Латын әліпбиінің шығу тарихы

Презентация қосу

Латын әліпбиінің шығу
тарихы.
Латын фонетикасы
Қабылдаған: Нәбиева Гүлназ Серікқызы

Орындаған: Макарам Аружан
Латын алфавиті (латын) - біздің дәуірімізге дейінгі 1 мыңжылдықтың ортасында
латын тілінде пайда болған грек алфавитіне оралатын әріптік жазу жүйесі.
Кейіннен бүкіл әлемге таралды.

Көптеген роман, герман және көптеген басқа тілдердің жазуына негіз болған
қазіргі латын алфавиті өзінің негізгі нұсқасында 26 әріптен тұрады. Әр түрлі
тілдердегі әріптер әр түрлі аталады.

Латын жазуларының ең алғашқы табылуы б.з.д. VII ғасырға жатады. BC
Архаикалық жазулардағы жазу бағыты солдан оңға да, оңнан солға да
байланысты болуы мүмкін. Бустрофедонмен жазулар да куәландырылған.

Латын әліпбиінің шығу тегі туралы екі болжам бар. Бір гипотезаға сәйкес
латын тілі алфавиттік жазуды тікелей грек тілінен алды, екіншісіне сәйкес,
этруск алфавиті бұған делдал болып шықты. Екі жағдайда да латын
алфавитінің негізі - грек алфавитінің батыс грек (оңтүстік итальяндық)
нұсқасы. Латын әліпбиі біздің эрамызға дейінгі 7 ғасырда оқшауланған. e.
бастапқыда тек 21 әріп бар: A, B, C, D, E, F, Z, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, R, S,
T, V және X.
Классикалық латын әліпбиі

Архикалық латын әліпбиінде [к] және [г] дыбыстарын белгілеу үшін С (археикалық қиғаш грек шкаласынан шыққан Γ), К
(грекше каппадан Κ) және Q (кейінірек шығарылған Коппа Ϙ грек алфавитінен) әріптері қолданылған; ал K белгісі А-дан
бұрын орналастырылған; Q әрпі (кейде) V және O алдында орналастырылған; және С барлық жерге қойылды.

Θ, Φ және Ψ әріптері сөздерді жазу үшін қолданылмады, бірақ 100, 1000 және 50 сандарының белгілері ретінде
қолданылды. Кейіннен бұл функциялар сәйкесінше C, M және L әріптеріне көшті (римдік сандарды қараңыз).

Z әрпі (грекше Zeta Ζ-ге ұқсас) әліпбиден б.з.д. 312 ж. e. (кейінірек қалпына келтірілді). Біздің дәуірімізге дейінгі 234 ж.
e. алынып тасталған Z-нің орнына С-ге көлденең жолақты қосу арқылы жеке G әрпі құрылды. Біздің дәуірімізге дейінгі
1 ғасырда. Біздің дәуірімізге дейін, Грецияны Рим жаулап алғаннан кейін, грек тілінен алынған сөздерді жазу үшін Y
және Z әріптері қосылды. Y әрпінің атауы бұл әріпті I-ден ажырату үшін енгізілген, өйткені латын фонетикасында
упсилонға сәйкес келетін грек дыбысы болмаған.

Нәтижесінде классикалық латын алфавиті 23 әріптен тұрады:

ABCDEFGHIKLMNOPQRSTVXYZ
Латын алфавитінің өзі біздің заманымыздың басынан
тек кішкене өзгерістерді бастан кешті. Жоғарыда
айтылғандай, б.з.д. І ғасырдан Y және Z әріптері грек
сөздерін жазу үшін қолданылды.
ХІ ғасырда W әрпі, ал ХVІ ғасырда – J әрпі, және U әрпі
пайда болды. Жазудың кейінгі жүйелерінде (латын
жазуының негізінде қалыптасқан) латын алфавитін
ұлттық айту ерекшеліктеріне бейімдеу негізінен
диакритикалық белгілер арқылы жүзеге асырылды.

Бұл 26 әріптен тұратын стандартты алфавитті
Халықаралық стандарттау ұйымы (ISO) «негізгі латын
алфавиті» ретінде тіркеген. Бұл алфавит қазіргі
ағылшын алфавитімен бірдей.

Алайда, олар латын тілінің, сондай-ақ роман тілдерінің
алфавиті туралы сөйлескенде, W көбінесе әріптер
құрамына кірмейді (онда латын алфавиті 25 әріптен
тұрады).
VOCALES- Дaуысты дыбыстар -а, e, i, o, u, y.

-і дауысты дыбысы a, e, o, u әріптерінің алдында келсе, қысқа«й-ге» айналады
да, өзінен кейін келген әріппен сіңісіп (я, е, ё, ю) оқылады:
1.ianua [йа(я)нуа]- есік.
2.testamentaria [тэстамэнт’арйа(я)]- өсиет.
3.Iam [йа(я)м]- қазірдің өзінде.

-j (йот) сөздің басында келсе өзінен кейін келген дауыстымен сіңісіп оқылады
(я, ё, ю):
1.Juvenis [юбэнис]- жас.
2.Jus [юс]- дұрыс.
3.Janitor [янитор] – қақпашы.
сөздің ортасында келсе “й” болып оқылады:
1.major [майор] – үлкенірек.
Тіркесіп келген дауыстылар

Ae,oe - дифтонг Au, eu- диграф

-аe – [э]: 1.gangraena[гангрэна]- -au - [ав, ау]: 1.trauma[травма] -
омертвение, травма,
2.praeparatum [прэпаратум]- 2.aura[авра]- ауа
препарат,
3. Anaemia [анэмиа]- анемия, -еu - [эв, эу]: 1.Europa [Европа] –
4.costae[костэ]- қабырға. Еуропа.
-оe - [э, ё]: 1.foetor[фётор]-
жағымсыз иіс,
2.coelia[цэлиа]-Челия,
3.Amoeba [амэба] амеба.
CONSONАNTES –Дауыссыз дыбыстар

- l [ль] әрібі жіңішке оқылады: 1.gloria[гльориа]-даңқ,
2. facilis[фацилис]- оңай.
-с дауыссызы е, i, y және ae,
oe, eu, аu дифтонг, -q әрібі u дауысты дыбысымен тіркесіп келеді: 1.quaeso[куаэсо]-
диграфтарының алдында өтінемін, 2.quadro[куадро]-шаршы,
келсе [ц] болып оқылады: 1. 3.quam[куам]-және.
Cedrus [цэдрус] – балқарағай,
2.cella[цэлла]-ұяшық. - s дауыссызы екі дауыстының ортасында немесе m және n
3. Celsus[цэлсус]-биік. дауыссыздарымен қатар келгенде ғана [з] болып оқылады:
Ал қалған кездері [к] болып 1.aesareus[эзареус]- также,
оқылады: 2.agesis[аджэзис]- жақсы
1.cadus[кадус] - бочка 3.ambrosia[амброзя]-амброзия
2.casu[казу] - іс ал қалған кездері [с] болып оқылады:
3.catadupa[катадупа]- 1.sacer[сацэр]- қасиетті,
сарқырама 2.sagax[сагакс]- байлау.
-z дауыссызы [з] болып оқылады: 1.zoilus[зойлус]- зоил,2.zona[зона]-
аумақ,
Тек Zincum [цинкум] – цинк сөзінде ғана өзгереді.
Дауыссыз бен дауысты Дауыссыз дыбыстардың тіркесуі
дыбыстардың тіркесуі

- ngu дыбыстары тіркесіп келгенде соңынан
дауысты жалғанса - [нгв] болып оқылады:
Латын тіліне ауысқан грек сөздерінде
1.lingua [лингва] – тіл, дауыссыздардың h әрібімен тіркесіп
2.pinguis[пингвис]- май келуі кездеседі:
ал қалған кездері [нгу] болып оқылады: -сh – [х]: 1.charta [харта] – карта,2.chemicus
1.angŭlus [анґулюс] - бұрыш [хемикус] - химик 3.chlorum [хльорум] - хлор
2.singulāris [синґулярис]- теңдесі жоқ. -ph – [ф]: 1.phyton [фитон] – өсімдік,
2.phosphas [фосфас] – фосфат, 3.philosophia
- ti әріптері дауысты дыбыстардың алдында - [ци] [фильозофйа] - философия
болып оқылады:
-rh – [р]: 1.rhombus [ромбус] –
1.lectio[лекцё]- оқу
2 eruditio[эрудицё]- оқыту
ромб,2.rhythmus [ритмус] - ритм
3.ratio[ратцё]- себебі -th – [т]: 1.thallium [таллиум] –
Егер ti + дауысты дыбыстарының алдында s, t, x, таллий,2.theoria [теориа] – теория ,3.thermae
әріптері келсе, онда t - [т] болып қалады: [терме] - монша
1.ostium[остиум]-ашылу -Sch –[сх]: schola [схоля] – мектеп ,2.schema
2.mixtio[микстиё]- қоспасы [схема] – схема,3.schisma [схизма] - бөлу
3.Attius[аттиюс]- Атдиус
Екпін

Классикалық кезеңдегі латын тіліндегі екпін музыкалық,
тоникалық, екпінді буынды айтқан кезде тонды жоғарылату
керек болды, бірақ ұзақ пен қысқа арасындағы сандық
айырмашылықтар жоғалғаннан кейін латын тіліндегі екпіннің
дауысты сипаты өзгерді: ол күшке айналды, яғни орыс
тіліндегідей мәнге ие.
Латын тіліндегі екпіннің негізгі ережелері келесідей.
1. Екпін ешқашан көп буынды сөздің соңғы буынына
қойылмайды.
2. Екі буынды сөздерде екпін әрқашан бірінші буында
орналасады.
3. Трисиллабикалық және полисиллабиялық сөздерде екпіннің
орны екінші буынның соңынан бастап анықталады.
Назарларыңызға
рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Латын әлипбиі негізіндегі қазақ жазуы

ЛАТЫН ӘЛІПБИІ

ТІЛ ЖӘНЕ ҰЛТ

ЛАТЫН ӘЛІПБИІНЕ КӨШУДІҢ ЫҚТИМАЛ САЛДАРЛАРЫ

Әліпбиімізді латынға көшіру керек дейді, өйткені біздің әліпби біздікі емес - арабтікі

Қазақ тілі тарихындағы 1072 - 1940 жылдар аралығындағы алфавиттердің ауысуы

Кітаптың шығу тарихы

Ахмет Байтұрсынұлы - Қазақ лингвистикасының негізін қалаған ғалым

Кирллицадан қазақшаны латинцага аударатын программа құру

Әріптер - латын тілінің әріптері, сонымен қатар астын сызу белгісі

Пәндер