Глюкоза (C6H12O6): тарихы, алынуы, физика-химиялық қасиеттері, биологиялық рөлі және медицинадағы қолданылуы

С. Асфендияров атындағы қазақ ұлттық мемлекеттік университеті

Орындаған:

Күзембаева Мейіргүл

Жоспары:

Глюкоза

Тарихы

Алынуы және өндірілуі

Пайдасы мен зияны

Қолданылуы

Медицинада қолданылуы

Глюкоза препарат, растворы

Физикалық қасиеттері

Химиялық қасиеттері

Ашуы

Глюкоза адам ағзасындағы ең маңызды энергия көздерінің бірі болып табылады.

(C6H12O6)

Глюкоза (жүзім қанты) - Денеге тез және жеңіл сіңетін қанттың қарапайым түрі.

Ол жемісжидектерде және балда болады, денедегі суды қалпына келтіруге пайдалануға арналған ақ ұнтақ түрінде сатылады.

Глюкоза - моносахарид тобындағы көмірсутек. Тамақ өнеркәсібінде, медицинада және аналитикалық химияда реактив ретінде қолданылады. Өсімдік жемістерінде және жануар организмдерінде болатын жүзім қанты. Сахароза, лактоза құрамына кіреді және крахмал, гликоген, целлюлоза түзеді.

Глюкоза адамға ежелден белгілі, өйткені ол балдан кристалданады. Дегенмен, ол әлдеқайда кейінірек таза түрінде оқшауланды: неміс химигі Андреас Маргграф оны 1747 жылы жүзім шырынынан алды.

Глюкоза өндірудің жалғыз шикізаты крахмал болып табылады, дегенмен басқа табиғи глюкоза полимерін, целлюлозаны қолдануға әрекет жасалуда. Крахмалдың негізгі көзі жүгері болып табылады: АҚШ-та глюкоза тәттілендіргіштерінің 100% және Жапонияда 84% жүгері крахмалынан алынады. Сондай-ақ әлемде өндірілген жүгерінің 70% глюкоза өндіруге жұмсалады. Еуропада бидай крахмалын пайдалану біртіндеп артып келеді, бірақ негізінен жүгері крахмалы да қолданылады. Австралияда глюкоза тек бидай крахмалынан алынады. Азияда сагодан, тапиокадан және жүгеріден алынған крахмал қолданылады

Глюкоза адам ағзасында зат алмасу процесіне қатысады. Тамақ арқылы қабылданған крахмал, қант сияқты күрделі көмірсулар ферменттердің әсерінен ас қорыту жолдарында глюкозаға ыдырайды. Адам ағзасында глюкозаның негізгі бөлігі энергия қоры ретінде жұмсалады. Тірі ағза клеткаларында глюкоза оттекпен бірнеше саты арқылы біртіндеп тотығады. Нәтижесінде, фотосинтез процесінде сіңірілген энергия бөлінеді:

С6Н12O6+ 6O2 → 6СO2 + 6Н2O + Q

Глюкоза ағзада оңай қорытылып энергия бөлетіндіктен денсаулықты нығайтатын дәрі ретінде медицинада қолданады.

Медицинада

Глюкоза интоксикация үшін қолданылады (мысалы, тамақтан улану және инфекциялар), ағынды және тамшылатып көктамыр ішіне енгізіледі, өйткені ол әмбебап антитоксикалық агент болып табылады.

Глюкоза ағзаны регидратациялау мақсатында, көмірсулардың көзі ретінде, соның ішінде парентеральды қоректену үшін қолданылады.

Медициналық мақсаттарда глюкоза әдетте инъекцияға немесе инфузияға арналған ерітінді түрінде, сондай-ақ таблеткалар түрінде қолданылады.

Қолдануға қарсы көрсетілімдер

Гипергликемия, қант диабеті, гиперлактацидемия, шамадан тыс гидратация, операциядан кейінгі глюкозаны пайдалану бұзылыстары; церебральды және өкпе ісінуіне қауіп төндіретін қан айналымы бұзылыстары; церебральды ісіну, өкпе ісінуі, жедел сол жақ қарынша жеткіліксіздігі, гиперосмолярлы кома.

Жанама әсері

Метаболизм тарапынан: иондық тепе-теңдіктің мүмкін бұзылуы, гипергликемия.

Жүрек-тамыр жүйесі тарапынан: гиперволемия, жедел сол жақ қарыншалық жеткіліксіздік.

Жергілікті реакциялар: сирек - жергілікті тітіркену, инфекцияның дамуы, тромбофлебит.

Глюкозаның пайдасы: .

ағзаны энергиямен қамтамасыз ету;

улы заттарды бейтараптандыру;

интоксикация белгілерін жою;

бауыр, асқазан-ішек жолдары, жүрек-тамыр және жүйке жүйесі ауруларын емдеуге ықпал етеді.

Глюкозаның жетіспеушілігі немесе артық болуы аурулардың осындай бұзылыстарының дамуына әкелуі мүмкін:

қышқыл-негіз балансының өзгеруі;

көмірсу-май және ақуыз алмасуының бұзылуы;

қан қысымының төмендету немесе қан қысымын жоғарылату;

қант диабеті;

әлсіздік;

көңіл-күйдің нашарлауы.

Физикалық қасиеттері:

Глюкоза- Түссіз, қатты кристалды зат, дәмі тәтті, суда жақсы ериді. Ол жасыл өсімдіктердің жасушаларында, фотосинтез процесінің нәтижесінде түзіледі.

Химиялық қасиеттері

Глюкоза құрамында альдегид тобы бар көпатомды спирт болғандықтан, альдегидтерге және көпатомды спирттерге тән екі жақты қасиет көрсетеді.

Альдегид тобына тән реакциялары

1. Глюкоза жақсы тотықсыздандырғыш, жұмсақ тотықтырғыштардың әсерінен, мысалы, күміс оксидінің аммиактағы ерітіндісімен альдегид тобы ғана тотығып, глюкон қышқылына айналады: тобы ғана тотығып, глюкон қышқылына айналады:

2. Мыс (II) гидроксидімен қыздырғанда, альдегид тобы тотығып, карбоксил тобына айналады және мыс (І) оксидінің қызыл түсті тұнбасы түзіледі:

3. Глюкозаның альдегид тобы тотықсыздану реакциясына да түседі. Катализатор қатысында сутекпен тотықсызданғанда, глюкоза алтыатомды спирт - сорбит түзеді:

Глюкозаның көпатомды спирттерге тән қасиеттері

4. Бөлме температурасында мыс (II) гидроксидімен әрекеттескенде, ашық көк түсті ерітінді түзеді, бұл глюкозаның көпатомды спирт екенін дәлелдейді.

5. Күрделі эфирлер түзілуі. Қанттардың гидроксил топтары этерификация реакциясына оңай түседі. Кең таралған этерификация реакциясы ацилдеу, оны сірке ангидридімен катализатор (ZnCl2, H2SO4 натрий ацетаты) қатысында жүргізеді.