АЛДЫҢҒЫ АШАСЫ

Презентация қосу

Тақырыбы:
Жұлын, оның құрылымы,
функциясы
Жоспар:
1.Кіріспе
2.Негізгі бөлім
2.1.Жұлынның құрылысы
2.2.Жұлынның қызметі
2.3.Нейрондар
2.4. Жұлын сеггменттері.
2.5.Жұлынның қабаттары.
2.6. Жүйке жүйесінің филогенезі мен
онтогенезі.
3.Қорытынды
4.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе

ЖҰЛЫН- ОМЫРТҚА ЖОТАСЫНЫҢ ӨЗЕГІНДЕ
ОРНАЛАСҚАН ҰЗЫНДЫҒЫ 41-45 СМ. ЖҰЛЫН ОРТАСЫНДА
ЖҰЛЫН ӨЗЕГІ ОРНАЛАСАДЫ. ІШІ ЖҰЛЫН
СҰЙЫҚТЫҒЫНА ТОЛЫ БОЛАДЫ. ЖҰЛЫННЫҢ СҰР ЗАТЫ
АҚ ЗАТЫН ҚОРШАП, СЫРТЫНДА ОРНАЛАСАДЫ. ЖҰЛЫН
ҚҰРЫЛЫСЫНДА САЙЛАР МЕН САҢЫЛАУЫЛАР
ОРНАЛАСАДЫ. ЖҰЛЫННЫҢ АЛДЫҢҒЫ ЖӘНЕ АРТҚЫ
ТҮБІРІ БІРІГІП, ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕСІ ПАЙДА БОЛАДЫ.
ЖҰЛЫННАН 31 ЖҰП ЖҮЙКЕ ШЫҒАДЫ: 5 БЕЛ, 5 СЕГІЗКӨЗ,
8 МОЙЫН, 12 КЕУДЕ , 1 ҚҰЙЫМШАҚ СЕГМЕНТТЕРІ
БОЛАДЫ.
1 — СОПАҚША МИ;
2 —МОЙЫН АЙМАҒЫНДАҒЫ
ЖҰЛЫН ЖУАНДАҒАН ЖЕРІ;
3 — ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ;
4 — МОЙЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ;
5 — ЖҰЛЫННЫҢ АРТҚЫ ОРТАЛЫҚ
ТЕСІГІ;
6 — АРТҚЫ БҮЙІР ЖҮЛГЕСІ;
7 — КЕУДЕ ЖҮЙКЕЛЕРІ;
8 — БЕЛ АЙМАҒЫНДАҒЫ
ЖУАНДАҒАН ЖЕРІ;
9 — МИ КОНУСЫ;
10 — БЕЛ ЖҮЙКЕЛЕРІ;
11 — СЕГІЗКӨЗ ЖҮЙКЕЛЕРІ;
12 — ОТЫРЫҚШЫ ЖҮЙКЕЛЕР;
13 — ТЕРМИНАЛДЫ ЖІПШЕ
Жұлын нервтері-жұлыннан шығатын жүйке
талшықтарынан құралған. Құрамында сезімтал және
қозғалтқыш жүйке талшықтары болғандықтан, жұлын
жүйкелерін қызметі жағынан аралас жүйкелерге
жатқызады.

Жұлын жүйкелерінің дорсальды тармақтары (адамда —
артқы тармақтар) омыртқа бағанынан жоғары (адамда
— омыртқа бағанының артқы жағында) орналасқан
дене бөліктерін (сүйектер, бұлшықеттер, буындар, тері,
олардың тамырлары),

ал вентральды тармақтар омыртқа бағанынан төмен
(адамда — алдыңғы жағында) жатқан дене бөліктерін
жүйкелендіреді. Аталған тармақтар өз кезегінде
латеральды (беткей орналасқан мүшелерге) және
медиальды (терең жатқан мүшелерге) тармақтарға
тарамдалады.

Алдыңғы (қол) және артқы аяқтарды жүйкелендіретін
жүйкелер жұлын жүйкелерінің вентральды (адамда —
алдыңғы) тармақтары түзетін: иық, бел және құйымшақ
жүйке тораптарынан шығады.
сұр байланыстырғыш
(симпатикалық)
Жұлын жүйкелері
тармақтарды қосып алып,
омыртқа өзегінен шыққан
содан соң, адамда алдыңғы
бойда-ақ
және артқы, жануарларда
байланыстырғыш
вентральды және
(симпатикалық) жұлын
дорсальды (сомалық,
қабықтарына арналған
симпатикалық жүйке
қайтарма (сомалық)
талшықтарынан
тармақтарды бөліп,
құралған) тармақтарға
ажырайды.
Алдыңғы терең жүлгесі алдыңғы
Жұлынның алдыңғы және артқы
орталық сай, ал артқы жіңішке,
жағында бойлай созылатын екі жүлге
таяздау жүлгесі артқы орталық жүлге
болады.
деп аталады.

Жұлынның алдыңғы түбірі мен артқы
Жұлынның осы сайы мен жүлгесі түбірлерінің жұлынынан шыққан
жұлынның денесін тең етіп оң және жерінде ұзына бойына созылған түбір
сол жақ бөлікке бөледі. атымен аталатын оң және сол жақ
бөлігінде бүйір жүлгелері болады.

Жұлынның денесі 31 жұп мөлтектен
түзіледі. Әрбір мөлтектен жұлынның
жүйке түбірі (алдыңғы және артқы)
Осыған орай жұлынның өрбір шығып, ол омыртканың тесігіне
бөлігіндегі ақ заттарды бойлай бағыттала орналасады. Сөйтіп,
созылған үш (алдыңғы, бүйір, арткы) жұлыннан 31 жұп жүйке таралады.
арқаншаға (будаға) бөлінеді. Оның 8 жұбы — мойын, 12 жұбы —
көкірек, 5 жұбы — бел, 5 жұбы —
сегізкөз және 1 жұбы кұйымшақ
жүйкесі деп аталады.
Ішкі құрылысы:

Жұлынның ортасында өте тар тесігі —
болады, ол ортақ езек деп аталады.
Жұлынның көлденең кесіндісі сұр және
ақ заттан түзілгені анық байқалады.
Сұр зат жұлынның орталық бөлігіндегі
өзекті қаптайды. Сұр зат қанатын
жазған көбелекке ұқсас болады. Сұр
дененің алға қарай шығып тұрған бөлігі
— алдыңғы аша, ал артқы бөлігі артқы
аша деп аталады.

Жұлынның әрбір бөлігіндегі алдыңғы 1 — АРТҚЫ БУДАСЫ;
және артқы ашаларының арасы, яғни 2 — АРТҚЫ АШАСЫ;
3 — БҮЙІР БУДАСЫ;
жұлын өзегінің төңірегіндегі зат
4 — ОРТАЛЫҚ КАНАЛЫ;
орталықтағы аралық зат деп аталады.
5 — АЛДЫҢҒЫ АҚ ЖАЛҒАМА;
Бұл жерде аралық нейрондар жатады.
6 — АЛДЫҢҒЫ АШАСЫ;
Олар әрбір алдыңғы жөне артқы
7 — АЛДЫҢҒЫ БУДАСЫ
ашадағы нейрондарды жалғастырып
тұрады. Жұлынның кекірек болігінде
алдыңғы жөне артқы ашалардан басқа
бүйір ашасы орналасады. Сұр затта
алдыңғы бағана және артқы бағана
болады.
Сұр зат дегеніміз — тек жүйке
жасушаларынан құралған жүйке денесі.
Сұр заттың алдыңғы ашасында қимыл
күшейтетін ірі нейрондар бар. Оның
жұлыннан шығатын нейриттерінен
алдыңғы түбір пайда болады. Артқы
ашада майда сезімтал рецепторлық
нейрондары орналасады. Бұл
нейрондардың жұлыннан шығатын
жүйке талшықтарынан артқы түбір
түзіледі.

Бұл екі ашаның аралығындағы бүйір
ашаларында қозғылы жүйке жүйесінің
симпатикалық жүйкелерінің
нейрондары орналасады.
Нейрондардың талшықтары
жұлынның алдыңғы ашасынан
таралады. Сөйтіп, жұлыннан қиян
және ерекше жүйке жүйелерінің
жүйкелері басталады.
Ақ зат жұлынның сұр затын
қоршап жатады. Жұлынның ақ
Алдыңғы будасы — жұлынның зат жүйке талшықтарынан жөне
алдыңғы сайы мен алдыңғы невриттерден түзіледі.
түбір аралығында ақ зат, артқы Жұлынның ак затын жоғарыдан
будасы — артқы түбір мен төмен қарай, төменнен жоғары
артқы жүлге аралығындағы ақ қарай созылған орасан көп
зат, ал бүйірлік будасы алдыңғы жүйке талшықтарынан түзілген
жөне артқы аша аралығында буда немесе арқанша деп
орналасқан ақ зат болып қарастыруға болады. Жоғарыда
саналады. айтқанымыздай, жұлынның ак
заты үш жұп жүйке
арқаншасына бөлінеді.
Жұлынды қоректендіретін
тамырлар.

Бұл артериялар бір-бірімен өте
көптеген қосылыстармен
(анастомозбен) байланысады.
Жұлынның ақ затына
қарағанда сұр зат қанмен көп
қамтамасыз етіледі.
Артериямен аттас және вена
тамырларына жиналған қан
қатты қабықшаның үстіндегі
жұлынның қуысындағы
веналық өрімге құяды.

Қабыртқа аралық және бел
артериялары, сондай-ақ бұғана
асты тамырының омыртқа
артериясы жұлынды қанмен
жабдықтайтын тамырлар
болып саналады. Омыртқа
артериясы ми сауытының
қуысын тесігімен шыға бере екі
жұп алдыңғы және артқы
жұлын артериясына бөледі.
Оның алдыңғы артериясы
жұлынның алдыңғы сайын
бойлай жатады, ол артқы
артерия жұлынның артқы
түбіріне дейін жетеді.
ЖҰЛЫНДЫ 3 ҚАБЫҚ ЖАУЫП
ТҰРАДЫ:
1. СЫРТҚЫ ҚАТТЫ ҚАБЫҚ
2. ІШКІ ЖҰМСАҚ ҚАБЫҚ
3. ОРТАДАҒЫ ТОРЛЫ ҚАБЫҚ
• ЖҰЛЫН ЖІПШЕЛЕРІ ЕКІ ТҮРЛІ ТАЛШЫҚТАН ТҰРАДЫ:
ЖҰЛЫННЫҢ ЖҮЙКЕ ТАЛШЫҒЫ МЕН ӨТКІЗГІШ ЖОЛЫ.

ЖҰЛЫННЫҢ ӨТКІЗГІШ ЖОЛДАРЫНЫҢ 3 ТҮРІ БАР:

1. ЖОҒАРЫ БАҒЫТТАЛҒАН

2. ТӨМЕНГЕ БАҒЫТТАЛҒАН

3. АРАЛЫҚ НЕМЕСЕ АССОЦИАТИВТІ
Жұлынның қызметі

Афферентті
Жұлынның нейрондар арқылы
өткізгіштік қызметі жұлынға қозу
жұлындық мойын, дене, аяқ пен
афферентті, қолдың
эфферентті экстерорецепторлар
нейрондар мен ы мен
интернейрондар проприорецепторлар
көмегімен жүзеге ы, сонымен қоса
асады висцерорецепторлар
арқылы жеткізіледі
Жұлынның
Жұлынның
эфферентті
қатысуымен зәр бөлу
нейрондары, беттен
және жыныс
басқа, барлық қаңқа
мүшелері жүйесі, тік
бұлшық еттерін
ішектің қан
жүйкелендіреді.
тамырларын
Сонымен қатар, олар
қозғалтқыш
вегетативті жүйке
рефлекстерін ,
жүйесінің ганглийге
ұлпалық алмасуды
дейінгі
реттейтін рефлекстер
талшықтарын
жүзеге асады.
құрайды.
Жұлын түбірлері
қызметтері:
ал алдыңғы түбірлері – эфферентті
жүйке талшықтарынан құралған.

Белл-Мажанди
заңы
бойынша,
жұлынның
артқы
түбірлері
афферентті

Сондықтан, алдыңғы түбірлер
қозғалысқа, ал артқы түбірлер
сезімге жауап береді.Жұлынның
кеуде сегменттерінің біріншісінен
бастап, алғашқы бел
сегменттеріне дейін жұлынның
бүйір түбірлерінде симпатикалық,
ал сегізкөз сегменттерінде-
парасимпатикалық жүйке жүйесі
нейрондары орналасады.
Жоғары бағытталған
жолдар:

Жұлынды-таламусты жолдар латералды және вентралды жолдарды
Дорсалды жұлын-мишық жолы (Флексиг), ол арқылы бұлшық ет,
құрайды. Олар арқылы
Вентралды ауырсыну, ыстық,
жұлынды-мишықты суық сезімдері,
жолсезімдері
(Говерс), жанасу
алдыңғы
сіңір,тері қысымы және жанасу өткізіледі.
сезімдері аралық миға
топтағыдай.Жұлын-жамылғыш жол,жеткізіледі.
бұл жол арқылы көру және
ауырсыну сезімдеріне байланысты импульстер өткізіледі.
Кіреберіс-жұлындық Қызыл ядро-жұлындық
дорсалды жол, дене жол (Монаков), қаңқа
қалпын, тепе теңдігін бұлшық еттерін
қамтамасыз етуге қатайтушы
бағытталған импульстерді өткізеді.
импульстерді өткізу. .

Төмен бағытталған
жолдар:

Латералды қыртыс-
жұлындық жол Оливо-жұлындық жол
(пирамидалық), қаңқа (Гельвег), таламустық
бұлшық еттеріне рефлекстерге қатысты
бағытталған
импульстер өткізу.
Кіреберіс-жұлындық вентралды жол,
дене тепе-теңдігін, кеңістіктегі позаны
сақтау.

Торлы құрылым-жұлындық жол
(алдыңғы), бұлшық еттер тонусын
қамтамасыз ету.

Қыртыс-жұлындық, ерікті қимылға
қатысты қаңқа бұлшық еттерінің
жұмысына байланысты.

Жамылғы жұлындық жол, есту және
көру сезімдеріне байланысты.
Рефлекстері:
• Миотатикалық – бұлшық еттер созылуынан
пайда болатын сіңірлік рефлекстер;
• Тері рецепторларының қозуынан туындайтын
рефлекстер;
• Висцеромоторлы – ішкі дене мүшелерін
тітіркендіргенде пайда болатын рефлекстер;
• Автономды жүйке жүйесі рефлекстері.
Жұлын нейрондары топтары:
Өткізгіштік функция – жұлында орналасқан жүйке
талшықтары арқылы қозудың өткізілуі. Жұлынның
өткізгіш жолдары деп ортақ құрылысты және
атқаратын қызметі бірдей жүйке талшықтары топтары Симпатикалық және парасимпатикалық бүйір түбірі
аталады. Жұлында жоғары және төмен бағытталған олардың аксондары жұлыннан алдыңғы түбірлер
жолдар бар. Жұлынның жоғары бағытталған өткізгіш арқылы шығады. Ассоциативті жасушалар –
жолдары сыртқы орта мен организмнің ішкі жұлынның меншікті нейрондары, сегменттер
ортасында орналасқан рецепторлар қабылдаған арасында байланыс қамтамасыз етеді.Мотонейрондар
тітіркенулерден туындаған импульстерді ми немесе қозғалтқыш – алдыңғы түбір;
бөлімдеріне жеткізу.Мотонейрондар немесе
қозғалтқыш – алдыңғы түбір; Интернейрондар –
жұлын ганглийлерінен ақпарат алатын артқы түбір;

Интернейрондар – жұлын ганглийлерінен ақпарат
алатын артқы түбір; Симпатикалық және
парасимпатикалық бүйір түбірі олардың аксондары
жұлыннан алдыңғы түбірлер арқылы шығады.
Ассоциативті жасушалар – жұлынның меншікті
нейрондары, сегменттер арасында байланыс
қамтамасыз етеді.
ЖҰЛЫННЫҢ НЕЙРОНДЫҚ
ҚҰРЫЛЫМЫ:
• Адам жұлыны құрамына 13,5 млн. жуық нейрондар енеді, олардың 3%
эфферентті нейрондар, 97% интернейрондар (ендірме) құрайды, ал
сезімтал нейрондар денесі жұлыннан тыс жұлындық немесе
интрамуралдық ганглийларда орналасады.
Нейронның құрылысы:

дендрит аксон
денесі
Нейронның денесін с о м а деп атайды. Оның пішіні әртүрлі:
сопақша, ұршық тәрізді, дөңгелек, домалақ, үш бұрышты, төрт
бұрышты, жұлдыз тәрізді, т.б. Денесінен ұзынды-қысқалы өсінділері
— нерв талшықтары шығады. Ұзын талшығын а к с о н (грекше аксон
— тірек деген мағынада), қысқа талшықтарын д е н д р и т деп
атайды (дендрон — ағаш). Аксонның сыртын қоршаған м и е л и н
қабығы бар. Миелин — ақ май тәрізді (липид) заттан түзілген. Ол
әрбір 1,5-2 см сайын үзіліп, Ранвье белдеуіне айналады. Аксон
арқылы нерв клеткасының денесінен басқа нейрондарға, жұмысшы
мүшеге нерв импульстері тасылады. Мүшелерге келген аксонның
ұшы тармақталып нерв ұштарына айналады. Нерв ұштары қызметіне
байланысты екі түрлі болып келеді: сезгіш үштар -рецепторлар және
қозғаушы ұштар -эффекторлар. Рецепторлар сыртқы және ішкі
ортаның қандай да болмасын тітіркендіргішінің әсерін нерв
импульстеріне — қ о з у ғ а айналдырады. Ал эффектор орталық
жүйке жүйесінен келген қозуды жұмысшы мүшеге жеткізеді.
ЖҰЛЫН НЕЙРОНДАРЫ ТОПТАРЫ:
Мотонейрондар немесе қозғалтқыш – алдыңғы түбір;
Интернейрондар – жұлын ганглийлерінен ақпарат алатын артқы түбір;

Симпатикалық және парасимпатикалық бүйір түбір; олардың аксондары
жұлыннан алдыңғы түбірлер арқылы шығады.

Ассоциативті жасушалар – жұлынның меншікті нейрондары, сегменттер арасында
байланыс қамтамасыз етеді.
Рефлекстік доға
• Жұлын рефлекстік және өткізгіштік қызмет атқарады.

Ендірме нейрон

Ағзалардың тіршілігіндегі барлық
әрекеттерді жүйке жүйесі басқарады. Бұлшықет
Оны рефлекстік реттелу дейді.
РЕФЛЕКСТІК ДОҒА
терідегі жүйке
ұштары;
жұлынның
көлденең кесіндісі сезгіш жүйке жұлын
талшығы
сезгіш нейрон байланыстырғыш
нейрон
қозғалтқыш нейрон
бұлшықет

қозғалтқыш жүйке талшығы

рецептор
бұлшықеттер
Ә)білекті бүгу рефлексінің үш
А)рефлекстік доғаның бөлімдері
нейрондық күрделі рефлекстік
доғасы
Тізе рефлексі

Тізе рефлексінің
әсерінен аяқты
қимылға келтіру

Аяқтың қалыпты
жағдайы
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАҚМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ

Орталық нерв жүйесінің өткізгіш жолдары

ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ. Жұлынның өткізгіш жолдары

Жүйке жүйесі жұлын

ЖҮЙКЕ ҰЛПАСЫ

Жұлын

Орталық жүйке жүйесі туралы

Жоғарғы жүйке жүйесінің онтогенензі

БЕЛ ЖҮЙКЕЛЕРІ

Орталық жүйке жүйесі

Пәндер