Квазимемлекеттік борыш

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы
Қаржы министрлігі

Мемлекеттік, мемлекет кепілдік берген
және квазимемлекеттік
борышты басқару

Астана, мамыр 2012ж.
Борыштың ағымдағы жағдайы

Борыштың ағымдағы жағдайы

Борыштың ағымдағы жағдайы

Борыштың ағымдағы жағдайы

Борыштың ағымдағы жағдайы

Борыштың ағымдағы жағдайы

Атауы 01.01.2003 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006 01.01.2007 01.01.2008 01.01.2009 01.01.2010 01.01.2011 01.01.2012
Жалпы сыртқы борыш,
млрд.АҚШ долл. 18,3 22,9 32,9 43,5 74,0 96,7 107,9 112,9 118,2 123,8

мемлекеттік борыш 2,9 3,1 2,7 1,7 1,8 1,4 1,6 2,2 3,8 4,5
банктік сектор борышы 1,4 3,5 7,7 15,3 33,3 45,9 39,2 30,2 19,9 14,6
Басқа борыш 13,9 16,3 22,5 26,5 38,9 49,3 67,1 80,5 94,5 104,7 7
Борыштың ағымдағы жағдайы

Борыштың ағымдағы жағдайы

Мемлекеттік және квазимемлекеттік борыштың абсолютті
және салыстырмалы параметрлері

01.01.2012 жылғы жағдай бойынша
млрд. АҚШ долл. ЖІӨ-ге %
1. Мемлекеттік борыш 22,0 12
Ішкі: 17,5 9,6
Сыртқы: 4,5 2,4
2. Квазимемлекеттік борыш 21,0 11,5
Сыртқы: 21,0 11,5
Жиыны 43,0 23,5

Борыштың ағымдағы жағдайы

Төлем атауы 2012 2013

1 тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан 4 тоқсан 1 тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан 4 тоқсан
өтеу 20 27 148 34 154 36 178 36
қызмет көрсету 22 23 22 20 13 21 16 26
тоқсан бойынша
барлығы 41 50 171 54 168 56 194 61
жылдар бойынша
барлығы 316 479
Борыштың ағымдағы жағдайы
Үкіметтік борышты өтеу мен оған қызмет көрсетуге РБ шығындарының
РБ кірістеріне қатынасы

Борыштың ағымдағы жағдайы

Қазақстан Республикасының Халықаралық инвестициялық позицияы

170 -10
160,7
152,0

140,2 139,1
136 131,6
121,9
117,1

млрд.АҚШ долл.
-21,7
млрд.АҚШ долл.

102 97,0
92,8

77,6 -30

-34,9

-38,8

-43,1
-44,3

0 -50
01.01.2008 01.01.2009 01.01.2010 01.01.2011 01.01.2012

Сыртқы активтер Сыртқы міндеттемелер ХИП

Борыштың ағымдағы жағдайы

Мемлекеттік сектор бойынша Халықаралық инвестициялық
позиция
73,6
68,5

59,8

47,8 48,1
46,1
млрд.АҚШ долл.

44,8
39,1
37,5

4,8 5,1
1,6 3,3
1,7
0
01.01.2008 01.01.2009 01.01.2010 01.01.2011 01.01.2012

Сыртқы активтер Сыртқы міндеттемелер ХИП

Қарыз алудың тепе-тең деңгейінің ҚР Ұлттық қорының
жинақталған активтерімен барабарлығы
Үкіметтік қарыз алумен Ұлттық қор қаражатының орнын толтыруға жол бермеу мақсатында
үкіметтік борышқа қызмет көрсетуге арналған жыл сайынғы шығыстар Ұлттық қордың 4,5%-да
жыл сайынғы шартты тіркелген инвестициялық кірісінен аспауы тиіс деп көзделген

млрд.тенге
2011 жыл 2012 жыл 2013 жыл 2014 жыл
Көрсеткіштің атауы
жоспар
Ұлттық қордың 4,5% шартты
тіркелген инвестициялық 257 360 429 492
кірісі
Үкіметтік борышқа қызмет
126 176 214 241
көрсетуге РБ шығыстары
Осы шектеу сақталады, оны орташа мерзімдік кезеңде арттыру болжамдалмайды.
Қарыз алудың тепе-тең деңгейінің ҚР Ұлттық қорының жинақталған активтерімен
барабарлығы

2012 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қор қаражаты 7 988 млрд. теңгені
құрайды.
Қор активтерінің 2001-2011 жылдарға орташа жылдық өсуі шамамен 47% құрады

* Түсімдердегі инвестициялық кірісті және Қорды басқару және аудиттеу бойынша шығыстарға төлеуді ескермегендегі болжам
Обзор
Қарыз состояния
алудың долга ҚР Ұлттық қорының жинақталған активтерімен
тепе-тең деңгейінің
барабарлығы

2006-2012* жылдары Қазақстан Республикасы Ұлттық қоры
қаражатының түсімдері және оны пайдалану

2006 жылғы 1 шілдеден бастап Қорды қалыптастыру және пайдалану тетігіне мұнай секторы
кәсіпорындарынан, республикалық меншікте тұрған және тау кен өндіру және өңдеу салаларына
жататын мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер
учаскелерін сатудан түсетін тікелей салық түсімдерін Қорға тікелей аудару бөлігінде өзгерістер
енгізілген болатын.

Қорға 2006-2011 жылдардағы орташа жылыдқ түсім шамамен 1 960 млрд. теңгені құрайды.
Қордың қаражатын 2006-2011 жылдары орташа жылыдқ пайдалану шамамен 805 млрд. теңгені
құрайды.
* Түсімдердегі инвестициялық кірісті және Қорды басқару және аудиттеу бойынша шығыстарға төлеуді ескермегендегі болжам
Сыртқы қарыз алуды және капиталдың кетуін шектейтін
қолданыстағы тетіктер

• ҚР Салық кодексінде орташа жылдық капиталдың міндеттемелердің орташа
жылдық сомасына қатынасына байланысты жеңілдік салық салумен
мемлекетте тіркелген өзара байланысты тараптар мен адамдарға төленетін
сыйақыларды есептен шығаруға жатқызу бойынша шектеулер көзделген
(Жеткілікті капиталдандыру қағидасы);

• ҚР салық кодексіне сәйкес жеңілдік салық салумен мемлекетте
тіркелгенрезидент емес заңды тұлғаның табысы ӨР резидентінің салық
салынатын кірісіне резидент еместің капиталына оның қатысу үлесіне тең
қосылады;

• «Трансферттік баға белгілеу туралы» ҚР Заңына сәйкес мәміле бағасы
нарықтық бағадан ауытқыған кезде сыртқы сауда операцияларына
қатысушылар қолданған баға түзетіледі.

Борыштың мүмкін болатын тәуекелдері

Мемлекеттік борыштың тәуекелдері
• Халықаралық тәжірибеге сәйкес (БЭК бойыннша шектеулер, Маастрихт келісімі)
мемлекеттік борыш деңгейі ЖІӨ-нің 60%-нан аспауға тиіс. ЖІӨ-ге қатысты ҚР мемлекеттік
борышы 2012 жылғы 1 қаңтарға 12%-ды құрады;

• Standard&Poor’s халықаралық ретингтік агенттіктің ұсынымдарына сәйкес бюджетке
борыштық жүктеменің лимиті 10-15% шегінде болуы тиіс. Үкіметтік борышты өтеуге және
оған қызмет көрсетуге арналған шығыстардың республикалық бюджеттің кірісіне
қатынасы 2011 жылы 8,9% деңгейінде;

• Қазақстан Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінде «мемлекеттік борыш» көрсеткіші
бойынша 12 орынды алады (ДЭФ 2011-2012 жылдардағы есебі);

• 2010 жылы Дүниежүзілік банк Қазақстанда мемлекеттік борышты басқару тиімділігіне
бағалау жүргізді (DeMPA ). Мемлекеттік борышты басқарудағы күшті тараптар:
нормативтік-құқықтық база, басқарудың жалпы негіздері, операциялық ресурстарды
басқару, салық-бюджет және ақша-кредит саясатымен келісімділік, борыштық
міндеттемелер бойынша есептеу және есептілік.

Жалпы, мемлекеттік борыш индикаторларының белгіленген шекті рұқсат
берілетін деңгейлері рұқсат берілетін маңыз аймағында тұр және қауіп төндірмейді.

Борыштың мүмкін болатын тәуекелдері

Корпоративтік сектор борышының тәуекелдері
01.01.2012 жылғы жағдай бойынша жинақталған жалпы сыртқы борышты өтеу
мен оған қызмет көрсету бойынша т өлемдер болжамы
3000

2500
млн.АҚШ долл.

2000
негізгі борышты өтеу
1500 қызмет көрсету
1000

500

0

• Жалпы сыртқы өнімнің негізгі бөлігі корпоративтік сеторға келеді (89,6 млрд.АҚШ долл. немесе ЖСӨ
72,4%). Оның ішінде 59,9 млрд. долл. Фирмааралық берешектің үлесіне келеді, ол тікелей шетелдік
инвестициялардың бір бөлігі болып табылады.
Фирмаралық берешекті өтеу проблемаларына байланысты сыртқы кредит берушілер тарапынан
мемлекетке қысым көрсету тәуекелдері өте төмен, өйткені бұл жағдайда кредит беруші қарыз алушының
қызметін басқаруға қатыса отырып, оның төлемге қабілетсіздігіне жауапкершілікті бөледі.
Борышқа қызмет көрсету және оны өтеу бойынша капиталдың көлемді ағындары нәтижесінде нақты
айырбастау бағамына қысым көрсету тәуекелі (валюталық тәуекел), экспорттық тауарларға бағаның
құлауына байланысты девальвация тәуекелі бар.

Борыштың мүмкін болатын тәуекелдері

Квазимемлекеттік борыштың тәуекелдері

Квазимемлекеттік сектордың субъектілері:
- міндеттемелердің тым артық өсуіне, мерзімі өткен
төлемдерге, дефолтқа;
- мемлекеттің субсидиарлық жауапкершілігі мүмкіндігіне
және мембюджет тарапынан көмек көрсету қажеттілігіне
байланысты фискалды тәуекел көзі бөлуі мүмкін.

Квазимемлекеттік борышты басқару жөнінде шаралар
қабылдау қажеттілігі туындады

Мемлекеттік және жалпы сыртқы борышты басқару жөніндегі тұжырымдамаға
сәйкес жалпы сыртқы борышты басқару бойынша жалпы үйлестіру

ҚР ЭДСМ
жалпы сыртқы борышты болжамдауды жүзеге асырады және мүмкін
болатын шектерін белгілейді, жалпы мемлекеттік органдардың жалпы
сыртқы борышты реттеу жөніндегі қызметін үйлестіреді

Қаржы секторы
мемлекеттің үстем
ұйымының борышы
қатысуымен ұйымның
бойынша мемлекеттік
Мемлекеттік борыш және борышы және мемлекет
саясатты орындауды
мемлекеттің шартты акцияларының 50% кем
қамтамасыз ету, сондай-
міндеттемелері бойынша қатысуымен ұйымның
ақ мемлекеттің үстем
мемлекеттік саясатты борышы бойынша
қатысуымен ұйымның
орындауды қамтамасыз ету мемлекеттік саясатты
сыртқы борышының
орындауды қамтамасыз
жағдайын мониторинг
ету
жүргізу

Уәкілетті
ҚР қаржы
ҚР Ұлттық банкі мемлекеттік
министрлігі органдар

Квазимемлекеттік борышты басқару жөніндегі ұсыныстар
Квазимемлекеттік борышты басқарудың тұжырымдамалық моделі

Мемлекеттік реттеу Тәуекелдерді басқару:
- макродеңгейде квазимемлекеттік сектордың - сыртқы қарыздар тартуға құқылы
субъектілері борышының рұқсат етілетін шегін квазимемлекеттік сектор субъектілеріне
белгілеу; шектеулер белгілеу;
- квазимемлекеттік сектор субъектілерінің
қарыз алуы үшін басым салалар белгілеу. - квазимемлекеттік сектор субъектілерінде
Тәуекелдерді басқару жүйесінің болуы бойынша
талаптар белгілеу;

- әрбір субъект үшін борыш бойынша шектеулер
белгілеу.

Борышты мониторингілеу және Жиынтық есеп және талдау:
бақылау: -ҚР Ұлттық банкінің сыртқы қарыз шарттарының
- тиісті мемлекеттік органдардың даму қаржы жағдайы (және өзге нысандары),
жоспарлары және даму жоспарларын орындау тартылатын квазимемлекеттік сектор
жөніндегі есептері арқылы борыш субъектілері туралы деректерді беруі;
параметрлерінің сақталуын және Тәуекелдерді - ҚР Ұлттық банкінің кезеңдік негізде әрбір
басқару жүйесінің болуын бақылау; квазимемлекеттік сектор субъектісінің
- квазимемлекеттік сектор субъектілерінің жаңа бөлінісінде сыртқы борыштың ағымдағы
қарыз алуларын тиісті саланың уәкілетті жағдайы туралы мәліметтер беруі.
органымен келісуі.
Квазимемлекеттік борышты басқару жөніндегі ұсыныстар

Квазимемлекеттік борышты бақылау тетігі
Макро деңгейде:
• жиынтықта ЖІӨ-ге шаққанда 60% мөлшерінде мемлекеттік борыш және
квазимемлекеттік борыш үшін үстіңгі шекті белгілеу;
• Квазимемлекеттік сектор борышының рұқсат етілетін деңгейін субъектілер
деңгейінде (екінші деңгейлі банктерді қоспағанда) квазимемлекеттік сектор
субъектілері қарыз алуының белгіленген салалық басымдылықтары және
борыштың жоғарғы шегі негізінде шектеу

Микро деңгейде :
• “Самұрық-Қазына” ҰӘҚ” АҚ-ты және оның еншілес және бағынысты ұйымдарын,
“ҚазАгро” ҰБХ” АҚ, Қазақстанның даму банкін қоспағанда, квазимемлекеттік
сектор субъектілерінің сыртқы қарыз алуды жүзеге асыруына тыйым салу;

• Компанияларды тәуекелдерді басқару жүйелерінің болуы туралы талаптар
белгілеу. Қосымша қарыз тартуты тек тұрақты қаржы жағдайы бар компаниялар
ғана жүргізуі мүмкін.
Тұрақтылық компанияның қаржылық жағдайын талдау үшін қолданылатын
бірқатар қаржы индикаторлары бойынша бағаланады.

“Самұрық-Қазына” ҰӘҚ” АҚ тәуекелдерді басқару жүйесі

«Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ қолданыстағы тәуекелдерді басқару жүйесі Қордың төрт негізгі қаржы
тәуекелдерін бөледі:

• Өтімділік тәуекелі нақты уақыт аралығында қаржы активтері мен қаржылық міндеттемелердің
теңгерімсіздігі нәтижесінде туындайды;

• Кредиттік тәуекел контрагент өзінің міндеттемелерін мерзімде және толық көлемде орындамау не
тиісінше орындамау кезінде туындайды;

• Валюталық тәуекел Қор өзінің қызметін жүзеге асыруы кезінде ұлттық валютаға шетелдік валюта
бағамдарының өзгеруі нәтижесінде туындайды. Тәуекел факторын ерте анықтау мақсатында валюта
бағамдарының өзгеруін тұрақты талдау жүргізіледі. Хеджирлеу әдістемесі әзірленуде. Валюталық
тәуекелге байланысты Қордың мүмкін болатын шығындары Валюталық тәуекелді басқару
қағидаларына сәйкес айқындалады;

• Пайыздық тәуекел сыйақы ставкаларының тиімсіз өзгеруі нәтижесінде туындайды және Қор
қызметінің екі негізгі көрсеткішіне: пайыздық активтердің бағалау құнына және пайыздық
активтердің таза пайыздық кірісіне/шығысына оның мүмкін теріс әсерінің мөлшері ретінде
өлшенеді. Қор деңгейінде пайыздық тәуекелді басқару, егер Қор үшін көз құбылмалы ставкасымен
қарыз болып табылса, берілетін қарыздар бойынша құбылмалы ставканы белгілеу жолымен жүзеге
асырылады. Сондай-ақ Қор еншілес ұйымдар тарапынан құбылмалы сыйақы ставкаларымен қарыз
қаражатын тартуды шектеу туралы мәселені пысықтауда.

Өтімділік тәуекелі мен кредиттік тәуекел өзінің қаржылық салдарлары бойынша тәжірибеде
неғұрлым қауіптілерге жатады.

“Самұрық-Қазына” ҰӘҚ” АҚ тәуекелдерді басқару жүйесі

«Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ өтімділік тәуекелін басқаруы
Негізгі борышты өтеу және сыртқы қарыздар бойынша сыйақы + таза ақша ағыны, млн.
АҚШ долларында

Қордың тобына кіретін компанияның қаржылық тұрақтылығының мониторингі

Борыш/EBITDA К3 коэффициенті
– бұл ұйымдарға борыштық
жүктеменің көрсеткіші, оның
қолда бар міндеттемелерді өтеу
мүмкіндігі. Қаражаттың түсу
көрсеткіші ретінде EBITDA
көрсеткіші қолданылады –
пайыздарды, салықты және
амортизацияны шегеруге дейінгі
табыс.

“Самұрық-Қазына” ҰӘҚ” АҚ тәуекелдерді басқару жүйесі

«Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ кредиттік тәуекелін басқаруы
Активтердің жиынтық тәуекелдерін басқару үшін кредиттік тәуекелдің жалпы тепе-
теңдік деңгейін және жеке капитал мөлшерінің жеткіліктілігін мониторингілеуді Қор
«жеке капиталдың жеткіліктілігі» коэффициенті арқылы жүзеге асырады. Бұл тәуекелді
ескере отырып, сараланған активтердің жиынтық көлеміне жеке қаражатының
қатынасы түрінде көрсетілетін компания қызметінің көрсеткіші. Осы коэффициент
компанияда оның қалыпты жұмыс істеуі үшін жеткілікті капиталдың болуын көрсетеді.

Ең аз көрсеткіш нормативі 0,25
2011 жылдың соңына арналған факт 0,29
2011 жылдан бастап еншілес компаниялардың кредиттік тәуекелін мониторингілеуді Қор
“Активтерге қалыптастырылған провизиялар деңгейі” көрсеткішін талдау арқылы жыл сайын
жыл қорытындысы бойынша жүзеге асырады.

Standard & Poor's халықаралық рейтингтік агенттігі «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ ұзақ
мерзімді және қысқа мерзімді кредиттік рейтингтерін шетелдік валютадағы
міндеттемелері бойынша "ВВВ+/А-2" дейін, ұлттық валютадағы міндеттемелері
бойынша ВВВ+/Стабильный/А-2 дейін арттырды. Бұл Қордың кредиттік тәуекелдері
бойынша төмен күтімдерді және ҚР Үкіметінен стресстік жағдайда барлық борыштық
міндеттемелерге қызмет көрсету үшін жеткілікті уақтылы шұғыл қолдау алудың сөзсіз
мүмкіндігін көрсетеді.

Квазимемлекеттік борышты басқару жөніндегі ұсыныстар

Тұжырымдамалық модельді іске асыру үшін қолданыстағы НҚА
мынадай өзгерістер енгізу қажет:
• Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының жыл сайынғы
болжамының жеке бөлінісінде мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген борышты басқару
саясаты негізінде квазимемлекеттік борыштың жоғарғы шегін көрсету (ҚР ЭДСМ)
- квазимемлекеттік сектор субъектілері қарыз алуының белгіленген салалық
басымдылықтары негізінде квазимемлекеттік борыштың шегін бөлу (ҚР ЭДСМ);

• Уәкілетті мемлекеттік органдардың (салалық министрліктердің) стратегиялық жоспарларында
борыштың көрсетілген шектерін сақтау жөніндегі негізгі міндеттерді көрсету;

• Квазимемлекеттік сектор субъектілерін дамыту жоспарларында ТБЖ шеңберінде борышты
мониторингілеу көрсеткіштерін көрсету (стратегиялар мен даму жоспарларын әзірлеу, бекіту
қағидалары) (ҚР ЭДСМ, ……);

• Борыш статистикасын қалыптастыру және белгіленген шектеулерді сақтауды мониторингілеу
мақсатында даму жоспарларына және даму жоспарларын орындау жөніндегі есептерге
борыштың жағдайы, жоспарланған қарыз алулар туралы есептілік нысандарын енгізу (ҚР ЭДСМ,
ҚР ҚМ - ММЖК);

• ҚР ҚМ мен ҚРҰБ Квазимемлекеттік борыш бойынша ақпарат ұсыну бөлігінде ақпарат алмасу
туралы бірлескен бұйрығына өзгерістер енгізу.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Еліміздің экономикалық қауіпсіздігінің маңызды элементі

Қазақстанның сырты қарыздары

ҚР Үкіметінің тұрақты экономикалық өсуді және жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге арналған дағдарысқа қарсы ден қою шаралары»

Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу

Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі

Бюджеттік бағдарламаларды келісуді жеңілдету

Сыртқы қарызды басқару әдістері

Індетпен күрес дана халқымызға тән асыл қасиеттердің арқасында жүзеге асты

Жекеше кредит

МЕМЛЕКЕТТІК КРЕДИТ ПЕН МЕМЛЕКЕТТІК БОРЫШ

Пәндер