ӨНДІРУГЕ КЕТЕТІН ШЫҒЫНДАР ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ

Презентация қосу

ӨНДІРІС
ШЫҒЫНДАРЫ
ОРЫНДАҒАН: ӘЛІМБАЙҰЛЫ ЖАМБЫЛ,
ӘЛІПБАЙ ҚОРЛАН,
КӘДІРХАН ЕРКЕБҰЛАН

(ЭКОЛОГИЯ 21-11)
ТЕКСЕРГЕН:ПЕРИЗАТ ДЖУМАТОВНА
МАЗМҰНЫ:
• 1. КІРІСПЕ
•
2. ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАР ЖАЙЛЫ
•
3. ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
•
4. ҚОРЫТЫНДЫ
•
5. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ

• ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘДЕБИЕТТЕРДЕ «ШЫҒЫНДАР» «ЗАЛАЛ» ТҮСІНІКТЕРІ ҚАТАР
ПАЙДАЛАНЫЛАДЫ. «ЗАЛАЛ» ТҮСІНІГІ МАТЕРИАЛДЫ, ТАБИҒИ ЖӘНЕ Т.Б .
РЕСТУРАТАРДЫ ӨНДІРУГЕ ЖҰМСАЛЫМДАРДЫҢ РАСХОДЫН БІЛДІРЕДІ . «ШЫҒЫНДАР » –
ОЛАР ТЕК ЗАЛАЛДАР ҒАНА ЕМЕС, НАРЫҚТА ҚҰНДЫ ФОРМАҒА АЙНАЛҒАН РЕСУРС
ЗАЛАДАРЫН БІЛІДІРЕДІ. ШЫҒЫНДАР – ИЕЛЕНІЛГЕН ӨНДІРІС ФАКТОРЛЕРІ ҮШІН ТӨЛЕМ .
•
ТҰТЫНУШЫНЫҢ ТАУАРДЫ САТЫП АЛУДАҒЫ МАҚСАТЫ ПАЙДАЛЫЛЫҚ БОЛСА,
ӨНДІРУШІНІҢ МАҚСАТЫ ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫН АЗАЙТУ. ШЫҒЫНДАР ҰСЫНЫС
КӨЛЕМІНЕ ӘСЕР ЕТЕТІН НЕГІЗГІ ФАКТОР. СОНДЫҚТАН, ӨНІМНІҢ ҚАНДАЙ КӨЛЕМІН
ӨНДІРУ КЕРЕКТІГІН АНЫҚТАҒАУ ҮШІН ФИРМА ШЫҒЫНДАРЫН ТАЛДАУЫ КЕРЕК.
•
ШЫҒЫНДАРДЫ ЗЕРТТЕУ ОНЫҢ МӘНІ МЕН ТҮРЛЕРІН АНЫҚТАП БІЛУ, ӨНДІРІС
ШЫҒЫНДАРЫН АЗАЙТУ ЖӘНЕ ПАЙДАНЫ КӨБЕЙТУ, КӘСІПОРЫННЫҢ ЖАЛПЫ, ОРТАША ,
ШЕКТІ ТАБЫСТАРЫН ЕСЕПТЕУ ТӘСІЛДЕРІНЕ КӨМЕКТЕСЕДІ.
• ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫН ТОПҚА ЖӘНЕ ТИПКЕ БӨЛІП
ҚАРАСТЫРУҒА БОЛАДЫ. ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ
БАҒЫТТАН ҚАРАҒАНДА, ШЫҒЫНДАР ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ
КӘСІПОРЫНДЫҚ БОЛЫП БӨЛІНЕДІ. ҚОҒАМДЫҚ ШЫҒЫНДАРҒА
ДАЙЫН ӨНІМНІҢ ҚҰНЫНА КӨШКЕН ЖАНДЫ ЕҢБЕК ЖӘНЕ
ЗАТТҮРІН АЛҒАН ЕҢБЕК ШЫҒЫНДАРЫ ЖАТАДЫ. ӨНДІРІС
ШЫҒЫНДАРЫНА КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНДІРІСТЕ ТҰТЫНЫЛҒАН
ҚҰРАЛ – ЖАБДЫҚТАРЫ МЕН ЖАЛАҚЫ ШЫҒЫНДАРЫ ЖАТАДЫ,
ЖӘНЕ ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ ӨЗ АЛДЫНА АЙҚЫН ЖӘНЕ АЙҚЫН
ЕМЕС БОЛЫП БӨЛІНЕДІ.
1. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ШЫҒЫНДАРЫ

ШЫҒЫН ДЕГЕНІМІЗ ИГІЛІКТЕРДІ
ӨНДІРУ ҮДЕРІСІНДЕ ТҰТЫНЫЛАТЫН
ӨНДІРІСТІК РЕСУРСТАР ҚҰНЫНЫҢ
АҚШАЛАЙ КӨРІНІСІ

ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ – БҰЛ ӨНІМДІ
ӨНДІРУГЕ КЕТЕТІН ШЫҒЫНДАР
ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ

• АЙҚЫН АЙҚЫН ЕМЕС

(бухгалтерлік немесе сыртқы) – бұл шығындар төленбейді
бұл сырттан алынған ресурстар және бухгалтерлік есеп
үшін төленетін ақшалай төлемдер.
Бұған кіретіндер:
беруде көрсетілмейді
жалдамалы жұмысшыларға
төленетін еңбекақы,
шикізаттар мен материалдарды
төлеу,
көліктік, қаржылық және заң
қызметтері үшін төлемдер
Жалдамалы
жұмысшыла
рға Шығындар
төленетін
еңбекақы
Айырмашылығы
– уақытша
Бухгалтерлік шығындар
Экономикалық
шығындар шығындар
• ЭКОНОМИКАЛЫҚ ШЫҒЫНДАР –
БУХГАЛТЕРЛІК ШЫҒЫНДАР БАРЛЫҚ ШЫҒЫНДАР, СОНЫМЕН ҚАТАР
ДЕГЕНІМІЗ СЫРТТАН АЛЫНҒАН ФИРМАНЫҢ ӨЗ ҚОРЛАРЫН
ПАЙДАЛАНҒАНДАҒЫ ТАБЫСЫН ДА
РЕСУРСТАР ҮШІН ТӨЛЕНЕТІН
АЙТАМЫЗ
АҚШАЛАЙ ТӨЛЕМДЕР

Ши
Қаржылық, кіза
мат т пе
заң ери н
қызметтерді ды т алдар
төлеу өлеу
2.УАҚЫТ АРАЛЫҚТАҒЫ ШЫҒЫНДАР
• ШЫҒЫНҒА ФАКТОР УАҚЫТ АРАЛЫҒЫНДА БІР ҒАНА СЕБЕП БОЛСА ОЛ, ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ,
АЛ ФАКТОР КӨП БОЛСА ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ БОЛАДЫ

• ТС – ЖАЛПЫ ШЫҒЫНДАР. TC=TC(Q). ФИРМАНЫҢ ӨНІМДІ ӨНДІРУГЕ ЖӘНЕ
ОНЫ САТУҒА ЖҰМСАЙТЫН БАРЛЫҚ ШЫҒЫНДАРЫНЫҢ ЖИЫНТЫҒЫ:
TC=FC+VC
Айнымалы
Тұрақты Қысқа мерзімде
шығындар – технологияның
шығындар-өнім
өнім мөлшеріне пайдалану
шығару көлеміне
байланысты нәтижесінде өзгеруі
тәуелсіз мүмкін
өзгереді
• ОРТАША ЖАЛПЫ ШЫҒЫНДАР: ATC= TC/Q

• ОРТАША ТҰРАҚТЫ ШЫҒЫНДАР:AFC=FC/Q

• ОРТАША АЙНЫМАЛЫ ШЫҒЫНДАР: AVC=VC/Q
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ШЫҒЫНДАР КЕЗІНДЕР ЕҢ БАСТЫ ӨЗГЕРМЕЛІ ФАКТОР ОЛ, ЕҢБЕК БОЛЫП
ТАБЫЛАДЫ ҰЗАҚ МЕРЗІМДЕ ФИРМА БАРЛЫҚ ӨНДІРІС ФАКТОРЛАРЫНЫҢ ШЫҒЫНДАРЫ ӨЗГЕРТЕ
АЛАДЫ, ФИРМА БЕЛГІЛІ ӨНІМ КӨЛЕМІН ШЫҒАРУ ҮШІН ЕҢ КІШІ ШЫҒЫНДЫ
Q(L)= F(L,K) ФАКТОРЛАР ЖИЫНТЫҒЫН АЛАДЫ

ӨНІМ ШЫҒАРУ ҮШІН K,L – КЕРЕК, ЖАЛПЫ ШЫҒЫН ФОРМУЛАСЫ – TC = PL *L+ PK* K
• ИЗОКОСТАНЫҢ БҰРЫЛУЫ:

• PK-P`К ДЕЙІН ӨССЕ ЖОҒАРЫДАН ТӨМЕН ҚАРАЙ БҰРЫЛАДЫ

• PL-P`L ДЕЙІН ӨССЕ, ОҢНАН СОЛҒА ҚАРАЙ БҰРЫЛАДЫ

• ИЗОКОСТАНЫҢ ЖЫЛЖУЫ:

TC1>TCО БОЛСА, ИЗОКОСТА КООРДИНАТАЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ БАСЫНАН АЛЫСЫРАҚ ЖАРТЫЛАЙ ЖАЗЫҚТЫҚТА
ОРНАЛАСАДЫ

• TC3>TCО БОЛСА, КООРДИНАТАЛАР БАСЫНА ЖАҚЫНЫРАҚ ЖАРТЫЛАЙ ЖАЗЫҚТЫҚТА ОРАНАЛАСАДЫ,
ФУНКЦИЯСЫ:

PL.L+PK.K= TC 3
• ИЗОКОСТА ҚАРАМА ҚАРСЫ ИІЛУДЕ, ИЗОКОСТАНЫҢ ИІЛУІ: -∆K/∆L

• PL.L`+PK.K`= TC 0

• PL.L+PK.K= TC 0

• PL.∆L+PK. ∆K= TC 0

• ИЗОКОСТАНЫҢ ИІЛУБҰРЫШЫН ТАБАМЫЗ

• ∆K/∆L= - PL/PK

• K= - PL/PK.L+ TC0/ PK

• - PL/PK – ИЗОКОСТА ИІЛУ БҰРЫШЫ ТЕҢ

• ИЗОКОСТА ДЕГЕНІМІЗ БАҒАСЫ БІРДЕЙ
ФАКТОРЛАР ЖИЫНТЫҚТАРЫНЫҢ КӨПШІЛІГІ
ОРНАЛАСҚАН ҚИСЫҚ: PL *L+ PK* K= ТСО
3. ҰЗАҚ МЕРЗІМДЕГІ ШЫҒЫННЫҢ
ҚИСЫҒЫ
4.УАҚЫТ АРАЛЫҚТАҒЫ ӨНДІРІСТІК
ШЫҒЫНДАР
• ӨНІМ ШЫҒАРУ КӨЛЕМІ 0˂Q˂1500 БОЛҒАН ЖАҒДАЙДА БІРІНШІ ӨНЕРКӘСІП ОРНЫНЫҢ
КӨЛЕМІ ЕҢ ҰТЫМДЫ БОЛАДЫ, СЕБЕБІ ЖОҒАРЫДА КӨРСЕТІЛГЕН ӨНІМ КӨЛЕМІН ЕҢ
ТӨМЕНГІ ДЕҢГЕЙДЕГІ ШЫҒЫНДАРМЕН ӨНДІРУГЕ БОЛАДЫ

• БҰЛ УАҚЫТ АҒЫМЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ӨЗГЕРІП ТҰРУЫ МҮМКІН.

• A₁A₂A₃ ҚИСЫҚТАРЫ – КӨЛЕМДЕРІ ӘР ТҮРЛІ ӨНЕРКӘСІП ОРЫНДАРЫНЫҢ
ҚЫСӨА МЕРЗІМ КЕЗЕҢІНДЕГІ ОРТАША ЖАЛПЫ ҚИСЫҚТАРЫ
ШЫҒЫНДАР ДЕП ҚАНДАЙ ДА БІР ӨНДІРІС КӨЛЕМІН ӨНДІРУГЕ ЖҰМСАЛҒАН ӨНДІРІС
ФАКТОРЛАРЫНЫҢ АҚШАЛАЙ ҚҰНЫН АЛУҒА БОЛАДЫ
ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ – БҰЛ ӨНІМДІ ӨНДІРУГЕ КЕТЕТІН ШЫҒЫНДАР
ҚОРЫТЫНДЫ

• МАТЕРИАЛДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР ӨНДІРІСІ , ТАУАР САУДАСЫ , СОНЫМЕН ҚАТАР ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ
АДАМДЫҚ, МАТЕРИАЛДЫҚ, АҚШАЛАЙ РЕСУРС ШЫҒЫНДАРЫН ҚАЖЕТ ЕТЕДІ . БҰЛ ҚОЛДАНЫЛҒАН
РЕСУРСТАР СОҢЫНДА ӘРТҮРЛІ НЫСАНДА ЖӘНЕ КӨЛЕМДЕ ӨЗІНДІК ҚҰНҒА НЕГІЗДЕЛЕДІ .
•
СОНЫМЕН, КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНДІРІСТІК ШЕШІМДЕРІ, ЖҰМЫСТАРЫ НАРЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫ МЕН
ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАР АРҚЫЛЫ АНЫҚТАЛАДЫ . КӘСІПОРЫН ТАБЫСЫ ӨНДІРІСТЕГІ ШЫҒЫНДАРҒА
ТӘУЕЛДІ БОЛАДЫ. НАРЫҚТАҒЫ ӨНІМ БАҒАСЫ СҰРАНЫМ МЕН ҰСЫНЫМ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫНЫҢ
НӘТИЖЕСІ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ӨНІМ ӨНДІРІСІНЕ ШЫҒЫНДАР – ОЛ ТҰТЫНЫЛАТЫН ЕҢБЕКТІК
НЕМЕСЕ МАТЕРИАЛДЫҚ РЕСУРСТАР КӨЛЕМІНЕ , ТЕХНИКА ДЕҢГЕЙІНЕ , ӨНДІРІСТІҢ
ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫНА ЖӘНЕ БАСҚА ФАКТОРЛАРҒА БАЙЛАНЫСТЫ ӨСУІ НЕМЕСЕ ТӨМЕНДЕУІ
МҮМКІН. СӘЙКЕСІНШЕ, ӨНДІРУШІ ШЫҒЫНДАРДЫ АЗАЙТУДЫҢ КӨПТЕГЕН КӨЗДЕРІН ҚАРАСТЫРАДЫ ,
ОЛ ОНЫ ӨЗІНІҢ ТИІМДІ БАСҚАРУ ҚАБІЛЕТІМЕН ЖҮЗЕГЕ АСЫРА АЛАДЫ .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

• М.АЙДАРХАНОВ, С.ЖҰМАШБЕКОВА
«МИКРОЭКОНОМИКА»
• ҒАЛАМТОР АҚПАРАТТАРЫ

Ұқсас жұмыстар

Өндіріс шығындары туралы

Экономикалық шығындары

Шығындар түсінігі

Өндіріс шығындарының классификациясы

Өндірістік шығындар

Өнімнің өзіндік құнын төмендету, пайда

Шығын қозғалысын талдау және өзіндік құн мен өндіріс шығындары бойынша жоспардың негізделуін бағалау

Өндіріс процесінде қолданылатын шығындарды азайту

Өзіндік құнды талдау міндеттері

Өзіндік құнды жоспарлау және өнімді өндіру

Пәндер