Ежелгі түркі өркениеті

Арғытүркілердің мәдени мұрасы

Кенесова Нуршат

ХІТ 21-03

Ғұндардың өнері. Ғұндардың аңдық стилі

Олар зергерлік алтын әшекей жасауда үлкен жетістіктерге жеткен. Зерлеу - бұйым бетіне алатын түйіршіктерді дәнекерлеу.

Бұйымға ширатылған сымды дәнекелеп отырған, бұйымға түрлі-түсті затты жапсыру-безендіруді қолданды. Мүндай стиль «полихромдық стиль» деп аталды. Ғұндар мен Қытай арасында айырбас сауда жүріп тұрды. Бұл, әсіресе ғұндарға тиімді еді. Біздің заманымызға дейін 158 жылы шекарадағы сауда көздерін кеңейту мақсатында тәңіркұты Қытайға қарсы соғыс ашты. Біздің заманымызға дейін 152 жылы ғұндармен тағы сауда жөніндегі шартқа қол жеткізеді. Шекаралық аймақтарда сауда орындары ашылады Ғұндардың қол өнер кәсібі күшті дамыған (металдан, сүйек пен мүйізден, тас пен саздан, ағаштан, керамикадан жасалды) . Сауда дамығандығын жібек маталар, айналар, нефриттен істелген бұйымдар көрсетеді. Ғұндардың діни-наным, сенімдері ата - бабаның аруағына сенді. Жалпы ғұн тайпалары пұтқа табынған, тәңірілік дінді ұстанып, түркі жазуын тұтынған

Көшпелі мәдениет дамуындағы прототүркі кезең

Қазақ этногенезінің түркілік кезеңі - Қазақстан және көршілес аймақтардың ортағасырлық этностық тарихы түркілердің тарихымен байланысты. Қазақстан жерінде түркі тектес, түркі тілдес тайпалардың көне заманда да болған. Бірақ нағыз түркілердің этностық тарихы б. з. V ғасырынан басталады. Егер түрік деген атау V ғасырдан бастап пайда болса, онда: "Одан арғы дәуірлердегі тайпаларға қалай түркі тектес, түркі тілдес деген сипат береміз?" деген заңды сұрақ тууы мүмкін. Мұны былай түсіну керек. Б. з. V-VIII ғасырларының арасы түркі тайпаларының пайда болып, қалыптасу дәуірі. Ал Алтай тіл тобына жататын түркі тілінің пайда болуы түркі атын алған кейінгі тайпалардан кемінде 1 мың жыл бұрын болған.

Үйсін мен қаңлылар мәдениеті

Бір кездерде қаңлылар мекендеген аудандардан археологтар қоныстар мен қорымдар тапты. Бұл ескерткіштер қауыншы, отырар-қаратау, жетіасар археологиялық мәдениетіне жатқызылды. Біріншісі- Ташкент жазирасына, екіншісі- Сырдарияның орта ағысындағы Қаратау беткейлерінен Таласқа дейінгі аудандарға, үшіншісі- Куандария мен Жаңадария аңғарына таралған.

Шардараға жақын жердегі Ақтөбе қонысы қауыншы мәдениетінің ең жақсы зерттелген ескерткіші болып табылады. Ол Сырдарияның сол жақ жағалауында орналасқан.

Кангюйлердің қалалары мен қоныстары жергілікті базарларды не қажетінің бәрімен қамтамасыз ететін қолөнер орталықтарына айналады. Ыдыстар айналып тұратын тұғырда таспалау әдісімен жапсырылып жасалған. Кангюй үшін металлургия өндірісінің жетекші орталықтары Шаш-Илек аймағындағы қоныстар мен қалалар болды.

Үйсін ескерткіштерін зерттеу барысында бұл мәдениеттің үш кезеңнен өткені анықталды: алғашқы кезең - б. з. б. 3-1 ғасырлар; орта кезең - б. з. 1-2 ғасырлар; соңғы кезең - б. з. 3-5 ғасырлар. Бұл кезеңдердегі бейіттердің қазылуында, жобалануында, қару-жарақ, сәндік бұйымдар мен тұрмыстық заттардың түрінде, жасалуында ерекшеліктер бар. Мал, егін шарушылығымен қатар қолөнер, үй кәсіпшілігі өркендеді. Әсіресе қыштан ыдыс-аяқ, құмыра жасау ісі өріс алды. Өндеу кәсібі дамыды. Темір мен қоладан еңбек құралдары, қару-жарақ, сәндік бұйымдар, алтын мен күмістен алқа, сырға, түрлі әшекейлі заттар жасалды. Тоқыма кәсібі, тері илеу, тас қашау, сүйек өңдеу өнері дамыды.

Ежелгі түркі өркениеті және оның ерекшеліктері

Ежелгі түркі өркениеті. Әрбір ұлттық мәдениет вакуумда емес, ізгілендірілген ортада жұмыс істейді. Мәдени кеңістік жеке, мәңгілікке шығарылған үлес емес. Бұл тарих ағынының өрісі. Мәдени кеңістіктің маңызды қасиеті - оның түсініксіз табиғаты. Мысалы, «ата-бабалар елі» ұғымы көшпенділер үшін қасиетті, бұл олардың өз территориясының бүтіндігінің кепілі, сонымен бірге бұл көрші жерлердің мызғымастығын мойындау болып табылады. Қауымаралық қатынастар территориялардың егемендігі негізінде пайда болады. Ата-бабалар елінің географиялық ерекшеліктері халықтың санасында қасиетті жерлер ретінде сақталған, яғни қоршаған орта қасиетті таулардан, өзендер мен көлдерден, аңғарлар мен төбелерден, ата-бабалардың рухтары өмір сүретін қабірлерден және т. б. аңыздардан тұрады. аңыздар, аңыздар мен нақыл сөздер.

Ежелгі түркілердің космогониясы мен мифологиясы

Ата-баба культы. Тәңіршілдік.

Тәңіршілдіктің құдайлар пантеоны.

Ежелгі түркілердің салт-дәстүрлері мен рәсімдері. Аруақ культы.

Ежелгі түркілердің руна жазуы.

Ежелгі түркілердің қасиетті жазбасы «Алтун битиг» (Алтын кітап) .

Қазақстан аумағын мекендейтін түркі халықтарының мәдени мұрасы

Түркілердің тарихы бізге Х ғасырдың аяғында жазылған парсы географиялық шығармалары арқылы белгілі . Оның ең бастысы - дәлірегі ХІ ғасырдағы Туманский деп аталған қожазба. Бұдан басқа да ертеректе жазылған түпнұсқаларда, ХІ ғасырдың басында Бағдатта Араб тілінде жазылған Махмуд Қашқари еңбегінде түркіт халқының географиялық жағдайы, этнографиясы, мекендегени жағдайы, жерлері, туралы көптеген мәліметтер келтірілген

Түркі мәдениеті - ежелгі заманнан өмір сүріп келе жаткан түркі тайпалары негізінде қалыптасқан мәдениеттің жалпы атауы. Түркілердің алғашқы ата қонысы Шығыс Тянь-Шань мен Алтай өңірі болған. "Халықтардың ұлы қоныс аударуының" нәтижесінде қазіргі Қазақстан, Орта жөне Алдыңғы Азия, Шығыс Еуропа территорияларына кең таралып орналасқан. "Түркі" деген термин тұңғыш рет 542 жылы аталады. "Түркі" этонимі алғашқы кезде белгілі бір ақсүйектерден шыққанын білдірген

Манас жыры

Нақтылы қолда бар құжаттарға сүйенсек, қырғыздардың эпикалық поэзиясы - «Манас » жырының ел арасына тарағанына 1995 жылы 1- мың жыл толды. Бұл дастан жеке қырғыздардаң ғана емес, бүкі түркі халықтарының әдеби, рухани мұрасы