Ағзаға дейінгі деңгейлер

Презентация қосу

Сабақтың тақырыбы:Тіршіліктің ұйымдасу деңгейлерінің
сипаттамасы. Ағзаға дейінгі деңгейлер. Ағзадан жоғары
деңгейлер

Алматы,2021 ж
Жоспар
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Молекулалық деңгей
2.2 Жасушалық деңгей
2.3 Ұлпалық деңгей
2.4 Мүшелік деңгей
2.5 Организмдік деңгей
2.6 Популяциялық -түрлік деңгей
2.7 Биогеоценоздық деңгей
2.8 Биосфералық деңгей
III.Қортынды
IV.Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Адам баласын ежелден толғандырып келе жатқан
өзекті мәселелердің бірі- тіршіліктің пайда
болуы,оның түрлі геологиялық замандардағы
тарихи даму заңдылықтары. «Тіршілік» ұғымы жер
бетіндегі барлық тірі организімдердің жиынтығын
және олар тіршілік ететінтабиғи орта жағдайларын
тұтасымен қамтиды.
• Тіршіліктің мәні -тірі организмдердің өзінен
кейін үнемі ұрпақ қалдырып отыруымен
айқындалады. Бұл кезде ұрпақтан-ұрпаққа тұқым
қуалаушылық ақпараттар беріліп, организімдер
әрі өзін-өзі реттеп, әрі ұрпақтары арқылы
қалпына келіп отырды. Сондықтанда тіршілік
дегеніміз- тірі организімдердің ұрпақ қалдыру
арқылы өмір сүруінің ерекше сапалық көрінісі.
Тіршілік -…
Тіршілік дегеніміз- құрылымы нәруыздар мен нуклеин
қышқылдарының күрделі биологиялық полимерлерінен тұратын, өзін-
өзі реттейтін, өзінен кейін өзі тектес ұрпақ қалдырып отыратын тірі
организмдер жиынтығының ашық жүйесі.
• Тірі ағзаларға тән негізгі қасиеттер:
1. Ағза көбею барысында өзіне ұқсас ұрпақ қалдырады яғни өзін-өзі
ұдайы өндіруге қабілетті. Ағзаның бұл қасиеті тұқым
қуалаушылықпен тығыз байланысты.
2. Тұқым қуалаушылық – ағзалардың өз белгілері мен қасиеттерін,
көбею ерекшеліктерін ұрпақтан-ұрпаққа беруі.
3. Өзгергіштік – ағзаның жаңа белгілер мен қасиеттерге ие болуы.
4. Ағзаның өсу мен дамуға қабілеттілігі. Бұл әрекеттердің
нәтижесінде ағза құрамы мен құрылымы күрделі де сапалы
өзгерістерге ұшырайды.
5. Тітіркенгіштік – ағза айналасындағы орта әсеріне түрліше жауап
бере алады (таксис, тропизм және рефлекс).
6. Өзін-өзі реттеуге қабілеттілігі. Кез келген ағза сыртқы ортадағы
алуан түрлі өзгерістерге қарамастан денесінің химиялық құрамы мен
физикалық әрекеттер жиынтығын тұрақты сақтай алады.
7. Дискреттілік – тірі дене көптеген құрамдас бөлшектердің
жиынтығы.
Тіршіліктің құрылымдық деңгейлері
Мо
лек
ула
лық
Жасушалық

Ұлпалық

Мүшелік

Организмдік

Популяциялық- түрлік

Биогеоценоздық

Биосфералық
Молекулалық деңгей
Бұл — тіршілікке тән бастапқы ең қарапайым деңгей. Кез
келген тірі организм құрылысының қарапайымдылығына
немесе күрделілігіне қарамай, оның бәрі де біркелкі
молекулалық қосылыстардан тұрады. Оған мысал
ретінде нуклеин қышқылдарын, нәруыздардың, көмір
сулардың, т.б. органикалық және бей органикалық
заттардың күрделі молекулалар жиынтығын атауға
болады. Оларды кейде биологиялық макромолекулалы
заттар деп те атайды. Молекулалық деңгейде тірі
организмдер денесінде зат алмасу, энергияның бір түрден
екінші түрге айналуы айқын байқалады. Молекулалық
деңгей арқылы тұқым қуалайтын ақпараттар ұрпақтарға
беріледі, жеке органоидтар түзіледі, т.б. процестер
үздіксіз жүріп отырады.
Жасушалық деңгей
Жер бетіндегі тірі организмдердің көпшілігінің құрылымдық және қызметтік
бірлігі—жасушадан тұрады.

Жасушалық деңгейде оның құрамындағы жеке органоидтердің өзіне тән
құрылысы болады және олар жасушада белгілі бір кызмет атқарады.
Жасушадағы жеке органоид тердің атқаратын кызметі өзара бір-бірімен тығыз
байланысып, жасушадағы біртұтас тіршілік процестерін жүзеге асырады.

Бір жасушалы организмдерде (бір жасушалы балдырлар және карапайым
жануарлар) барлық тіршілік процестері бір ғана жасушаның ішінде жүреді.
Бір жасуша өз алдына жеке организм болып саналады. Бұрынғы өткен бір
жасушалы жасыл балдырлар — хламидоманаданы, хлорелланы және
қарапайым жануарлар — амебаны, инфузорияны, т.б. естеріңе түсіріңдер.

Көп жасушалы организмдердегі бір жасуша өз алдына жеке организм бола
алмайды, тек организмнің қарапайым құрылымдық бірлігі қызметін атқарады.
Ұлпалық деңгей
Шығу тегі, құрылысы және
атқаратын кызметі біркелкі
жасушалар мен жасуша аралық
заттардың жиынтығынан ұлпа
түзіледі.
Ұлпалық деңгей — тек көп
жасушалы организмдерге тән
қасиет. Жеке ұлпалар да өз
алдына тұтас организм бола
алмайды. Мысалы, жануарлар
мен адам денесінде төрт түрлі
ұлпа (эпителий, дәнекер,
бұлшық ет, жүйке) болады.
Өсімдік мүшелеріндегі ұлпалар
— түзуші, жабын, тірек,
өткізгіш және бөліп шығарушы
деп аталады.
Мүшелік деңгей
Көп жасушалы организмдерде шығу тегі, құрылысы
және атқаратын кызметі біркелкі ұлпалар жиналып,
мүшелік деңгейді құрайды. Әрбір мүшенің құрамын
да бірнеше ұлпа кездеседі және бір ұлпа ғана басым
болып келеді. Әрбір жеке мүше де тұтас организм
бола алмайды. Құрылысы мен атқаратын қызметі
ұқсас бірнеше мүшелер бірігіп жеке мүшелер
жүйесін құрайды.
Организмдік деңгей

Денесі бір ғана жасушадан тұратын өсімдіктер (хламидомонада, хлорелла) мен
жануарлар (амеба, инфузория, т.б.) өз алдына жеке организм. Ал көп жасушалы
организмдердің жеке бір дарасы жеке организм деп есептеледі.

Жеке организм денесінде тірі организмдерге тән барлық тіршілік процестері—
қоректену, тыныс алу, зат алмасу, тітіркену, көбею, т.б. жүреді. Әрбір жеке организм
өзінен кейін ұрпақ калдырып отырады.

Көп жасушалы организмдерде жеке жасушалар, ұлпалар, мүшелер және жеке мүшелер
жүйесі тұтас организм бола алмайды. Тек бір организмдегі барлық мүшелер жүйесі
өзара үйлесімді қызмет атқара отырып, тұтас бір организмді құрайды. Организм тікелей
сыртқы табиғи орта жағдайларымен тығыз байланыста ғана тіршілік ете алады.
Популяциялық-түрлік
Өзіне тән табиғи орта жағдайында,
бір түрге жататын белгілі бір
аймақта таралған даралардың
жиынтығы популяцияны құрайды.
• Популяция дегеніміз — бір түрдің
жеке өз алдына оқшауланған әрі
көптеген даралардан (особьтардан)
тұратын тобы. Популяциялық
деңгейде ғана алғаш рет
қарапайым эволюциялық
өзгерістер байқалады, ол бірте-
бірте жаңа түрдің пайда болуына
септігін тигізеді.
Биогеоценоздық деңгей
Құрылымдық деңгейі әр түрлі бір табиғи
орта жағдайында ғана тіршілік етуге
бейімделген көп түрлі организмдер
жиынтығын биогеоценоз дейді. Оны кейде
табиғи бірлестік деп те атайды.
Биогеоценоз құрамына сан алуан тірі
организмдер және белгілі табиғи орта
жағдайлары біріктіріледі. Биогеоценоздағы
организмдердің денесінде энергия
жинақталады және энергия бір
организмнен екіншісіне беріліп отырады.
Биогеоценоздың құрамында
бейорганикалық, органикалық қосылыстар
және тірі организмдер болады.
Биогеоценоз
Биосфералық деңгей
Жер ғаламшарындағы барлық тірі
организмдер мен олардың тіршілік
ететін жалпы табиғи орта
жағдайларының жиынтығы био
сфералық деңгейді құрайды.
Биосфералық деңгейде басты рөлді
«тірі заттар», яғни жер бетіндегі
барлық тірі организмдер атқарады.
Биосфералық деңгейде «жанама
заттар» (яғни, қоршаған орта
жағдайлары) мен тірі организмдердің
тіршілік әрекетінен пайда болған
«био-жанама заттардың» да маңызы
зор. Биосфералық деңгейде бүкіл жер
бетіндегі заттар мен энергияның
айналымы биосферадағы барлық тірі
организмдердің тікелей қатысуы
арқылы жүріп отырады.
Қортынды
Тірі организмдердің құрамына негізінен көміртек,оттек, азот, сутек көп
мөлшерде кездеседі. Жер бетіндегі тірі организмдер тіршілік деңгейлері-
молекулалық, жасушалық, ұлпалық, мүшелік, организмдік, популяциялық-
түрлік, биогеоценоздық және биосфералық деп бөлінеді.
Ең алғашқы қарапайым эволюциялық өзгерістер популяциялық-түрлік
деңгейден басталады. Жасуша-тірі организмдердің ең кіші құрылымдық және
қызметтік бірлігі. Шығу тегі, құрлысы мен атқаратын қызметі біркелкі
жасушалар мен жасуша аралық заттардың жиынтығынан ұлпа түзіледі.
Жер ғалам шарындағы барлық тірі организмдер мен олардың тіршілік ететін
жалпы табиғи орта жағдайларының жиынтығы биосфералық деңгейді құрайды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
• Биология: Жалпы білім беретін мектептің, 9-сыныбына арналған
оқулық, 2-басылымы, өңделген/ М. Гильманов, А. Соловьева, Л.
Әбшенова. — Алматы: Атамұра, 2009.
• Сәтімбеков Р. Биология: Жалпы білім беретін мектептің
қоғамдык-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған
окулық. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007
• www.google.kz
• www.melimde.com

Ұқсас жұмыстар

Электрондар қозғалысы

Ethernet Wi-Fi/1EEE 802.11b стандарты.Сымсыз желідегі логикалық топология. Стандартты тополгия және бөлінетің аумақ IEEE 802.x стандарттардың структурасы

Корпоративтік мәдениет

Аймақтық температура мәндерін биіктігі бойынша бөлу

Ежелгі Тараз қаласы

Кванттық ротатор

Иондаушы сәуле көздерімен жұмыс істеу кезіндегі медииналық қызметкердің еңбек гигиенасы

Дене тәрбиесінің әдістері

Дәріні ағзаға енгізу жолдары

Қалалық мәдениеттің дамуы

Пәндер