Транскрипция процессі

Презентация қосу

Тақырыбы:
Транскрипция
процессі
Жоспар:

1.Кіріспе
2.Негізгі бөлім
2.1. Транскрипция процесінің негізгі
сипаттамасы. РНҚ синтезінің матрицалық
принципі.
2.2. Прокариоттардағы транскрипция.
Кезеңдері. Ферменттік комплекс.
Алғашқы транскрипттің құрылысы.
2.3. Эукариоттардағы транскрипция.
Кезеңдері. Ферменттік комплекс.
Алғашқы транскрипттің құрылысы.
2.4. РНҚ посттранскрипциялық
модификациясы. Сплайсинг.
Альтернативті сплайсинг.
3.Қорытынды
5.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе

• Транскрипция (лат. transcrіptіo – қайта көшіріп жазу) –
тірі
жасушалардағы рибонуклеин қышқылының (РНҚ) биосин
тез процесі. Ол дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ)
матрицасында жүреді.
Транскрипция аденин, гуанин, тимин және цитозиннің қай
таланбалы тізбегінен тұратын ДНҚ молекуласындағы
генетикалық ақпараттың іске асуының бірінші кезеңі.
Транскрипция арнайы ДНҚ және РНҚ полимераза
ферменті арқылы жүреді. Транскрипция нәтижесінде РНҚ
молекуласының полимерлі тізбегі түзіледі. Бұл тізбек ДНҚ
молекуласының көшірілген бөлігіне комплементарлы
болады.
Генетикалық материалдың экспрессиясы 2 этаптан тұрады:

1. Транскрипция –
жасуша ядросында
белгілі бір геннің Трансляция - матрицалық
ақпаратына сәйкес РНҚ- ғы бағдарламаға
келетін арнай сәйкес ақуыздың
матрицалық РНҚ-ның цитоплазмадағы
түзілуі. Бұл процестің рибосомада синтезделуі.
мағанасы – ақуыз туралы Бұл процестің мағанасы
ақпарат, қозғалмайтын – полипептидті тізбектегі
үлкен ДНҚ амин қышқылдарының
молекуласынан, көлемі орналасу ретін анықтау.
кіші қозғалыш
матрицалық РНҚ-ға
көшіріледі.
Транскрипция үш кезеңнен
тұрады:

инициация элонгация терминация
Инициация
ДНҚ молекуласында транскрипция басталатын жерге жақын
тұрған ДНҚ молекуласында нуклеотидтерімен, промотормен, РНҚ-
полимеразаның байланысуымен басталады. Бірінші нуклеотидтің транскрипт синтезіне кіретін
жері "бастау нүктесі" деп аталады. Мутантты бактериялардың ген транскрипциясын зерттегенде
промотордың ұзындығы 30-60 жұп нуклеотидтерден тұратындығы анықталды. Сигналды тану
қызметін 10 ж.н. атқарады, оның орталығы бастау нүктесінен 10 ж.н. шамасындай қашықтықта
болады. Мысал үшін глюкоза оперонының промотор нуклеотидтерінің реттілігі жəне бастау
нүктесі (А) келтірілген.
Элонгация

• Сигма суббөлік ферменттен бөлініп
шығысымен, минималдық фермент
транскрипция процесін жалғастыра
береді. ДНҚ-матрицада түзіліп
жатқан РНҚ тізбегі ұзара береді.
Фермент ДНҚ молекуласының
бойымен жүреді, түзіліп жатқан
РНҚ тізбегінің нуклеотидтік
реттілігі ДНҚ молекуласымен
анықталады. Элонгацияның ең
үлкен жылдамдығы бір секундта 50
нуклеотид шамасындай тізбекке
кіреді. Бір геннен көптеген РНҚ
көшірмесін алады.
Терминация
• РНҚ тізбегінің ұзаруы ДНҚ
молекуласындағы аяқтаушы
нуклеотидтерге жеткенше жүре береді.
Одан кейін фермент нуклеотидтерді
тізбекке кіргізбейді, РНҚ ДНҚ-
матрицадан бөлініп шығады. Ал ДНҚ
тізбектері бірігіп қалыпты қос спираль
түзіледі. Транскрипцияны тоқтататын
ДНҚ молекуласындағы
нуклеотидтер терминатор деп
аталады. Транскрипцияны тоқтату
үшін жəне РНҚ-полимеразаны ДНҚ-
матрицадан айыру үшін
ерекше ақуыз болады, ол Þ(по) ақуыз
деп аталады, ол тетрамер М 200 000.
Ақуыз þ РНҚ-полимеразаны РНҚ-ның
соғынан шығарып тастайды, РНҚ-
транскрипттың босанып шығуына
себепші болады.[
Транскрипция процесінің өнімі әр түрлі қызметтер
атқаратын РНҚ молекуласының төрт типінен тұрады:

рибосомадағы ақуыз синтезінде матрицаның рөлін атқаратын ақпараттық немесе
матрицалық РНҚ;

рибосоманың құрылымдық бөлігін құрайтын рибосомалы РНҚ;

ақуыз синтезі кезінде генетикалық ақпараттың РНҚ-дағы нуклеотидтік “тілді”
аминқышқылдық “тілге” ауыстыруға қатысатын тасымалдаушы РНҚ;

ДНҚ молекуласының репликациясы (генетикалық ақпаратты дәл көшіруді және
оның ұрпақтан ұрпаққа берілуін қамтамасыз ететін нуклеин
қышқылдары макромолекуласының өздігінен жаңғыру процесі) кезінде бастама
қызметін атқаратын РНҚ
Транскрипция бірлігін атқаратын қызметі бір-біріне байланысты ферменттер синтезін
анықтайтын гендер тобын ``оперон`` деп атайды. Прокариоттарда ол функционалды
байланысқан бірнеше геннен, ал эукариоттарда тек бір ғана геннен тұрады. РНҚ-
полимераза ферменті оперонның бастапқы бөлігін (промотор) “таниды”, онымен
байланысып, ДНҚ молекуласының қос тізбегін ширатады. Осы жерден бастап мономерлі
нуклеотидтер комплементарлы шартқа (принципке) сай РНҚ молекуласын түзеді. РНҚ-
полимераза ферментінің ДНҚ-матрицасымен жылжуына байланысты синтезделген РНҚ
молекуласы алшақтай береді де, ДНҚ-ның қос тізбегі қайта қалпына келеді. РНҚ-
полимераза көшірілетін бөліктің соңына жеткенде (терминатор) РНҚ молекуласы
матрицадан ажырайды.

ДНҚ молекуласының әр түрлі бөліктеріндегі көшірмелер саны жасушаның
қандайда болмасын ақуызды қажетсінуіне және қоршаған орта жағдайларына
байланысты болады. Транскрипция процесінің реттелуін зерттеу молекулалық
биологияның маңызды міндеттерінің бірі болып саналады. Ақпараттың көшірілуі
ДНҚ молекуласынан РНҚ-ға ғана емес, сондай-ақ, кері бағытта, РНҚ-дан ДНҚ-ға
да көшірілуі мүмкін. Мұндай кері Транскрипция құрамында РНҚ молекуласы бар
ісік тудыратын вирустарда болады. Олардың құрамында жасуша зақымданғаннан
кейін вирустың РНҚ-сын ДНҚ тізбегін синтездеуге матрица ретінде қолданатын
фермент болады. Соның нәтижесінде ДНҚ молекуласының бір тізбегі, яғни ДНҚ
– РНҚ гибриді түзіледі. Алғашқы РНҚ молекуласының барлық ақпаратын алып
жүретін вируспен зақымданған қос спиральды ДНҚ молекуласы жасушаның
хромосомасына еніп, қатерлі ісік тудырады.
Тасымалдаушы РНҚ

• Жасушадағы барлық РНҚ-ның 10%
шамасындай транспорттық
РНҚ (тРНҚ). Транспорттық РНҚ
молекуласы құрамына 70-84 нуклеотид
кіреді, оның М үлкен емес, 25000-30000.
тРНҚ құрамынан 30 шамасына дейін
қалыптан тыс, минорлық затты
қалдықтар деп аталатын қосылыс
табылған. тРНҚ қызметі активтелген
амин қышқылдарын ақуыз синтезделетін
орынға жеткізу болып табылады.
Жасушада 50 шамасындай тРНҚ бар, ал
амин қышқылының саны 20 ғана екені
белгілі. Демек, бір амин қышқылын екі
жəне одан көп тРНҚ тасымалдайды екен.
Сол сияқты əр амин қышқылын өзінің
арнаулы тРНҚ-сы тасымалдайды.
Барлық тРНҚ-ның жалпы жоспар бойынша құрылғаны,
олардың кеңістіктік қүрылымы бірдей екендігі,
пішінінің беде жапырағына ұқсайтыны анқыталған.
Барлық тРНҚ конформациясы ұқсас болғанымен,
нуклеотидтердің орналасу реті əр түрлі.

Бірінші болып Р.Холли аланин-тРНҚ
молекуласының нуклеотидтік тізбегінде
негіздердің өзара орналасу реттігін толық
анықтады. Бұл үлкен ғылыми табыс басқада
тРНҚ-лардың құрамын, құрылымын ашуға
жол берді.
РНҚ молекуласының екіншілік
құрылымы дегеніміз - молекуладағы жұп
негіздер атомдарының кеңістікте орналасу
реттілігі.
тРНҚ молекуласында үлкен үш ілгек бар (Д,
антикодондық және Т), олар белок синтезі кезінде
әртүрлі қызмет атқарады. Д ілгегі
(дигидроуридилдік ілгек) тРНҚ-ні аминоацил-
тРНҚ-синтетаза ферментімен байланыстыру
қызметін атқарады және бұл ферменттердің
қажетті амин қышқылдарын тауып алып, оларды
активтендіріп катализденуіне әсер етеді.

тРНҚ-ның антикодонды ілгегінде үш нуклеотид
иРНҚ молекуласындағы кодонға
комплементарлық құралған. тРНҚ құрамындағы
бұл нуклеотидтер антикодон деп аталады. тРНҚ-
ның антикодоны иРНҚ құрамындағы кодонға
әрқашан комплементарлы, әрі ол тРНҚ
молекуласы-ның ортасына орналасқан және
мұның ДНҚ-дан иРНҚ алып келген генетикалық
мәлімет есептеу кезінде айтарлықтай маңызы бар.
тРНҚ-ның амин қышқылы жалғасатын соңы
акцепторлық соң деп аталады.
Амин қышқлының қалдығы карбоксил тобымен тРНК нуклеотидінің екінші көміртегі
.

атомындағы гидроксил тобымен байланысады. Актиателген амин қышқылының
комплексі тРНҚ дан жасуша рибосомасына тасымалданады. Трансляция: активтелген
амин қышқылы өзінің тРНҚ қосылады да гиалоплазмадан рибосомаға тасымалданады.
Үрдіс арнайы ферменттермен катализденеді. Кейбір амин қышқылдары бірнеше тРНҚ
тасымалданады (мысалы, валин және лейцин – үш тРНҚ мен). Бұл үрдісте ГТФ және
АТФ энергиясы қолданылады. Аминоацил – тРНК рибосоманың комплексті иРНҚ
байланысады.

Ақуыздардың синтезделуі екі кезеңнен тұрады: Ядролық кезең немесе
транскрипция. Мұнда ДНҚ қос тізбегінін біреу
комплементарлы көшірмесі болып табылатын а-РНҚ әрі
карай синтезделіп ақуыздың негізі болып табылады. Цитоплазмалық
кезең яғни трансляция. Цитоплазмада 4 әріптік генетикалык акпараттың
триплеттік кодтың көмегімен 20 әріптік амин қышқылдарынан тұратын
ақуыздың тізбегіне айналу жүрдісі жүреді. Сонымен бірге, онда
ақуыздардың үшінші, төртінші реттік құрылысының кеңістікте орын
алуы және олардың клетка метаболизміне тікелей қатынасуына
мүмкіндік туады. Осы айтылған әрбір кезеңге кажет өзінің ферменттері,
факторлары, индукторларымен тежеушілері болады.
Қорытынды:

Ақуыздардың синтезі рибосомада
жүреді;
Ақуыздардың синтезі үшін қажет
энергия АТФ және
ГТФ арқылы қамтамасыз етіледі;
20- ға жуық амин қышқылдары;
20-дан астам аминоацил - т - РНҚ
синтетаза ферменті;
20-ға жуық т-РНҚ;
6. Mg+2 ионы және барлығы 200-ге
жуық макромолекулалар, ақуыздық
фактор қажет
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Е. Ө. Қуандықов, С. А. Әбілаев
«Медициналық биология және
генетика»
2.Е. Ө.Сәтбай Әбилов «Молокулалық
Қуандықов, С. А. Әбілаев «Медициналық биология және генетика»
1. Е. Ө. Қуандықов, С. А. Әбілаев «Медициналық биология және генетика»
2. биология
Сәтбай
Сәтбай еәне генетика»
Әбилов «Молокулалық
Әбилов «Молокулалық
биология және генетика»
биология және генетика»

Ұқсас жұмыстар

Белок биосинтезі

Нуклеотид құрылысы

ДНҚ репликация ДНҚ транскрипция РНҚ трансляция белок

Нуклеотидтер құрамы

ДНҚ - ның құрылысы

Репликация принциптері

транскрипцияның молекулалық негізі

Транскрипция

ТРАНСКРИПЦИЯ ФАКТОРЛАРЫ ЖӘНЕ ТРАНСКРИПЦИЯ КЕЗЕҢДЕРІ

Сипаттары ДНҚ РНҚ

Пәндер