Дала зонасы

Презентация қосу

Қазақстанның ерекше қорғалатын аймақтары
(қорықтар мен қорықша, ұлттық саябақтар)

Орындаған:Амангельдин Аманай А.
Қазақсанның табиғат зоналарына
жалпы сипаттама.

Қазақстанның жазық бөлігінде солтүстіктен
оңтүстікке қарай бірте-бірте орманды дала, дала,
шөлейт және шөл зоналары ауысып отырады.
Сонымен бірге бұл зоналардатопырақ және
өсімдік жамылғысы батыстан шығысқа қарай да
өзгереді. Оның себебі осы бағытта климаттың
континенттігі артады. Республиканың биік таулы
аудандарында зоналар биіктікке байланысты
(зоналар немесе биіктік белдеулер) ауысып
отырады.
Орманды дала зонасы

Қазақстан жеріне орманды дала
зонасының тек оңтүстік шеті
сүйірленіп кіреді. Жазық далада
шоқ-шоқ болып ормандар өседі.
Қазақстанның орманды дала
зонасы Батыс Сібір жазығы
мен Жалпы Сырт қыратының аз
ғана бөлігін алып жатыр. Жалпы
көлемі 1 млн га Қазақстан
аумағының 0,4%. Орманды
дала зонасының жер беті тегіс.
Онда шағын ойпаттар кездеседі,
бұлардың кейбіреулерін көл
алып жатыр.
Дала зонасы
Дала зонасы 77 млн га жерге тараған
Қазақстанның біраз аумағын, дәлірек
айтқанда, 27%-ынан астамын алып жатыр.
Дала зонасы орманды дала зонасының
оңтүстігінен басталып, батыстан шығысқа
қарай 2200 км-ге созылған кең алқапты
камтиды, шамамен 54°-50° с.е. аралығында
орналасқан. Дала зонасына Батыс Сібір
жазығының оңтүстік шеті, Торғай үстіртінің
солтүстігі, Мұғалжар тауы түгелдей дерлік,
Жалпы Сырт сілемдері, Каспий маңы
ойпатының солтүстік жартысы, Орал етегі,
Жем үстірті, Сарыарқаның солтүстігі мен
орталық аудандары жатады.
Шөлейт зонасы
Шөлейттің климаты құрғақ, тым континентті. Тұрақты
ағатын ең ірі өзендері Ойыл, Жем, Topғай, Сарысу, Аягөз.
Шөлейт зонасында 3000-нан астам көл бар. Олардың
көпшілігінің суы кермек немесе ащы болады.
Шөл зонасы
Шөл зонасы Каспий теңізі
жағалауынан Тарбағатай тауының
етегіне дейін созылады. Шөл
зонасының жалпы көлемі 120 млн га,
республика аумағының 44%-ына
жуығын алады. Бұл зонада негізінен
құмды және сазды шөлдер кең
тараған. Тасты шөлдер Қазақстанға
тән емес, бұлар тек шағын үлескілерде
кездеседі.
Қазақстанның ерекше қорғалатын
табиғи аумақтары
Ерекше қорғалатын табиғи аумақ —
ерекше қорғау режимi белгiленген
мемлекеттiк табиғи-қорық қорының табиғи
кешендерi мен объектiлерi бар жер, су
объектiлерi және олардың үстiндегi әуе
кеңiстiгiнiң учаскелерi.
Ерекше қорғалатын аумақ — кеңістігінде
бағалы табиғи немесе колдан жасалған
(бағалы экожүйе, гейзерлер, бау- саябақ
ескерткіштері, инженерлік құрылыстар, т.б.)
немесе қоршаған ортаға қолайлы әсер ететін
кеңістіктер (орман жолағы,
көгерген аймақтар), аумақтар, акваториялар.
Мұндай аумақтар тек заңмен ғана емес,
арнайы бақылауда болып, адамдармен
қорғалады.
Ақсу-Жабағылы қорығы
1926 жылы ұйымдастырылды. Бұл - Қазақстандағы ертеден келе жатқан қорық. Қорық
Оңтүстік Қазақстан облысының Талас Алатауы мен Өгем жотасында 131,9 мың гектар жерді
алып жатыр. Қорық төрт биіктік белдеуді қамтиды. 1500 м биіктікке дейінгі төменгі белдеу
өзіне тән өсімдіктері мен жануарлар дүниесі бар ла, 1500-2000 метр - даланың шалғынды,
бұталы ағаш өсімдіктері өседі. Мұнда ағаш тәрізді арша (биіктігі 20 м аралығында), бадам
бұтасы, жабайы жүзім, жабайы алма және басқа да оңтүстік өсімдіктері өседі. Жануарлардан
мұнда елік, қарақұйрық, борсық, бұғы, қабан, ақ тырнақты және т.б. жануарлар кездеседі.
2000-2300 метр биіктікте субальпілі шалғыны жатыр. Бұл белдеуде төселіп өсетін түркістан
аршасынан басқа ағаш өсімдіктері жоқ. Онда таутеке, ілбіс, суыр, шақылдақтар, ал құстардан
ұлар, кезеген торғай, шауқарға, қозықұмайлар мекендейді. Қорыктың
аумағында өсімдіктердің 1404 түрі бар, оның 47 түрі Қазақстанның Қызыл кітабына
енген. Құстардың 239 түрі, бауырыменжорғалаушылардың 9 түрі және сүтқоректілердің
51 түрі, балықтың 2 түрі бар екені есепке алынды. Сүтқоректілерден қорғауға алынған аса
бағалысы арқар, сібірдің таутекесі, бұғы, елік, жыртқыштардан ілбіс, ала мысық, борсық. Ең
жоғарғы белдеу - биік таулы қарлы және мұзды шыңдар. Бұлардан аңғарларға құлап ағатын
көбікті сарқырамалы тау өзендері басталады. Қорықтың Қаратау жотасы беткейлерінде
палеонтологиялық филиалы бар. Бұл өңір 120 млн жыл бұрын теңіз түбі болған. Қазір оның
орнында әр түрлі сирек кездесетін балықтар мен былқылдақ денелілердің, юра дәуіріндегі
өсімдіктердің таңбалары сақталған. Қорықтың бұл бөлігінің органикалық дүние эволюциясын
зерттеу үшін ғылыми маңызы бар. Қазіргі таңда қорықтар мәселесі ауқымды. Нақтырақ айтсақ
біз Қазақстан өркениетіне өз үлесімізді қосу үшін, ең алғаш ашылған қорықтарды
дамытқанымыз жөн. Ақсу жабағылы қорығы ең алғаш ашылғандықтан ең алғашқы жұмысты
осы жерлерден бастағанымыз абзал.
Наурызым қорығы
1934 жылы ұйымдастырылған. Бұл Қостанай облысының
Наурызым ауданында орналасқан. Мұның аумағы 191,4 мың
гектар жерді алып жатыр. Қорықта көптеген көлдер бар, бетегелі
тың дала корғауға алынып зерттелуде, бұл көлдердің жағасында
бұрыннан шоқ-шоқ карағай сақталып келген. Қорық көлеміне
Наурызымдағы Қарағай мен Тірсек орманы да кіреді. Ең оңтүстіктегі
cop топырақта қарағай сирек өскен. Қорықтағы cop топырақта алуан
түрлі кайың ағаштар, тек Қиыр Шығыста ғана кездесетін малиус
боката алмасының жабайы түрлері өседі. Табиғат жағдайының
әртүрлілігіне байланысты, таяу жатқан аз ғана үлескінің өсімдігі мен
жануарлар дүниесі әр алуан келеді. Мұнда даланы, орманды және
суаттарды мекендейтін жануарлар кездеседі. Поляр фауналары мен
флораларының өкілдері жылылықты сүйетін өсімдіктер және
жануарлар сияқта жерсініп кеткен. Онда тұяқтылардан қабан, елік,
кеміргіштерден суырлар, ақ қояндар және жыртқыштардан қарсақ,
түлкі, борсық,күзен, ақкіс кездеседі. Қорықта сүткоректілердің 42
түрі, құстардың 60-тан астам түрі, балықтың 6 түрі, 687-ге жуық
өсімдік түрі кездеседі. Аппақ қардай аққулар,шағалалар,
бірқазандар мен үйректер қаптап жүреді
Алматы қорығы
1964 жылы құрылған. Аумағы 71,7 мың гектарға жуық, әр
түрлі ландшафт зоналарында жатыр. Бұған мәңгі қар мен мұз
жамылған, беткейлері шөптер мен ағашқа бай Іле Алатауы мен
жағасында құмды шөлі бар Іле өзенінің атақты «әнші тауы»
Аққұм-Қалқан(биіктігі 100 м-ден асатын құм төбе) жатады.
Көктеректі нудан тұратын жапырақты ормандар, долана,
жабайы алма және өрік ағаштары 1800-2000 м биіктікке дейін
көтеріледі. 2500 м биіктіктен жоғарыда Тянь-Шань
шыршасынан тұратын шыршалы орман белдеуі орналасқан.
Одан да жоғары, қарлы-мұзды белдеуде, субальпі және альпі
шалғындары болады. Қорықтың жануарлар дүниесі алуан
түрлі, мұнда 39 түрге жуық сүтқоректілер мен 200-ден астам
құстардың, 965 өсімдік түрі бар. Шыршалы ормандабұғы, елік
, Тянь- Шань сілеусіні, барыс, борсық, түлкі, қасқырлар
мекендейді. Орман шекараларындағы биік шыңдар мен
құздардаарқар мен таутеке көп. Соңғы уақыттарда қорықта
тиін, сасық күзен өсірілетін болды. Қорықта құстардың ең
көбі: ұлар, кекілік,бұлдырық, Іле өзенінің бойындағы
тоғайларда қырғауылдар, тарғактақшар мекендейді.
Барсакелмес қорығы
Арал теңізінің солтүстік-батыс бөлігіндегі өзі аттас шөлейтті аралда
орналасқан. Қорық 1939 жылы ұйымдастырылған. Жалпы көлемі 160, 8
мың гектар. Ондағы мақсат - жалпы табиғат кешенімен қатар саны азайып
бара жатқан ақбөкен мен қарақұйрыкты қорғау болды. Бұрын Аралда
жоғары сатыдағы өсімдіктердің 257 түрі өссе, соңғы кезде олардың саны
тіпті азайып, кейбіреулері жойылып кету қаупінде. Қорыққа шөлді аймаққа
тіршілік етуге бейімделген жануарлар тән. Негізгі қорғалатын аңдар:
ақбөкен, қарақұйрық және құлан. 1953-1964 жылдар аралығында 9 құлан
Түрікменстанның Бадхыз қорығынан осында әкелініп жіберілген. Соңғы
жылдары биологиялық жүргізілген сынақтардың салдары да Аралдың
экологиялық жағдайын күрделендіріп, қорыктың біраз жануарларын
көшіруге тура келді (мысалы, құланды).
Қорғалжың қорығы
1968 жылы құрылған. Қорык Ақмола облысының 259 мың
гектар жерін алып жатыр. Оған тың даланың (38 мың гектар) қол
тимеген, түрен түспеген жерлері, сондай-ақ Қорғалжың және Теңіз
(199 мың гектар) көлдері кіреді. Бұл жерлер дүниежүзілік маңызы бар
су қоймасы мен жайылымдар тізіміне енгізілген. Қорықтың жануарлар
дүниесі дала зонасына тән. Сүткоректілердің 41 түрі, құстардың 299
түрі, балықтың 14 түрі, өсімдіктің 343 түрі кездеседі. Олар: суыр, дала
алақоржыны, су егеуқұйрығы, қосаяқтар және басқалар. Қорғалжың
көлінің қамыс нуларында қабандар мекендейді. Құстың 120 түрі ұя
салады. Көл жиегінің кара суларында үйрек, қаз және басқа суда
жүзетін құстар сансыз көп. Теңіз көлінде мыңдаған қоқиқаз ұя салады.
Бұл дүние жүзінде сирек кездесетін, ең солтүстікке ұя салатын құс.
Қорғалжың көлдерінде үшкір тұмсықты сұқсыр мекендейді, ол
балапандарын суда қалқып жүзіп жүрген ұяда басады. Содан кейін
балапандарды ұзақ уақыт аркасына салып жүзеді, тіпті олармен бірге
суға да сүңгиді. Теңіз-Қорғалжың көлдеріне көктем кезінде көптеген су
құстары жиналады. Осының аркасында бұл қорық дүние жүзіне әйгілі
болып отыр. Ол ЮНЕСКО-ның тізіміне ерекше корғалатын батпақты-
шөлді ландшафт ретінде енген. Қорықта суда жүзетін құстардың
тіршілігін зерттеу жөнінде үлкен ғылыми-зерттеу жұмыстары
жүргізіліп, мұражайлар, хайуанаттар бағына арналған материалдар
жинастырылады.
Марқакөл қорығы
1976 жылы құрылған. Қорық солтүстігінде Қазақстан Алтайының
Күршім жотасы мен оңтүстігінде теңіз деңгейінен 1447 м биіктіктегі
Азутау жотасы аралығындағы аса әсем Марқакөл шегінде орналасқан.
Қорықтың жалпы ауданы 75 мың гектар, оның 44 мыңын көл
айдыны құрайды. Өкінішке орай, шығысында 1,5 мың гектар жер
көлдің аса маңызды бөлігі бола тұрса да, қорыққа енбеген. Қорық
ауданындағы климат қатаң континентті. Мұндағы Қазақстан аумағы
үшін ең төмен қаңтардың орташа температурасы -26°-27°С, ал кейде аяз
-55°С -қа дейін жетеді. Шілденің орташа температурасы 14°-17°С, ең
жоғарғысы 30°С-қа жетеді. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 400
мм-ге жуық түседі.Көлге 27 кішігірім өзендер, жылғалар құяды, ал одан
бір ғана өзен Ертістің оң саласы - Қалжыр ағып шығады. Дәрілік
өсімдіктерден аралий мен «алтынтамыр» кездеседі. Қорықта
сүтқоректілердің 39 түрі мекендейді, оның ішінде аю, сілеусін, бұғы,
арқар, қасқыр және құстың 200-ге жуык түрі, оның ішінде қарақұтан,
аққу, суқұзғындар, 5 түрлі балық кездеседі. Көлде балықтың бірнеше
түрі: мөңке, майқан, талма, теңге бар. Бұлардың ішінде ең бағалысы
мөңке, оның еті өте дәмді. Өсімдіктің 721 түрі кездеседі.
Үстірт қорығы
Pеспубликадағы ең жас қорықтың бірі. Ол Маңғыстау облысында
1984 жылы құрылды. Ауданы 223,3 мың гектар республикадағы ең
үлкен бұл қорық Үстірт жерінде орналасқан. Қорықта
сүтқоректінің 227, құстың 11 түрі, өсімдіктің 261 түрі кездеседі.
Климаты солтүстік шөл зонасына тән: жазы ыстық, ұзақ, қысы
қатаң, жауын- шашын мөлшері тым аз (жылына 120 мм). Қорықты
ұйымдастырудағы мақсат Қазақстандағы Қызыл кітапқа тіркелетін
шөл зонасындағы 12 түрлі аң мен құстарды корғау мен сақтау.
Жануарлар арасынан қорғауға жататыны: жабайы қойдың ерекше
түрі - үстірт муфлоны және қарақұйрық, ұзын тікенді кірпі,
шұбар күзен, төрт жолақты қарашұбар жылан. Құстардан
ұялайтыны: қарабауыр шіл, кекілік, ителгі, шөл кекілігі. Қорықтың
аумағында бір кезде осы арада кеңінен тараған жыртқыш ірі мысық
қабылан мен құланның санын қалпына келтіру белгіленді.
Өсімдіктен қорғауға тұратын аса маңыздысы жұмсақ жемістік
(қалдық және монотип бұталар), иіссіз катрана, үстірт таспасы.
Ғалымдар шөлдің қатаң климат жағдайына бейім жануарлар мен
өсімдіктің өмір сүруін зерттеу үшін ғылыми-зерттеу жұмыстарын
жүргізбекші.
Батыс Алтай қорығы
1992 жылы құрылған, ауданы 56 мың
гектар. Қорық Шығыс Қазақстан облысы
Глубокое ауданында орналасқан. Алтай тау
жүйесінің қазақстандық бөлігінің солтүстік-
батыс жағын, Холзун, Көксу және Иванов
жоталарын қамтиды. Батыс Алтайға тән
өсімдік жамылғысының бірнеше типі
(қылқан жапырақты ормандар, субальпі
және альпі шалғындары) сақталған.
Қорықта жоғары сатыдағы өсімдіктердің
564, жануар дүниесінің 161 түрі,
құстардың 120, сүтқоректілердің 20,
балықтың 5 түрікездеседі. Өсімдіктерден
марал оты, алтын тамыр, жануарлардан
бұлғын, аю, құндыз, сусар, борша және т.б.
сирек аңдар кездеседі.
Алакөл қорығы
1998 жылы құрылған. Ауданы 197,1
мың гектар. Қорық Алматы
облысындағы Алакөл ауданында
орналасқан. Атыраулық сулы-батпақты
ландшафтылары қорғалады. Құстардың
257 түрі (олардың 12-сі «Қызыл
кітапқа» енген), өсімдіктердің 270 түрі,
сүтқоректілердің 21 түрі,
қосмекенділердің 2 түрі, бауырымен
жорғалаушылардың 3 түрі бар.
Қорықтың негізгі мақсаты Алакөл
жүйесіне енетін көлдерді мекендейтін
су құстарын (аққу, реликті шағала, қаз,
тырна және т.б.) қорғау.
Қаратау қорығы
2004 ж. құрылды. Көлемі 34,3 мың гектар. Қорық шөлді ландшафты зонаның
қоңыржай белдеуіндегі таулы жерде орналасқан. Қорықты құру себебі - аймақтың
эндемикалық өсімдіктерін сақтау үшін және Қаратау жотасы республикада саны
бойынша көне жерортатеңіздік өсімдік элементтерінің таралу жағынан бірінші
орын алуында. Қорықта 1500 өсімдік түрін, жануарлар дүниесінен
омыртқалылардың 227 түрі, соның ішінде сүтқоректілердің 42 түрі, құстардың
114 түрі, балықтың 3 түрі, қосмекенділердің 3 түрі, бауырымен
жорғалаушылардың 16 түрі кездеседі. Қызыл кітапқа қарақұйрық, арқар,
қоңыр тянь-шань аюы, қар барысы, тас сусары кірген. 114 құстың 80-і ұшатын
оның 11 түрі Қазақстанның Қызыл кітабына енген.
Ұлттық саябақтар
Ұлттық саябақтар елімізде
қорғалатын ландшафтылардың жаңа
түрі. Олар әлі де толық өріс алып, дами
қойған жоқ. Мұның қорықтардан
айырмашылығы - туристер мен
тынығушылардың кіріп көруіне рұқсат
етіледі. Бірақ олардан табиғатты қорғау
ретін сақтау талап етіледі.
Қазақстанда 5
саябақ ұйымдастырылған.
Баянауыл ұлттық саябағы
Ол 1985 жылы Павлодар облысындағы Баянауыл орман
шаруашылығьінын негізінде құрылған, ауданы 50,7 мың
гектар. Саябақ аумағына енетін таулы-орманды
ландшафтылары тамаша табиғат ерекшеліктерімен көзге
түседі. Қарағай, қайың ормандары өскен, гранитті, үгіліп
мүжілген Баянауыл таулары Сарыарқаның шөлейтті
жазықтарында орналасқан. Мұнда құстардың 54 түрі,
сүтқоректілердің 54, балықтың 8, өсімдіктің 438 түрі
бар. Биік жері - Ақбеттауы, биіктігі 1026 метр.
Табиғатының қолайлы жағдайына байланысты Баянауыл
тауларын «шөлді даладағы таулы-орманды
шұрат» деп атайды. Бұл аймақ жаппай демалыс пен
туризмнің дамыған жері. Мұнда көптеген демалыс
үйлері, емдеу мекемелер, туристік базалар орналасқан.
Саябақта ұзақ уақыт үгілу әрекетінен қайталанбас
жартас, шоқылар қалыптасқан. Олар сыртқы түріне орай
«Жалмауыз кемпір», «Найзатас», «Тас және Ат басы» т.б.
деп аталады.
Іле Алатауы саябағы

1996 жылы ұйымдастырылған.
Ауданы 199,7 мың гектар. Іле
Алатауының солтүстік
беткейінде Түрген шатқалынан
бастап, батыста Қаскелең асуына
дейінгі ерекше ландшафтыларды
қорғау және демалыс, тынығу
мақсатында пайдаланылады.
Мұнда қорғауға аңның 43 түрі,
құстың 138 түрі, балықтың 8
түрі, өсімдіктің 1282
түріалынды.
Қарқаралы саябағы

1998 жылы кұрылған.
Ауданы 90,3 мың гектар.
Қарағанды облысындағы
Қарқаралы ауданында
орналасқан. Қарқаралы
жәнө Кент тау жүйелерін
қамтиды. Осында әйгілі
Шайтанкөл орналасқан.
Мұнда аңның 39 түрі,
қүстың 55 түрі, балықтың
11 түрі, өсімдіктің 68
түрі қорғалады.
Алтынемел табиғи саябағы

1996 жылы Алматы облысының
Кербұлақ, Панфилов аудандары
жерінде орналасқан. Ауданы 161,1
мың гектар. Алтынемел тауын
қамтиды. Мұнда аңның 6 түрі (
таутеке, қарақұйрық, құлан,
қызыл қасқыр және т.б. ), сонымен
бірге құстың 231 түрі, балықтың
30, өсімдіктің 1800 түрі қорғауға
алынған.
Көкшетау саябағы

Ол 1996 жылы
ұйымдастырылған.
Ауданы 182,1
мың гектар.
Мұнда аңның 305 түрі,
қүстың 223, балықтың
22 түрі, өсімдіктің 800
түрі қорғауға алынған.
Назарларыңызға
рахмет !

Ұқсас жұмыстар

Шөлейт зонасы

Орман зонасы

Қазақстанның табиғат зоналар саны

Пампа түлкісі

Тундра зонасы

Солтүстік Американың табиғат зоналары

ТОПЫРАҚ ЖАМЫЛҒЫСЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ

КЛИМАТТЫҚ БЕЛДЕУЛЕРІ

Қазақстанның топырақ типтері

Топырақтың негізгі типтеріне шолу. Тундралық топырақтар

Пәндер