Кеңесары Қасымов бастаған көтеріліс тарихын зерттеуі бойынша әділетсіз айыпталу

Презентация қосу

Адам құқықтарын шектеуге
бағытталған, қоғамдық
өмірдегі партиялық
бақылаудың күшеюі: кәсіби
тарихшы Е.Б.Бекмахановтың
Кеңесары Қасымов бастаған
көтеріліс тарихын зерттеуі
бойынша «әділетсіз»
айыпталу

Орындаған: Сайдикаримова С
Қабылдаған: Өтен Г
Жоспары:
Кіріспе
ІІ. Саяси партиялар
2.1 Бір тараудың мәселесі
2.2 Кітап пен тұлға тарихы
2.3 Сүрініп қайта тұру:
пайдалы немесе зиян?!
Қоғамдық-саяси жүйеде 20- жылдардың
ортасында орныққан қатаң әкімшіл-
әміршілдік жүйе 40–50 жылдары шарықтай
түсті.
Бұл қоғамдық-саяси өмірдің барлық
саласынан көрініс тапты.

Адамның табиғи құқығын шектеу, ұлттық
мүддені ескермеу, мемлекеттік басқару
жүйесіне ықпал жасау сияқты
олқылықтардың шегі болмады.
Москва мен Ленинградта “Лениградтық іс”,
“Дәрігерлер ісі” жүргізіліп жатқанда
Қазақстанда талантты тарихшы
“Бекмахановтың ісі” ұйымдастырылды.
Е.Бекмаханов соғыс жылдары А.П.Кучкин, А.М.
Панкратова, Б.Д. Греков, Н.М. Дружинин және
тағы басқа кеңес тарихшыларымен бірлесіп
Қазақ КСР тарихын даярлаған болатын. Кітап
1943 жылы баспадан жарық көрді.
Алғашқыда еңбек жоғары бағаланғанына қарамастан,
көп ұзамай сынға алынып, әсіресе, кітаптағы ұлт-
азаттық көтерілістерге берілген баға қызу айтыс
тудырды.
Е.Бекмахановтың 1947 жылы жарық көрген “Қазақстан
XІX ғасырдың 20-40 жылдарында” деген көлемді еңбегі
де сынға ұшырады. 1950 жылы “Правда” газетіндегі
“Қазақстан тарихының мәселелерін маркстік-лениндік
тұрғыдан жазу үшін” деген мақалада Е.Бекмаханов
еңбегі айыпталды.

1951 жылы 10 сәуірде Қазақстан Компартиясының
Орталық Комитеті “Правда” газетіндегі мақала
бойынша қаулы қабылдап, “Бекмахановтың
буржуазиялық-ұлтшылдық көзқарасын айыптады”.
Қаулыны жүзеге асыру барысында тарих
ғылымдарының докторы Е.Бекмаханов Ғылым
академиясындағы қызметінен босатылып, барлық
ғылыми атақтарынан айырылып, 1952 жылы 4-
желтоқсанда 25 жылға сотталды.
Е.Бекмахановпен қатар
республиканың көрнекті
қоғамтану ғалымдары
А.Жұбанов, Х.Жұмалиев,
Б.Шалабаев,
Б.Сүлейменов, Е.Смайлов,
жазушы Ю.Домбровский
осындай жалған
айыптармен жазаланып,
сондай-ақ Ә.Марғұлан,
Ә.Әбішев, С.Бегалин
секілді ғалымдар мен
жазушылар саяси және
буржуазиялық-ұлтшылдық
қателіктер жіберді деп
айыпталды.
Аталған кітаптағы тарауды әрі
қарай жетілдіріп, іргелі ғылыми
еңбекке айналдырған Бекмаханов
1943 жылғы маусымның 28-і
кандидаттық диссертациясын
қорғады. Бір жылдан соң «Қызыл
Ту» орденімен марапатталды.
1946 жылы күзде «ХІХ ғасырдың
20-40 жылдарындағы Қазақстан»
деп аталатын монографиясын
аяқтап, СССР ҒА ғылыми кеңесіне
ұсынды. Сөйтіп қазақтан шыққан
тұңғыш тарих ғылымының
докторы 1947 жылы аталған
еңбегін жеке монография етіп
шығарды. Осы сәттен бастап
«тұңғыш доктордың» жолына
түрлі тосқауылдар қойылып,
«кітапта идеялық қате кеткен»,
«басқа ғалымның еңбегінен
көшірілген» деген қисынсыз айып
тағыла бастады.
Бекмахановтың еңбегіне байланысты кереғар пікірлерден кейін
1948 жылғы ақпанның 28-і СССР ҒА тарих институты бұл кітапты
мәскеулік мүйізі қарағайдай ғалымдардың талқылауына қайта
салды. Ең әуелі қазақстандық тарихшылар Т.Шойынбаев пен
М.Ақынжановтың арнайы жіберген айыптау пікірлері оқылды.

Содан соң Қазақстаннан барған тарихшы ғалым Х.Айдароваға
сөз берілді. «Бекмаханов алдына қойған міндетті орындай
алмады, әдіснамалық тұрғыдан елеулі қателіктерге ұрынды,
сөйтіп көтеріліске де, Кенесары Қасымовтың өзіне де мүлде
дұрыс баға бермеді. Оның себебі автордың буржуазиялық және
буржуазиялық-ұлтшылдық тұжырымдаманың шылауында
кеткенінде, ал марксизм-ленинизм классиктерінің еңбектерінен
берілген үзінділерді көз алдау үшін ғана қолданды. «Материал
жетіспеді немесе автор бұл кезеңді жете зерттемеді» деуге
негіз жоқ» деген ауыр айыптаудан бастаған Айдарова
«Бекмаханов барлығын әдейі, қасақана жазып отыр» деп
көсілді.
Сталин өлгеннен кейінгі жылымықта
Бекмаханов ісі де қайта қаралып, 1954
жылғы ақпанның 16-ы толық ақталып
шықты. Бұған Хрущевтің қабылдауына
барып, мән-жайды түсіндірген
Панкратова да үлес қосқан еді.
Сот шешіммен ақталып келгеніне
қарамастан Ермұқан Бекмахановтың
қоғамға қайта сіңуі оңай болмады.
Бірінші хатшы Пантелеймон
Пономаренконың араласуынан кейін
ғана санатқа іліне бастады. Осындай
қиын кезеңдерде Бауыржан
Момышұлының Бекмахановқа қалай
ашық қолдау көрсеткені «Ермұқан
Бекмаханов туралы естеліктер»
(А.,2005) кітабында баяндалады.
Астанада Кенесары Ханға қойылған ескерткіш.
1952 жылы Бекмаханов істі болып жатқанда Т.Шойынбаевтың «Кенесары
Қасымовтың реакцияшыл феодалдық-монархиялық қозғалысын баяндаудағы
ұлтшылдық бұрмалаушылықтарға қарсы» деп аталатын кітапшасы
республикаға жаппай таратылып, үгіт-насихат жұмыстарында қолдан
түспейтін құралға айналды.

Бекмаханов ақталғанымен «Кенесары қазақ халқының жендеті және
тұншықтырушысы болды. Ол өздерінің төлеңгіттерінен шайка ұйымдастырды»
дейтін пікірлерінен Т.Шойынбаев бас тартқан жоқ. Қазақстанның Ресейге
қосылуының 225 жылдығына арналған «Қазақ халқының тарихындағы ұлы
оқиға» (А.,1957) деп аталатын мақаласында осы сарындағы пікірлерін тағы да
қайталады.

Сталиннің жеке басына табыну кезінде етек алған саяси қуғын-сүргін кезінде
жеке адам факторы көп рөл атқарды. Кей ғалымдардың жеке бас
араздықтары ғылыми еңбектерден саяси қате іздеуге ұрындырды.
Ғалымдардың идеология жетегінде кетуі диктаторлық режимнің оң
жамбасына сай келді. Сөйтіп, саяси қателік іздеудің соңы – жазықсыз ұстап
беруге ұласып, тіпті «ұстап бергендердің» өзі де ұсталып жатты.

Қазіргі қазақстандық тарихшылардың әрекеттері де советтік идеологияға
негізделген әдіснамадан ажырмағандығын көрсетеді. Тарихшы-профессор
Закратдин Байдосовтың Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа
«өмірлік президент» мәртебесін беру жөнінде айтқан ұсынысын, Семей
мемлекеттік университетінің ректоры, тарих ғылымдарының докторы Ерлан
Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

XVIII-XIX ғ. ұлт-азаттық көтерілістер

Бекмахановтың ролі

БІРІНШІ ТАЛҚЫЛАУ БІР ТАРАУДЫҢ МӘСЕЛЕСІ

Сырым Датұлы Басқарған кіші жүздегі көтеріліс

Көтерілістің басты Қазақ шаруалары

Махамбет Өтемісұлы ( 1803 – 1846 ) туралы

1916 жылғы көтеріліс бүкіл

Көтерілістің басталу

1837-1847жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс

КІШІ ЖҮЗДЕГІ ЖОЛАМАН ТІЛЕНШІҰЛЫ БАСТАҒАН ҚОЗҒАЛЫС

Пәндер