцеллез, тұмау, қызамық, қызылша, вирусты гепатит) ;

Қан аурулары (апластикалық анемия, жедел лейкоз) ;

Тұқым қуалаушы нейтропения;

Қалқанша безі гормоны жоғары болуы (тиреотоксикоз) ;

Химиятерапия әсері;

Радиотерапия әсері;

Антибактериалды, қабынуға қарсы, вирустарға қарсы препараттар;

Эозинофилдер

Эозинофилдер -адам ағзасын токсикалық заттардан, паразиттерден тазартуға және ісік клеткаларына қарсы тұратын лейкоциттер түрі. Бұл лейкоцит түрі гуморальді иммунитет қалыптасуына қатысады.

Эозинофилдердің жоғарылау себебі:

Аллергия (бронхиалды астма, тағамдық аллергия, шаң тозаңға аллергия, атопиялық дерматит, аллергиялық ринит, дәрі дәрімекке аллергия) ;

Паразитарлы аурулар (ішек паразиттері, лямблиоз, аскаридоз, энтеробиоз, описторхоз, эхинококкоз) ;

Инфекциялық аурулар (скарлатина, туберкулез, мононуклез, венерологялық аурулар),

Ісіктер;

Қан түзу жүйесінің аурулары (лейкоз, лимфома, лимфогранулематоз) ;

Ревматикалық аурулар (ревматоидты артрит, түйіді периартерит, склеродермия) ;

Эозинофилдер төмендеу себебі:

Ауыр металдармен улану;

Іріңді процесстер, сепсис;

Қабыну процессінің басталуы;

Моноциттер

Моноциттер -саны жағынан аз, бірақ көлемі үлкен иммунды жасушалар. Бұл лейкоциттер ағза үшін бөгде, бөтен заттарды тануға және басқа лейкоциттерді оны тануға үйрететін жасушалар. Қаннан адам тіндеріне миграция жасау қабілеті бар. Қаннан тыс жерде (ағза тіндерінде) пішінін және түрін өзгертіп, макрофагтарға айналады.

Моноциттердің жоғарылау себептері:

Вирустар, қарапайымдылар, саңырауқұлақтармен шақырылған инфекциялық аурулар;

Жедел қабыну процессінен кейінгі қалыпына келу кезеңі;

Спецификалық аурулар: туберкулез, сифилис, бруцеллез, саркоидоз, спецификалық емес жаралық колит;

Ревматикалық аурулар (жүйелі қызыл жегі, ревматоидты артрит, түінді периартерит) ;

Қан түзу ағзаларының аурулары (жедел лейкоз, миеломды ауру, лмфогранулематоз) ;

Моноциттердің төмендеу себептері :

Апластикалылқ анемия,

Іріңді процесстер (абсцесс, флегмона, остеомиелит) ;

Босану;

Хирургиялық операциядан кейінгі кез;

Стероидты препараттарды қабылдау (дексаметазон, преднизолон) ;

Базофилдер

Базофилдер -қанның ең сирек кездесетін иммунды жасушалары. Қалыпты жағдайда қан талдауында анықталмауы да мүмкін. Базофилдер баяу типті иммунологиялық қабыну рекциясын түзуге қатысады. Көп мөлшерде тіндердің қабынуын шақыратын заттары бар.

Базофилдердің көбею себебі:

Созылмалы миелолейкоз;

Қалқанша безі гормондарының төмендеуі

Желшешек;

Тағамдық немесе дәріге аллергия;

Нефроз;

Гемолитикалық анемия;

Көкбауырды алып тасағаннан кейінгі жағдай;

Ходжкин ауруы;

Гормоналды препараттармен емдеу (эстроген,

қалқанша безі белсенділігін төмендететін препараттар) ;

Жаралық колит;

Лимфоциттер

Лимфоциттер -гуморальді және жасушалық иммунитет құруға негізгі роль атқарады. Қанда лимфоциттердің бірнеше түрлері болады: хэлперлер, супрессорлар және киллерлер. Әрбір лимфоцит түрлері иммунды жауаптың әр кезеңіне қатысады.

Лимфоциттердің жоғарылау себебі (лимфоцитоз) :

Вирусты инфекцияар (инфекциялық мононуклеоз, вирусты гепатит, цитомегаловирусты инфекция, қызылша) ;

Токсоплазмоз;

ЖРВИ;

Қан жүйесінің аурулары (жедел лифолейкоз, созылмалы лимфолейкоз, лимфосаркома, Франклин ауруы) ;

Тетахлорэтанол, қорғасын, мышьяк, көміртегі дисульфитімен улану;

Келесі препараттарды қолдану: левадопа, фенитоин, вальпер қышқылы, наркотикалық жансыздандырғыштар;

Лейкоз;

Лимфоциттер төмендеу себебі (лимфопения) :

Туберкулез;

Лимфогранулематоз;

Жүйелі қызық жегі;