Ежелгі түркі өркениеті

АРҒЫТҮРКІЛЕРДІҢ МӘДЕНИ
МҰРАСЫ

Кенесова Нуршат
ХІТ 21-03
ҒҰНДАРДЫҢ ӨНЕРІ. ҒҰНДАРДЫҢ АҢДЫҚ СТИ
ЛІ

Олар зергерлік алтын әшекей жасауда
үлкен жетістіктерге жеткен. Зерлеу – бұйым
бетіне алатын түйіршіктерді дәнекерлеу.
Бұйымға ширатылған сымды дәнекелеп
отырған,бұйымға түрлі-түсті затты
жапсыру-безендіруді қолданды.Мүндай
стиль «полихромдық стиль» деп
аталды. Ғұндар мен Қытай арасында
айырбас сауда жүріп тұрды. Бұл, әсіресе
ғұндарға тиімді еді. Біздің заманымызға
дейін 158 жылы шекарадағы сауда
көздерін кеңейту мақсатында тәңіркұты
Қытайға қарсы соғыс ашты. Біздің
заманымызға дейін 152 жылы ғұндармен
тағы сауда жөніндегі шартқа қол жеткізеді.
Шекаралық аймақтарда сауда орындары
ашылады Ғұндардың қол өнер кәсібі күшті
дамыған (металдан, сүйек пен мүйізден, тас
пен саздан, ағаштан, керамикадан
жасалды).Сауда дамығандығын жібек
маталар, айналар, нефриттен істелген
бұйымдар көрсетеді. Ғұндардың діни-
наным, сенімдері ата – бабаның аруағына
сенді. Жалпы ғұн тайпалары пұтқа
табынған, тәңірілік дінді ұстанып, түркі
жазуын тұтынған
КӨШПЕЛІ МӘДЕНИЕТ ДАМУЫНДАҒЫ ПРОТОТҮРКІ КЕ
ЗЕҢ

Қазақ этногенезінің түркілік кезеңі - Қазақстан және көршілес аймақтардың
ортағасырлық этностық тарихы түркілердің тарихымен байланысты. Қазақстан жерінде түркі
тектес, түркі тілдес тайпалардың көне заманда да болған. Бірақ нағыз түркілердің этностық
тарихы б.з. V ғасырынан басталады. Егер түрік деген атау V ғасырдан бастап пайда болса,
онда: "Одан арғы дәуірлердегі тайпаларға қалай түркі тектес, түркі тілдес деген сипат
береміз?" деген заңды сұрақ тууы мүмкін. Мұны былай түсіну керек. Б.з. V—VIII
ғасырларының арасы түркі тайпаларының пайда болып, қалыптасу дәуірі. Ал Алтай тіл
тобына жататын түркі тілінің пайда болуы түркі атын алған кейінгі тайпалардан кемінде 1
мың жыл бұрын болған.
ҮЙСІН МЕН ҚАҢЛЫЛАР МӘДЕНИЕТІ
Бір кездерде қаңлылар мекендеген Үйсін ескерткіштерін зерттеу
аудандардан археологтар қоныстар мен барысында бұл мәдениеттің үш
қорымдар тапты. Бұл
кезеңнен өткені анықталды: алғашқы
ескерткіштер қауыншы, отырар-қаратау,
жетіасар археологиялық мәдениетіне кезең — б.з.б. 3-1 ғасырлар; орта кезең
жатқызылды. Біріншісі- Ташкент — б.з. 1-2 ғасырлар; соңғы кезең — б.з.
жазирасына,екіншісі- Сырдарияның орта 3-5 ғасырлар. Бұл кезеңдердегі
ағысындағы Қаратау беткейлерінен Таласқа бейіттердің қазылуында,
дейінгі аудандарға, үшіншісі- Куандария жобалануында, қару-жарақ, сәндік
мен Жаңадария аңғарына таралған.
бұйымдар мен тұрмыстық заттардың
Шардараға жақын жердегі Ақтөбе қонысы
түрінде, жасалуында ерекшеліктер
қауыншы мәдениетінің ең жақсы зерттелген
ескерткіші болып табылады. Ол бар. Мал, егін шарушылығымен қатар
Сырдарияның сол жақ жағалауында қолөнер, үй кәсіпшілігі өркендеді.
орналасқан. Әсіресе қыштан ыдыс-аяқ, құмыра
жасау ісі өріс алды. Өндеу кәсібі
Кангюйлердің қалалары мен қоныстары дамыды. Темір мен қоладан еңбек
жергілікті базарларды не қажетінің бәрімен құралдары, қару-жарақ, сәндік
қамтамасыз ететін қолөнер орталықтарына бұйымдар, алтын мен күмістен алқа,
айналады. Ыдыстар айналып тұратын
сырға, түрлі әшекейлі заттар жасалды.
тұғырда таспалау әдісімен жапсырылып
жасалған. Кангюй үшін металлургия Тоқыма кәсібі, тері илеу, тас қашау,
өндірісінің жетекші орталықтары Шаш-Илек сүйек өңдеу өнері дамыды.
аймағындағы қоныстар мен қалалар болды.
ЕЖЕЛГІ ТҮРКІ ӨРКЕНИЕТІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Ежелгі түркі өркениеті. Әрбір
ұлттық мәдениет вакуумда емес, ізгілендірілген
ортада жұмыс істейді. Мәдени кеңістік жеке,
мәңгілікке шығарылған үлес емес. Бұл тарих
ағынының өрісі. Мәдени кеңістіктің маңызды
қасиеті - оның түсініксіз табиғаты. Мысалы, «ата-
бабалар елі» ұғымы көшпенділер үшін қасиетті, бұл
олардың өз территориясының бүтіндігінің кепілі,
сонымен бірге бұл көрші жерлердің
мызғымастығын мойындау болып табылады.
Қауымаралық қатынастар территориялардың
егемендігі негізінде пайда болады. Ата-бабалар
елінің географиялық ерекшеліктері халықтың
санасында қасиетті жерлер ретінде сақталған,
яғни қоршаған орта қасиетті таулардан, өзендер
мен көлдерден, аңғарлар мен төбелерден, ата-
бабалардың рухтары өмір сүретін қабірлерден
және т.б. аңыздардан тұрады. аңыздар, аңыздар
мен нақыл сөздер.

Ежелгі түркілердің космогониясы мен мифологиясы
Ата-баба культы. Тәңіршілдік.

Тәңіршілдіктің құдайлар пантеоны.

Ежелгі түркілердің салт-дәстүрлері мен рәсімдері.
Аруақ культы.

Ежелгі түркілердің руна жазуы.
Ежелгі түркілердің қасиетті жазбасы «Алтун битиг»
(Алтын кітап).
ҚАЗАҚСТАН АУМАҒЫН МЕКЕНДЕЙТІН ТҮРКІ ХАЛЫҚТ
АРЫНЫҢ МӘДЕНИ МҰРАСЫ

Түркілердің тарихы бізге Х Түркі мәдениеті - ежелгі
ғасырдың аяғында жазылған заманнан өмір сүріп келе жаткан
парсы географиялық түркі тайпалары негізінде
шығармалары арқылы белгілі . қалыптасқан мәдениеттің жалпы
Оның ең бастысы – дәлірегі ХІ атауы. Түркілердің алғашқы ата
ғасырдағы Туманский деп қонысы Шығыс Тянь-Шань мен
аталған қожазба. Бұдан басқа Алтай өңірі болған.
да ертеректе жазылған "Халықтардың ұлы қоныс
түпнұсқаларда , ХІ ғасырдың аударуының" нәтижесінде қазіргі
Қазақстан, Орта жөне Алдыңғы
басында Бағдатта Араб тілінде
Азия, Шығыс Еуропа
жазылған Махмуд Қашқари
территорияларына кең таралып
еңбегінде түркіт халқының
орналасқан. "Түркі" деген термин
географиялық жағдайы ,
тұңғыш рет 542 жылы аталады.
этнографиясы , мекендегени
"Түркі" этонимі алғашқы кезде
жағдайы, жерлері, туралы белгілі бір ақсүйектерден
көптеген мәліметтер шыққанын білдірген
келтірілген
МАНАС ЖЫРЫ
Нақтылы қолда бар
құжаттарға сүйенсек ,
қырғыздардың эпикалық
поэзиясы – «Манас »
жырының ел арасына
тарағанына 1995 жылы 1-
мың жыл толды. Бұл
дастан жеке
қырғыздардаң ғана емес ,
бүкі түркі халықтарының
әдеби , рухани мұрасы
ОРХОН-ЕНИСЕЙ ЖАЗБАЛАРЫ, РУНАЛЫҚ ЖАЗУ
Руналық жазу (көне Орхон-Енисей жазбалары – Түркі
сканд.run - көне, құпия) халықтарының көне дәуірдегі
орыс. руническое письмо — ұзақ ғасырлық мәдениетімен
тарихы тұрғысынан баға жетпес
2—3 ғғ. бастап кейінгі орта
құнды дүние. VII-VIII ғасырларда
ғасырларға шейін жазылған, Орхон және Енисей
германдықтар қолданған өзен бойларында табылған. Түркі
әліпби. Латын жазуының жазбаларының ішіндегі ең
таралуына байланысты маңыздысы – Орхон жазба
қолданыстан шыққан. мұралары. Орхон өзенінің
Руналық жазудың таңбалары бойынан табылған бұл
ескерткіштердің ішінде тасқа
сына тәрізді сүйірленіп,
қашалып жазылған 3 тарихи мұра
негізінен, металл, тас, ерекше аталады. Оның біріншісі -
ағашқа жазылған. Бұл 732 жылы өлген хан інісі
әліпбидің құрамы, Күлтегінге, екіншісі – 735 жылы
таңбалануы уақыт өткен өлген Білге қағанға, ал үшіншісі –
сайын өзгеріп отырған. Тоныкөкке арналған
ескерткіштер.
ҚОРЫТЫНДЫ
Түркі халықтарының ата тегінен қалған нақты
рухани мұралар үлгісіне Орхон – Енисей бойынан
табылған тасқа ойылып жазылған ескеркіштер
жатады. Ескеркіштер ежелгі заман тайпаларының
Түркі заман тұсындағы тұрмысы мен, салты
мәдениеті мен жаугершілік жортуылдарын мәнерлі
тілмен өсиет үлгісінде баяндаған . Рашид әд-
Диннің айтуынан түркілердің аңшылық өмір адам
төзгісіз ауыр болғанын аңшылардың алғашқы діни
көзқарастарынан аңғаруға болады. Ал түркі
халықтарының дәстүрлері мен тәлім – тәрбиелік
мұралары жазба материалдарда толық ашылмаған.

Ұқсас жұмыстар

Ежелгі түркілер

Орхон ескерткіші

Түрік жазулары

Батыс пен Шығыс мәдениетін байланыстырған жол

Түркі мәдениеті мен өркениеті және олардың Ұлы Жібек жолы халықтарының мәдениеті дамуындағы мәдени - өркениеттік рөлін айқындау

Мәдениеттің белгілер әлемі типологиясы

Түркі мәдениеті мен өнері

Қытай өркениеті

ӨРКЕНИЕТ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ОРНЫ

Ежелгі Мұсылман философиясы

Пәндер