Адам өмірінднгі құндылықтар

Адам өмірінднгі құндылықтар. Психологиядағы құндылық түсінігін зерттеу.

Құндылық дегеніміз не?

Адам бар жерде құндылық та қатар жүреді. Ол адамға ғана емес, оны қоршаған ортаға да тікелей байланысты. Құндылық - әлдебір дүниенің маңыздылығын аңғартатын сипаты іспетті. Ол әр затқа табиғатынан тиесілі емес. Әр адамның таным-түсінігіне, көзқарасына байланысты әр түрлі сипатта болмақ. Қоғамда "рухани құндылықтар", "материалдық құндылықтар", "мәңгілік құндылықтар" сынды ұғымдар қалыптасқан. Иә, бұл жеке-дара құндылықтардың жалпы атауы болғанымен, жалпы құндылық түгелдей жалқы адамға тән бола бермейді. Мысалы, рухани құндылықты құрайтын махаббат, иман, адамгершілік, т. б. сынды жеке-жеке құндылықтардың барлығы да бір адамға тиесілі болмауы мүмкін. Біреулерге махаббат құндылық болғанымен, иманның не екенін білмей, оған пысқырып та қарамайтын жандар бар. Ақылды құндылық деп санайтындар махаббаттың, жанашырлықтың, адамгершіліктің не екенін ұмытып жатады.

Филососфияда құндылық белгілі бір заттың не құбылыстың мәдени-әлеуметік маңыздылығы ретінде сипат алады.

Ал психология бойынша құндылық дегеніміз - өзін қоршаған ортада жеке тұлғаның бағалайтын заттары не құбылысы. Ол ынталандыру ұғымымен тығыз байланыста.

Құндылық

Құндылықтық қатынас әрқашанда субъектінің бойында белгiлi бiр эмоциялары - қуану, сүйсіну, таңдану, табыну т. б. туғызады . Оның iшiндегi ең жоғарғысы - қасиеттерге табыну . Адамға қасиеттер қажет, мейлі ол дiн болсын немесе діни емес қасиеттер болсын . Бұл мәселе, әсiресе, қоғамның адамгершілік тұғырлары мен мәдени дәстүрлерiнiң құнсыздануы мен деградациясы кезінде өзiнiң өзектілігін байқатады . Құндылықтар - қасиеттер . Қасиетсіз адам жануарға айналып кетеді . Оларға деген табынушылық қатынас бала кезден, ана сүтімен бірге, өзінің ана тілі арқылы моральдың негіздері ретінде өз тарихын, мәдениетін, әдет - ғұрыптары мен салт - дәстүрлерін игерудің нәтижесінде орнатылады . Қасиеттер адамның бойында моральдық жауапкершіліктер жүктейдi, сезiмiн айқындай түседі . Құндылықтық эмоцияның ең жоғарғы формасы - жамандықтантазаруды білдіретін болып табылады .

Құндылықтың түрлері

1. Физикалық

2. Интеллектуалды

3. Материалдық

4. Патриоттық

5. Рухани

6. Эмоционалды

7. Этикалық

8. Кәсіби

1. Спорт, денсаулық, сұлулық, дене гигиенасы.

2. Білім, білім деңгейі, қызығушылық.

3. Ақша, бағалы заттар, жеке меншік заттар.

4. Отанға, елге, дәстүрге деген махаббат.

5. Құдайға деген сенім, жан тыныштығы, өзін-өзі жетілдіру.

6. Қарым-қатынастағы ашықтық, адамдарды өз қалпында қабылдау.

7. Адалдық, әдептілік, әділеттілік.

8. Кәсіби өсу, ақша, жайлылық, тиімділік.

Ғалымдардың айтуынша

Адамзат пен адам құндылықтар әлемінде бөлек тұрады. Адамды қоршаған бүкіл әлем оған құнды сәтті қамтитын көзқарасты тудырады. ХХ ғасырдың басында «құндылықтар» мәселесі нақты ғылыми зерттеулер саласына ауысты. Осы психологтардың еңбектері маңызды болды: В. Франкл, Г. Алпорт, Л. Кольберг, А. Маслоу, М. Рокич, Э. Фромм және басқалары. Отандық ғалымдардың ішінде мыналарды бөліп көрсетуге болады: В. А. Ядова, В. Н. Мясищева, Б. Г. Ананьева, А. Г. Асмолова, В. П. Тугаринов және басқалар

. Д. А. Леонтьев былай деді: «құндылық» сөзінің нақты анықтамасы жоқ» . . . Әртүрлі авторлар түрліше, бір-біріне тән емес және бір-біріне сәйкес келмейтін мағыналарда пайдаланады. Сондықтан әр ғылымда әр ғалым әртүрлі анықтама берілген.

И. Кант өз еңбегінде: «Құндылық - ерік-жігерге бағытталған талап, адамның алдында тұрған мақсаты және тұлғаға әр түрлі факторлардың маңыздылығы», - деп қарастырған.

В. П. Тугариновтың ойынша, адамдар нені қастерлейді, соның барлығы құндылық деп анықталады.

В. П. Тугаринов құндылықтар тобын былайша бөліп қарастырды:

Өмірдің құндылықтары - өмір, денсаулық, өмірдегі қуаныш, адамдармен қарым-қатынас, т. б.

Мәдени құндылықтар - материалдық (техника, баспана, тамақ, киім, т. б. ) ;

Әлеуметтік саяси (қоғамдық тәртіп, қоршаған әлем, қауіпсіздік, бостандық, еркіндік, адамгершілік) ;

Рухани құндылықтар (білім, ғылым, өнер) .

Психологияда

Психологияда құндылықтар адамның санасының элементтері арқылы сипатталады, атап айтқанда қызығушылықтар, сенімдер, принциптер, дүниетаным және т. б. Құндылықтар сананың фактісі болып табылады және ұмтылыстарда, идеалдарда, сенімдерде, қызығушылықтарда және басқа да тұлғалық құрылымдарда ашылады, олар бағыттың мағыналы құрылымын ұсынады, оның шындықпен байланысының ішкі негізін көрсетеді. Құндылықтарды түсіну тәсілдері жеке қасиеттерді зерттеудің әр түрлі аспектілерінде талданады. Б. Ф. Ломов «жеке тұлға» ұғымының әр түрлі анықтамаларына қарамастан, барлық отандық түсініктерде оның негізгі сипаттамасы-оның психикалық құрылымын анықтайтын, тұлғаның жүйелік қасиеті болып табылатын бағдар. Автор бағыттылықты адамның қоғамнан не алатыны мен алатындығының (құндылықтардың) қарым -қатынасы ретінде сипаттайды және оған не әкеледі, оның қалыптасуына қосады. Демек, бағдар жеке тұлғаның шындықтың әр түрлі салаларына субъективті құндылық қатынастарын ашады.