Табиғи сұрыптау

Тақырыбы: Сұрыптау

Жоспар:

1. Кіріспе

2. Негізгі бөлім

2. 1. Қолдан сұрыптау және табиғи сұрыпталу

2. 2. Тұрақтандырушы сұрыптау

2. 3. Бағыттаушы сұрыптау

2. 4. Жіктегіш сұрыптау

2. 5. Диморфизм сұрыптау

3. Қорытынды

4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Сұрыптау дегеніміз - жануарлар қолтұқымын, өсімдіктер іріктемесін және ұсақ ағзалардың таза дақылдарының жаңа туындыларын шығарудың теориялық негіздері және әдістерін жетілдірумен шұғылданатын ғылым. Осы тұрғыдан алғанда сұрыптау XIX ғасырдың ортасынан бері өмір сүре бастады, өйткені сұрыптаудың теориялық негізі генетика және эволюциялық теория болып табылады.

Сұрыптау

жаппай

жеке

Жаппай сұрыптау дегеніміз бастапқы материалдан селекционер үшін тиімді белгілері бар особьтар топтарын бөліп алу.

Жеке сұрыптау адамдардың назарын аударатын белгілері бар және олардан ұрпақ алуға болатын жекелеген особьтарды бөліп алуға негізделеді.

Селекция ғылымының теориялық негізі - генетика

“Селекция” - сұрыптау деген мағына береді

Сұрыптау

Өнімдердің, іріктемелердің және қолтұқымдардың сапасын жақсарту

Іріктемелер түсімділігі мен қолтұқымдар өнімділігін арттыру

Ауруға қарсы тұрақтылықты арттыру

Іріктемелер мен қолтұқымдардың эволюциялық сапасын жақсарту

Механикаландырылған немесе өнеркәсіптік бағытта өсіріп, дамытуға жарамды іріктемелер мен қолтұқымдар шығару

Сұрыптау

Табиғи сұрыптау

Қолдан сұрыптау

Мақсатсыз ( санасыз)

Жабайы жануарларды қолға үйрету, жабайы өсімдіктерді сұрыптау

Мақсатты ( саналы )

Жекелей ( бір дарадан көп ұрпақ алу)

Жаппай ( белгілі мақсат, жаңа түр)

Қолдан сұрыптау

Табиғи белгісі

Табиғи сұрыптау

Адам

Кім жүргізеді?

Табиғат

Адамға қажетті белгісі бар дарақтар

Нәтижесінде қайсысы тірі қалады?

Қоршаған орта жағдайларына жақсы бейімделетін дарақтар

Төмен

Тіршілікке бейімделу дәрежесі

Жоғары

Бірнеше жылдан бірнеше ондаған жылға дейін

Үдеріс жылдамдығы

Жүздеген немесе мыңдаған жылдар

Жағымсыз белгілері бар бірде бір дарақ көбеюге рұқсат етілмейді

Әртүрлі жылдамдықта болу себептері

Көбеюге ұзақ уақыт жағымсыз белгілері бар дарақтар қатыса алады

Тәтті жемтамыр

Қолдан сұрыптау(Дарвин бойынша)

Жеміс сапасы

Мақсатсыз сұрыптау

Мақсатсыз немесе санасыз сұрыптау. Санасыз сұрыптаудың арқасында адамдар малдарды мінез құлқына қарап біртіндеп үй жағдайына үйрете бастады. Адамдар жануарларды үй жағдайына қолға үйретудің алғашқы кезеңінде осы әдісті пайдаланды.

Мақсатсыз сұрыптау Жабайы банкив тауығы

Барылдауық үйрек Жабайы еуропалық қоян

Мақсатты сұрыптау

Белгілі бір мақсат бойынша өнім алады

Сұрыптау нәтижесінде жабайы ата тегінен өзгеше, жаңа түр пайда болады

Пайдалы, бағалы

Мақсатты сұрыптау

Белгілі бір мақсат бойынша өнім алады

Сұрыптау нәтижесінде жабайы ата тегінен өзгеше, жаңа түр пайда болады

Пайдалы, бағалы

Жеке сұрыптаудың маңызы:

Генотипі жағынан бағалы бір дарадан көп

ұрпақ алуға болатындығында.

Жаппай сұрыптау

Бастапқы материалдан селекционер үшін тиімді белгілері бар особьтар топтарын бөліп алу

Әдетте келесі бірқатар ұрпақта әлденеше рет, кейде бір рет қолданылады

Айқас тозаңданатын өсімдіктерде қолданылады

Сыртқы белгілері, қасиеттері бойынша сұрыптау

Жүздеген миллион жылдар бойы жер бетінде ешқандай өзгеріссіз тіршілің етіп жатқан организмдер де бар, оған қылышқұйрық, саусаққанатты балықтар, гаттерия жатады. Бұларды екінші сөзбен "тірі қазбалар" дейді. Дегенмен кейбір өсімдіктер мен жануарлар жылдам өзгереді. Эволюцияның биологиялық прогресске, регресске әкелетін 3факторы бар. Эволюция қарапайымнан күрделіге қарай жүретін процес, сондықтан әлем, жануарлар, өсімдіктер уақытқа сай өзгеріп отырады.

Табиғи сұрыпталу дегеніміз-өзінен соң ұрпақ қалдыра алатын, белгілі бір орта жағдайына жақсы бейімделген даралардың тірі қалуы

Дарвиннің табиғи сұрыпталу туралы ілімі.

Тіршілігін сақтап қалу үшін табиғатта ұдайы (үздіксіз) тіршілік үшін күрес жүреді

Тіршілік үшін күрес дегеніміз-бір түр ішіндегі, бір түр мен екінші түр арасындағы және түрлер мен қоршаған орта арасындағы ұрпақтарының өсімталдылығын қамтамасыз ететін даралардың қарым-қатынасының күрделі жиынтығы

Тіршілік үшін күрес.

Тіршілік үшін күрес - қоршаған орта мен организм арасындағы күрделі қарым-қатынастың жиынтығы.

Дарвин тіршілік үшін күрестің негізгі 3 формасын атады:

Түраралық күрес.

Әртүрлі түрге жататын даралар арасында жүреді. Мысалы: түлкілердің қояндарға шабуылы (жыртқыштық), қасқыр мен түлкі жемтігі үшін таласады (конкуренция-бәсекелестік), діңқұлақ пен ағаш (паразитизм) .

Түрішілік күрес.

Бір түрге жататын даралар арасындағы күрес. Мысалы: екі ақ аюдың өз тамағы үшін күрес (конкуренция) .

Табиғаттың қолайсыз жағдайларымен күрес.

Құрғақшылықпен, суықпен, нөсермен т. б. күрес. Мысалы: көптеген өсімдіктер қары аз, аязды суықтарда қырылып қалады, сонымен қатар аяз кезінде топырақта тіршілік ететін көп ағзалар қырылады.

Қоршаған орта тұрақсыздығында байқалады, жаңа түрлердің түзілуіне әсер етеді

Қоршаған орта тұрақтылығы түрлердің тұрақты болуына әсер етеді. Мысалы:

Гаттерия - Жаңа Зеландияда ғана тіршілік етеді.

Бағыттаушы сұрыптау Эволюцияның басты бағыттары

Биологиялық прогресс.

- Қоршаған ортаға организмдердің бейімделушілігінің артуы.

Түрлер санының артуы.

Ареалдың кеңейуі.

Биологиялық регресс.

Қоршаған ортаға организмдердің бейімделушілігінің кемуі.

Түрлер санының азаюы.

Ареалдың тарылуы.

Эволюция - төменгі сатыдан жоғары сатыға, қарапайымнан күрделіге қарай дамитын процесс. Сондықтан да академик А. Н. Северцов органикалық дүниенің даму тарихында биологиялық прогрес пен биологиялық регресс болатынын ерекше атап көрсетті.

Академиктер А. Н. Северцов пен И. И. Шмальгаузен эволюцияның прогреске әкелетін 3 бағытын анықтады:

1. Ароморфоз(морфологиялық прогресс немесе арогенез. ) 2. Идиоадаптация (аллогенез) . 3. Дивергенция(катагенез) .

Северцов

Алексей Николаевич

(1866 - 1936)

Шмальгаузен

Иван Иванович

(1884 - 1963)