ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯ

Презентация қосу

ҚАЗАҚ
ФИЛОСОФИЯ
СЫ
Қазақ
ФИЛОСОФИЯСЫ
Қазақ Философиясы – қоғамдық сананың
ұлттық түрі; тұрмыс пен танымның ортақ
принциптері, адам мен дүние жүзінің қатынасы
туралы ілім, табиғаттың, қоғамның және
дүниетанымның жалпы даму заңдары
жайындағы ғылым. Қазақ халқының даналық өрісінде
дүние мен адам туралы дүниетанымдық
көзқарастардың тарихи қалыптасқан даму жүйесін
қамтиды. Қазақ тіліндегі даналық түсінігі мәні
жағынан философияға жақын. Қазақтың даналық ой-
пікірлерінің тарихы екі кезеңнен тұрады.

Portfolio Design
Қазақтың даналық ой-
пікірлерінің тарихы екі
кезеңнен тұрады:
Бірінші
кезеңде Анахарсис, Қорқыт,
Жүсіп Баласағұни, Қожа Ахмет
Йасауи,
Әбу Наср әл-Фараби, Махмұт
Қашқари, т.б. данышпандар
даналық дәстүрлерін жасады,
олар табиғи түрде қазақ этносының
дүниетанымдық ойлау мәдениетінің
бастау арналарына айналған.

Екінші кезеңде қазақ халқының
төл дүниетанымы мен философиясы
қалыптасып, дамыды.

Асан Қайғы
Мұхаммед Хайдар Дулатти
Анақарыс немесе Анахарсис ( скиф. «Αναχαρσις
«жарақаттанбайтын» ana(жоқ)+hvar (жара)»; б.з.б. 605—545 ж.ш.) — скиф,
Бірінші
Гнур патшасының ұлы, Савлий және Кадуита патшаларының
інісі. Афиныға Солонның кезінде келіп, Солонмен және Токсармен (ұлы
дәрігер, ғұлама) кездесіп жүрген. Басқа да көптеген Ежелгі Грекияның
кезең
қалаларында болып, атағы шыққан.,
Анахарсис біздің заманымыздан бұрынғы VII-IV ғасырларда өмір сүрген.
Тарихта "Скиф Анахарсис" деген атпен әлемге танылған.
данышпандары:
Қорқыт ата – түркі халықтарына ортақ ұлы
ойшыл, жырау, қобызшы. Қорқыт сөзін "Хорқұт" сөзінен шыққан. "Хор"
деген көне түркі тіліндегі "Өр" деген сөз, "Һор" деп те айтылған. Ал, "құт",
ол кәдімгі "құт", "береке", "игілік" деген сөз. Демек Қорқұт сөзі
"жоғарыдан келген құт" деген мағынада. Бірақ қазақ тілінде ол Қорқыт
болып, кейін осы атаудан талай аңыз-ертегілер туған.
Жүсіп Баласағұни, Жүсіп Хас Хажиб Баласағұни (1020)
- ақын, ойшыл, ғалым, мемлекет қайраткері.
Қожа Ахмет Ясауи (1093 ж.ш., кейбір деректерде 1103,
1041, Сайрам (Исфиджаб) — 1166 ж. Түркістан (Ясы)) — түркі
халықтарының, соның ішінде қазақ халқының, байырғы мәдениетінің
тарихында айрықша орны бар ұлы ақын, пәлсапашы.
Әбу Насыр Әл-Фараби (араб.:‫ ) أبو ن صر م حمد ا لفارابي‬Әбу Насыр
Мұхаммад ибн Мұхаммад Тархан ибн Узлағ әл-Фараби ат-Турки (870 - 950
ж. ш.) - әлемге
әйгілі ойшыл, философ, социолог, математик, физик, астроном, ботаник,
лингвист, логика, музыка зерттеушісі. Отырар қаласында туған.
Махмұд Қашқари (араб. Махмұт ибн әл-Хұсейн ибн Мұхаммед әл-
Қашғари; 1029—1101) - түркі ғалымы, әйгілі «Диуани лұғат ат-
түрк» («Түркі сөздерінің жинағы») атты еңбектің авторы.
Асан Қайғы
Асан Сәбитұлы – жырау, ойшыл, мемлекет қайраткері. Ол Екінші
қазақ этносын әрі мемлекетін қалыптастырып, нығайтуда
«Жерұйық» ілімін дүниеге әкелді. Бұл – халықтың қауымдасып
ұлттық мемлекет құру идеясы болатын. Асан Қайғы өз жыр- кезең:
толғауларында, шешендік сөздерінде хандық мемлекетті
нығайту, елдің қорғаныс қабілетін арттыру қажеттілігін
насихаттайды. Оның Асан Қайғы атануы – ғұламаның
Қазақ философиясының төл
ойшылдығының, парасаттылығының айғағы. Асанның қайғысы тарихы
тек өз заманына қатысты емес, оны қайғыға салып отырған – Асан Қайғы мен Мұхаммед
болашақ туралы болжамдары, халық қайда бара жатыр, ертеңі Хайдар Дулаттан
қандай болады деген күрделі сұрақтар. Асан Қайғы – түркі басталады.
жұртының әйгілі ойшылы Қорқыттың дүниетанымын
жалғастырушы.

Мұхаммед Хайдар Дулати
Қазақ философиясы бастау алатын екінші ойшыл, қоғам
қайраткері – М.Х.Дулаттың «Тарих-и-Рашиди» еңбегінде түркі
дүниесінің рухани тұтастығы және оның дүние жүзі халықтары
өркениетімен тығыз байланысы нақтылы мысалдармен
баяндалған. Дулат философиялық антропологияның басты
мәселесінің бірі күнә ұғымына сол заман ойшылдары еңбектеріне
сүйеніп, талдау жасаған.
Асан Қайғыдан басталған жыраулар легі (Қазтуған, Доспамбет,
Шалкиіз, Жиембет, Марғасқа, Ақтамберді, Үмбетей,
Бұқар жырау, т.б.) қазақ қауымында хандық мемлекет жойылғанша
болды. Хандық жойылған соң жыраулар дәстүрі жалғаспай қалды. Қазақ
ақын-жырауларының шығармалары көшпелі болмысты, ата-қоныс, адам,
қоғам, сол кездегі әлеум. жағдайларға, батырлық, көркемдік,
адамгершілік, өмір мәселелеріне байланысты бола тұра, терең мағыналы
философиялық ойларға толы. Қазақ поэзиясындағы философиялық
бағыттың негізін салушылардың бірі – Шалкиіз жырау Тіленшіұлының
шығармасында философиялық ой кешу, жыр толғау әдістері ерекше.
Жырау дүниеде тұрақты, мәңгілік ештеңе де жоқ деп тұжырымдайды.
Ақтамберді Сарыұлы өз жыр-толғауларында елді ерлікке, бірлікке
шақырады. Оның жырларынан қазақ халқының ой-арманы, мақсат-
мүдделері, олардың бар болмысы, ерекшеліктері, дүниеге өзіндік
көзқарасы аңғарылады. 18 ғасыр жыраулары ішіндегі аса көрнекті тұлға –
Бұқар жырау Қалқаманұлы да дүниедегінің барлығы өзгеріске ұшырап
отыратындығын атап көрсетеді. Шығыстық ойлау жүйесі хакімдік діни
философияны теріске шығармаған.
ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ОЙЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ:
Қазақ жерінде ең тиімді шаруашылық
көшпелі мал шаруашылығы болды. Осыған
байланысты ата-бабаларымыз табиғат
ырқына көніп, оған табынды.

Қазақ философиясының ерте кезеңіне
тән сипат кезеңіне тән сипат
ретінде синкретизмді
(«синкретизм» - «өзара кірігу»)
қарастыруға болады. бұл
дүниегекөзқарастық принциптердің өзара
кірігіп кетуімен сипаталады.
Шешендер, ақын-жыраулар, батырлар
мен қолбасшылар, хандар мен билер -
өзінше ерекше ойларды беріп, онда
объективті дүние туралы көзқарастарын
түйіндеді.
Қазақ
философиясының
зерттеу мәселелері:
• Қарапайым диалектика;
• Ерлік пен батырлық мәселесі
• Еріктілік пен бостандық мәселесі
• Дін және еркін ойшылдық ойлар
• Әлеуметтік әділеттілік мәселе;
• Аксиологиялық мәселелер;
• Адамгершілік және мораль мәселелері;
• Адам мәселесі, оның өмірі мен тіршілік етуінің мәні;
Алғы философия
Қазақ халқына тән аңыздардағы дүниеге көзқарастар
Алғы философия
және оның
қалыптасу барысы
Анарыс
Қорқыт тіршілік
(Анархасис)
және мәңгілік
(ҮІ б.ғ.д..)
мәселесі
ел билеу
Күлтегін (ҮІІ ғ.)
жолдарын
елдік,
айтқан ғұлама, Тоныкөк (ҮІІ ғ.)
халықтық қасиеттер
реформа жасаған шығыс-түрік
мемлекетіндегі
реформатор

ALLPPT.com
ЖЫРАУЛАР ФИЛОСОФИЯСЫ
Бұхар жырау (1684-1781 жж.) ─ қазақ Асан Қайғы (ХV ғ.)
халқы тарихындағы ұлы тұлғалардың Жәнібек пен Керейдің ақылшысы,
бірі. Ол қазақ мемлекетінің саяси философ, Оны Шоқан: «Көшпелі ноғай,
тарихындағы белгілі оқиғаларды, қазақ қазақ ұлысының философы» деп атады.
халықтың салт-санасын, ой-өрісін,
«Жерұйық» оның орындалмаған арманы.
тілек-мақсатын, қайғы-қасіретін,
қауныш-сүйінішін жырлаған.

Қазтуған жырау (XV ғ.) –
ерлік жырларын шығарушы жорық
жырауы. Ол өмір, атамекен, туған ел
жайлы және әскери тақырыптардағы
сан алуан мол мұра қалдырған.

Ақтамберді жырау (1675- 1768)
Доспамбетжыраудың (XV ғ.) –
заманының ірі қайраткері.
Отан қорғау, елге, жерге деген
Жырларындағы негізгі сарын - ерлікке
сүйіспеншілікті бейнелейтін
үндеу, жауға қарсы күреске
жырларында қырым, ноғай, қазақ
жігерлендіру. Ол жау табанында қалған
жұртының іргесі бүтін, ешкімге бас
жерлерді азат етуді аңсайды, бүкіл қазақ
имейтін ел болып отырған заманды
болып бірігіп атқа қонудыармандайды.
аңсау сарыны байқалады.
Назарларыңызға рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Қазіргі заман қазақ философиясы

Жалпы қазақ философиясы туралы тусінік жəне шығу тарихы

ФИЛОСОФИЯ ТАҚЫРЫП

ФИЛОСОФИЯ ТАҚЫРЫП. ФИЛОСОФИЯ ПӘНІ

Философияның негізгі сауалдарын зерделеу

Философияның қалыптасуының негізгі кезеңдері

Қазақ философиясының өкілдері

Орта ғасыр батыс философиясы

ФИЛОСОФИЯ ТАРИХЫ

Ғылым философиясы

Пәндер