2000 жылдардағы қазақ әдебиетіндегі ақын, жазушылар

Презентация қосу

1960-2000 ЖЫЛДАРДАҒЫ
ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТТІ .
ЖОСПАРЫ:

1.1960-2000 жылдардағы қазақ әдебиетіндегі
ақын,жазушылар.
2. Т.Ахтанов шығармашылығына жалпы шолу.
3. З.Ахметов зерттеулері.
4. С.Мұқанов.
5. Ә.Кекілбаев.
6. Ш.Мұртаза.
7. О.Бөкей.
8. Т.Молдағалиев.
9. Қ.Мырзалиев.
10. М.Мақатаев.
11. Т.Айбергенов.
12. Қортынды.
1960-2000 ЖЫЛДАРДАҒЫ ҚАЗАҚ
ӘДЕБИЕТІНДЕГІ
АҚЫН,ЖАЗУШЫЛАР.
Қазақ әдебиетінің алпысыншы жылдардан кейінгі даму сипаты туралы
әдеби-эстетикалық, қоғамдық-саяси ойлардың маңызы мен мәні.Жаңа
бетбұрыс пен даму процесіндегі көлемдік, сапалық
өзгерістер.С.Сейфуллин, Б.Майлин, І.Жансүгіров сықылды қазақ
әдебиетінің негізін салушы жазушылардың шығармаларының әдеби
айналымға оралуы,олардың творчествосының зерттеле бастауы
қарастырылады.
Қазіргі қазақ прозасының жанрлық байлығы мен стильдік көп қырлығы
талданады. Ұлы Отан соғысы тақырыбының көркемдік игерілуі. Соғыс
туралы жазылған прозалық шығармалардың жанрлық, стильдік
сипаттары: әңгіме, повесть, роман, мемуар, естелік, монолог,диалог.
Тарихи дерек және творчестволық қиял ара қатысы талданады.
Бауыржан Момышұлының (1910-1983). шығармашылық өмірбаяны.
Әңгімелері: «Бір түннің оқиғасы», «Жол үстінде» «Олар менің есімде»,
«Ана әмірі», «Адам қайраты», «Жон арқа», «Көк төмпеш». «Ұшқан ұя»,
«Артымызда - Москва» шығармалары.Сюжет пен композиция. Тіл.
Характер даралау.Прототип пен тип. Жазушының «Қанмен жазылған
кітабы » (1991): Соғыс психологиясы, майданнан жазылған хаттар,
әңгімелер, мақал-мәтелдер.Бауыржан Момышұлының әдеби мұрасының
қазақ әдебиеті тарихындағы орны. Ә.Шәріпов, Т.Жангельдин,
Қ.Қайсенов шығармалары.
Т.АХТАНОВ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНА
ЖАЛПЫ ШОЛУ.
Баспасөз бетінде алғаш жарық көрген әңгімесі - "
Күй аңызы". 1956 жылы "Қаһарлы күндер" атты
1940 жылы Абай атындағы Қазақ романы жарық көрді. "Дала сыры" повесі үшін
мемлекеттік педагогикалық (өңделіп, толықтырылып, "Боран" романына
институтына оқуға түседі. Екінші курста айналды) авторға 1966 жылы Қазақ КСР-нің Абай
атындағы Мемлекеттік сыйлығы берілді. 1968
оқып жүргенде өзі сұранып майданға жылы жазылған "Сәуле" драмасы, одан кейінгі
аттанады. Алғашқы әдеби көркем "Боран", "Ант", "Әке мен бала" драмалары да қазақ
сахнасының өміршең туындыларына айналды.
шығармалары өлең, очерк түрінде "Махаббат мұңы", "Күтпеген кездесу" драмалары,
майдан газеттерінің беттерінде "Арыстанның сыбағасы", "Күшік күйеу"
комедиялары қазақ, орыс және туысқан халықтар
жарияланды. 1948 жылы әскер сахнасында көрінді. А.Н. Толстойдың "Азапты
қатарынан босағаннан кейін, әдеби сапарда" трилогиясын, М. Горькийдің әңгімелерін
еңбекпен айналысады. Алғашқы қазақ тіліне аударды.

өлеңдері "Жастар дауысы" деп аталатын
ұжымдық жинақта жарық көрді. Осы
кезде оның әдеби-сын мақалалары
молырақ басылып, алғашқы
монографиялық зерттеу еңбегі
жарияланды. Әйтсе де, жазушының
өнімді де жемісті еңбек еткен жанрлары
- проза мен драматургия.

Тахауи Ахтанов (1923—1994) 25 қазанда Ақтөбе облысының
Шалқар ауданы, Шетырғыз селосында туған.

Әлімұлы тайпасының Шекті руынан шыққан.
З.АХМЕТОВ ЗЕРТТЕУЛЕРІ

Зәки Ахметұлы
Ахметов (4 мамыр
1928 жылы Шығыс
Қазақстан облысы,
Ұлан ауданы,
Ұзынбұлақ ауылы - 17
желтоқсан 2002 жылы
Алматы)
кеңестік- ҚазМУ-ді бітірген (1947).
қазақстандық аса 1947-50 жж. КСРО
көрнекті ғылым академиясының
Ленинградтағы
әдебиеттанушы-ғ Шығыстану
алым инстиутының
, профессор аспирантурасында
(1966) оқыды.

1971-75 жылдары
Қазақстан Қыздар
Республикасының педагогикалық
Ұлттық ғылым инстиутында доцент,
академиясының кафедра меңгерушісі,
академигі (1983). декан және Қазақ КСР
І дәрежелі Ш.Уәлиханов
Қазақстанның еңбек ат. премия ҒА Тіл және әдебиет
сіңірген қайраткері сыйлығының (1980), институтының аға
(1978) Қазақстан ғылыми қызметкері
Республикасының болды.
Мемлекеттік
премияның лауреаты
(1996) («Абай»
энциклопедиясын
жасаушылардың бірі
ретінде).
С.МҰҚАНОВ.

Сәбит Мұқанов 1900 жылы 26 сәуірде қазіргі Солтүстік
Қазақстан облысының Жамбыл ауданындағы
Жаманшұбар ауылында кедей отбасында дүниеге
келген. Жеті жасқа толғанда әкесі Мұқан қайтыс
болып, сегізге аяқ басқанда анасынан айырылады.
Сөйтіп жастайынан жетім қалған бала Сәбит ағасы
Мұстафаның қолында қалады.

Сәбит Мұқанов 1918 – 1919 жылдары Омбыдағы
оқытушылар курсында білім алды. Оқып жүріп Мағжан
Жұмабаевқа хатшылық етті. Оның педагогика курсы
тарихынан оқыған дәрістерін қағаз бетіне түсірді. Өзі
шығарған алғашқы өлеңдерін Мағжанға оқып
беріп‚ ақындық өнерін шыңдады. Оқуын
тәмамдағаннан кейін Сәбит Мұқанов біраз уақыт
мұғалім болып қызмет етті. 1920 жылы жазда Мағжан
Жұмабаевтың жетекшілігімен оқытушылар курсы
қайта ашылып‚ күзге дейін сонда оқуын жалғастырды.
С.Мұқанов жиырмасыншы жылдары бірнеше ұсақ өлеңдермен
бірге, «Жетім қыз күйі», «Тұлпар жорығы», «Балбөпе»,
«Батырақ», «Октябрьдің өткелдері», «Қанды көл», «Құланның
құны» дейтін поэмалары мен «Сұлушаш» романын жазды.
Сәбит Мұқанов 40-шы жылдары "Менің мектептерім" романын,
"Балуан Шолақ" повесін, "Сырдария" романын, "Поэзия
маршалы", "Майданға хат", "Жеңімпаз Қызыл Армия",
"Фашизмнің ажалы" және тағы басқа прозалық және
поэзиялық шығармаларын жазды.
Ә.КЕКІЛБАЕВ.

Өмірбаяны. Романдары:

• Романдар
• «Шандоз»
• «Аңыздың
ақыры»
• «Үркер»
• «Елең-Алаң»
• «Конец легенды»
• «Плеяды –
созвездие
надежды»
• «Всполохи»

Әбіш Кекілбайұлы (6 желтоқсан 1939 жыл
, Оңды ауылы, Маңғыстау облысы - 11
желтоқсан 2015 жыл, Астана қаласы) -
Қазақстанның халық жазушысы, мемлекет
және қоғам қайраткері. Қазақстан
Республикасының алғашқы Мемлекеттік Әбіш Кекілбайұлының алғашқы өлеңдер жинағы «Алтын шуақ»
хатшысы (1996-2002), Парламент Сенатының 1962 жылы, «Бір шөкім бұлт» 1965 жылы жарық көрді.Ауыл
Шығармашылы өмірінен жазылған повесть, әңгімелер жинағы «Дала балладалары»
депутаты (2002-2015) - Әбіш Кекілбайұлының кең тынысты эпик, суреткерлік болашағын
ғы: танытады. 1974 жылы «Дәуірмен бетпе-бет» сын мақалалар
жинағы, «Бір уыс топырақ», 1979 жылы «Тырау тырау тырналар»,
Маңғыстау түбегінің өткені, бүгіні, болашағы туралы «Ұйқыдағы
арудың оянуы» тарихи танымдық баян, 1982 жылы «Шыңырау»
повестер жинағы, 1992-93 жылдары Таңдамалы екі томдық, 1995
жылы «Заманмен сұхбат» 1998 жылы «Азаттықтың ақ таңы»,
публицистикалық мақалалары, толғамдары, 1999 жылы 12 томдық
шығармалар жинағы жарыққа шықты.
Ш.МҰРТАЗА

1955 — 56 жылы Қазақ мемлекет көркем әдебиет баспасында, 1956 — 60 жылы
“Лениншіл жас” (қазіргі “Жас алаш”), 1960 — 63 жылы “Социалистік Қазақстан”
(қазіргі “Егемен Қазақстан”) газеттерінде тілші, әдеби қызметкер, редактор, 1970 — 72
жылы “Жазушы” баспасы жанындағы Балалар мен жастар әдебиеті бас
редакциясының және “Жалын” альманахының бас редакторы, 1972 — 75 жылы
“Жұлдыз” журналының бас редакторы, 1975 — 80 жылы Қазақстан Жазушылар одағы
басқармасының 2-хатшысы, 1980 — 89 жылы “Қазақ әдебиеті” газетінің бас редакторы,
1989 — 92 жылы “Егемен Қазақстан” газетінің бас редакторы, 1989 жылдан-«Егемен
Қазақстан» республикалық газетінің редакторы. «Қазақстан» мемлекеттік
телерадиокомпаниясының төрағасы.
1990 жылдан - Ұлттық саясат, мәдениет және тілді дамыту жөніндегі комитет мүшесі.
1994 жылдан - Мәдениет, баспа, бұқаралық ақпарат құралдары, қоғамдық бірлестіктер
жөніндегі комитет мүшесі, Мәдениет, баспа, бұқаралық ақпарат құралдары, қоғамдық
бірлестіктер жөніндегі комитеттің мәдениет, әдебиет және өнер бөлімдік комитетінің
төрағасы.
ҚазКСР Халық депутаты (1990-1993). ҚР Жоғарғы Кеңесінің (1994-1995), ҚР Парламенті
Мәжілісінің 2-ші шақырылым (1999-2004) депутаты.
1992 — 94 жылы “Қазақстан” мемлекет телерадио компаниясының төрағасы
қызметтерін атқарды. 12, 13-шақырылған ҚР Жоғ. Кеңесінің, 2-шақырылған ҚР
Парламенті Мәжілісінің депутаты болды. Сондай-ақ ол ҚР Президенті жанындағы
Ұлттық кеңестің мүшесі.
1995 жылдан - шығармашылық жұмыспен айналысуда.
1996 жылдан - «Егемен Қазақстан» газетінің қызметкері.
О.БӨКЕЙ
Т.МОЛДАҒАЛИЕВ.
Қ.МЫРЗАЛИЕВ.

Қадыр Ғинаятұлы Мырзалиев, 1935 жылы 5
қаңтарда Орал облысының Жымпиты
кентінде туған. Ақын, Қазақстанның халық
жазушысы (1995), ҚР Мемлекеттік
сыйлығының иегері.

1958 жылы Қазақ мемлекеттік
университетінің филология факультетін
тәмамдаған. Еңбек жолын сол кезде
жаңадан ашылған балалар журналы
«Балдырғаннан» бастаған. «Жұлдыз»
журналы редакциясында поэзия және сын
бөлімінің меңгерушісі, жауапты хатшы, бас
редактордың орынбасары, 1968-1973
жылдары «Жазушы» баспасында қазақ
поэзиясы бөлімінің меңгерушісі, «Балауса»
баспасының редакторы, кейін Қазақстан
Жазушылар одағында поэзия секциясының
кеңесшісі болған. 1966 жылы «Ой орманы»
жинағы үшін Қазақстан Ленин
комсомолының сыйлығы берілді. 1980 жылы
«Жерұйық» жыр кітабы үшін Қазақ КСР
Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды.
Ол Қазақстанның халық жазушысы. 2001
М.МАҚАТАЕВ.
Т.АЙБЕРГЕНОВ.
ҚОРТЫНДЫ.
К е м е р і к е ң і п , к е м е л д е н г е н ә д е б и е т і м і з д і ң т а р и х и д а м у ж о л ы н а к ө з ж ү г і р т с е к , а у ы л ө м і р і т а қ ы р ы б ы н а
арналған әдеби шығармалар қай кезеңде де мол екені назарға ілігеді. Б.Майлин, М.Әуезов, С.Мұқанов,
Ғ.Мүсірепов, Ғ.Мұстафин сияқты саңлақ қаламгерлеріміздің сонау жиырмасынышы жылдардағы алғашқы
туындылары жазба әдебиетіміздің қаз-қаз басып, қалыптасуға бет алған шағында дүниеге келгенімен, сол
кездегі ел өміріндегі түбегейлі өзгерістердің түбірлі сырын, уақыт тынысын тап басып, жіті сезінгендікті
танытады.
Қ а з а қ ә д е б и е т і н і ң о с ы н а у а л ғ а ш қ ы д ә у і р і н д е қ а л а м г е р л е р і м і з ш ы ғ а р м а ш ы л ы қ қ и ы н ш ы л ы қ т а р д ы ж е ң е
отырып, сол дәуірдің қоғамдық талап-тілегіне жауап берерлік шығармалар жазуға тырысты. Ең алдымен
олар өмірдің алға тартқан актуальды тақырыбын көтере білді. Ұнамды кейіпкерлердің образын жасауға
күш жұмсады. Осы бағыт қазақ прозасында күні бүгінге дейін өзінің жетекшілік мәнін жоғалтқан жоқ.
Б і р қ ы з ы ғ ы , а у ы л ө м і р і н а р қ а у е т к е н б ұ л д ә у і р д е г і ш ы ғ а р м а л а р б і р е н - с а р а н ғ а н а б о л м а с а т ү г е л д е й д е р л і к
шағын формаларға жататын. Оның себебі сол кездегі қауырт қарқынмен дамыған ел өміріндегі әлеуметтік-
мәдени бетбұрыстар мен соған орай ауыл тынысының соңғы лебіне, әдебиет күштерінің көркемдік
тәжірибесіне байланысты болатын. Егер осы дәуірде туған шығармалар негізінен жаңа өмірді жырлауға,
ауыл өміріндегі өзгерістердің әлеуметтік сыпатын бейнелеуге ұмтылғанын ескерсек, бүгінгі прозадан бұл
тақырып төңірегіндегі ізденістер мен нәтижелердің сала-сала, күрделілене түскенін айқын аңғарар едік.
С о д а н б е р і ө т к е н у а қ ы т т а ұ л а н - б а й т а қ е л і м і з д і ң қ о ғ а м д ы қ д а м у ж о л ы н д а б а с т а н к е ш і р г е н ә р а л у а н т а р и х и
әлеуметтік оқиғаларына байланысты ауыл өмірі де, соған сәйкес бұл тақырыптағы туындылардың толғаған
сыры, таңдаған-талдаған тұлғалары мен тағдырлары да уақыт талабына орай өзгеріп, күрделеніп келе
жатқаны талассыз ақиқат. Бір қуанарлығы, әдебиетіміздегі үлкенді-кішілі қаламгерлер қауымының дәуір
қойған ділгір сауалдарға құлақ асып, көркемдік деңгейі әр түрлі болғанына қарамастан өз
шығармаларында белгілі бір кезең сипатын шынайы бейнелеуге, мезгіл мөрін басуға ұмтылуы. Осынау
ұмтылыс-бағыт арнасынан тарамдалатын ізденіс бұлақтарында өзіндік бұлқыныс, құшырлы құлшыныстар
бар. Бұның бәрі бүгінгі әдеби процестің күрделілігін, нақтырақ айтсақ, туған әдебиетімізідің өз
тәжірибесіне сүйене отырып, бауырлас республикалармен әсіресе орыс әдебиетімен тығыз әдеби-мәдени
байланыста өркендеуі, сондай-ақ әлем әдебиетінің прогресшіл бағыттағы үздік туындыларымен танысу
арқылы рухани қарым-қатынас түрлері мен сырларының молая түсуімен сипатталады.
Қ а з і р г і а у ы л ө м і р і н д е ә л е у м е т т і к - с а п а л ы қ ж а ң ғ ы р у - ж а ң а р у л а р , д и а л е к т и к а л ы қ ө з г е р і с т е р м о л . С о ғ а н о р а й
ауыл адамдарының да танымы мен табиғатына, моральдық-этикалық ұғым қасиеттері күшейе түскені рас.
Зымырап өтіп жатқан қарқынды да ауқымды уақыт арнасында бүгінгі ауыл бейнесін танытатын толқындар-
тағдырлар сырын әр түрлі көркемдік позициядан, алуан тәсілмен зерттеуге деген игі ұмтылыс
прозамыздағы ойлы ізденістерге дәлел бола алса керек. Бұл ретте бүгінгі ауылдың ғылыми-техникалық
төңкеріс әсерін, әлеуметтік өзгерістер ықпалын әр түрлі деңгейде қабылдауына байланысты әлеуметтік-
тұрмыстық қарым-қатынастары мен мәдени-рухани өміріндегі динамикалық құбылыстардың күрделілігін,
әрі өзара мейлінше тамырластығын атап айту қажет.

Ұқсас жұмыстар

ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің тарихы

Ғабит Мүсірепов ескерткіші

ХХ ғ. басындағы қазақ әдебиетінің дамуы

Мен өмірді жырлау үшін келгенмін

Жас Ілияс ұлы

Қазақстан репрессия жылдарында

Қайым және Шәкәрім

Сәбит Мұқановтың шығармалары

Әдебиет тегі

Өмірбаяны 1934 - 1937 жылдары Қазақ саяси баспасының редакторы, сонымен бір мезгілде

Пәндер