Биохимиялық адаптация

Презентация қосу

Тақырыбы:Табиғи сұрыптаудың
нәтижесінде пайда болатын адаптациялар.
Қоршаған ортаның әсерімен өзгерген
өсімдік түршелерінің арасындағы
анықталынған белгілерінің
айырмашылықтар
Жоспар:
1.Кіріспе
2.Негізгі бөлім
2.1.Адаптациялардың туындауы- сұрыпталу әрекетінің
нәтижесі. Адаптациялардың молекулалық, клеткалқ,
организмдік және басқа деңгейлердегі мысалдары.
Экожүелердегі коадаптациялардың мысалдары.
Адаптациялардың жүйелері., олардың туындауылардың
тетіктері. Адаптациялардың салыстырымды сипаты.
2.2.Эволюциялық теориямен адаптациялардың
туындауының зерттелімді мәселелерін шешудің
методологиялық маңызы. Органикалық
мақсаттылықтың зерттелімді мәселелері төңірегіндегі
идеологиялық талас-тартыс
3.Қорытынды
4.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Адаптация деп ағзалардың ( популяция мен түрдің) нақтылы орта
жағдайларында тіршілік етіп ұрпақ қалдыруын қамтамассыз ететін арнайы
қасиеттердің пайда болуын айтады. Адаптация организмдердің
өмірсүргіштігімен, бәсекелестігімен, фертильнистігімен сипатталады.
Өмірсүргіштік . Мысалы:бұл организмнің өзіне қолайсыз ортада да жаксы
көбейе алуы.
Бәсекелестік-организмдердің әртүрлі ортада өзінің тіршілігін сақтап қалу
қабілеті.
Фертильность-особтардың көбейе алуы және түрлердің сақталу қабілеті.Осы
үш компанет те адаптацияның тарихи реакциялық нормасының,яғни
эволюцияның нәтижесі болып табылады. Сонымен кез-келген адаптация-
ол эволюция нәтижесі болып табылады.
Адаптацияның қалыптасуы
Тұқым қуалайтын өзгергіштік пен сұрыптауға тікелей байланысты.Өйткені,тұқым қуалайтын
өзгергіштік адаптацияға элементарлық эволюциялық материал болса,сұрыпталу -
эволюциялық жағдай болып табылады.
Кез келген популяциядағы немесе биогеценоздағы қандай да бір жағымды фенотиптік
өзгерісті адаптация деп қарауға болмайды. Популяция дараларында сол ортаға сәйкес арнайы
белгі қалыптасқанда ғана адаптация жөнінде айтуға болады. Құстардың ұшуға ,балықтардың
жүзуге ыңғайлы келуі,ал топырақ астында тіршілік ететін жануарлардың сезім мүшелерінің
нашар жетілуі,күрек тістерінің және алдыңғы аяқтарының қуатты болуы-адаптациның
мысалдары.
Өсімдіктердің қуаңшылыққа немесе ылғалы мол
жерлерге бейімделуі , сол сияқты айқас
тозаңданатын өсімдіктердің жел немесе
бунақденелер арқылы тозаңдануға ішегінде паразиттік тіршілік ететін цепендердің
бейімделуі.Ағзалардың көбею жетілген әр бөлігінде 175 мың жұмыртқа болса,ал
қарқындылығының түрліше болуы сол түрдің аскариданың аналығы үшкірқұрт тәулігіне 240
немесе популяцияның өзін-өзі сақтап қалуға мың жұмыртқа салады,ал треска балығы 4 млн-ға
бейімділігі деп түсіну қажет.Оны мына мысалдан жуық уылдырық шашып,бір көкнәр өсімдігін
байқаймыз.Көбейіп ,даму барысында 32мыңдай тұқым түзіледі.
ұрпақтарының қырылып қалу мүмкіндігі жоғары
даралар уылдырығы мен
жұмыртқаларын,тұқымдарға көп салады.Адам

Керісінше,ұрпағына қамқорлық жасайтын түйсікті
сезімі бар омыртқалы жануарларда тұқым саны
айтарлықтай аз болады.Кейбір құстар аз
жұмыртқа салып,оны аталығы мен аналығы
кезек-кезек басып шығарады.Сүтқоректілердің
барлығы баласына қамқорлық жасайды.
Адаптация түрлері.

Морфологиялық адаптация. Көпшілік бұл адаптация түрлері,организмнің үстіңгі бетінде жатады.Соның
әсерінен организмдердегі адаптацияны зерттеу басталды.

Бүркеніш рең. Адаптацияның бұл түрі ашық жерлерде тіршілік ететін ағзалардың жауынан қорғану
белгісі.Көптеген көбелектер мен басқа да бунақденелердің қанаттарының,денесінің түрлі-түсті болуына
сәйкес өсімдіктер арасынан ажырату қиын.Кейбір қоңыздар,шегіртке және жұлдызқұрттар жасыл ренді
болады.Ұясын ашық жерлерге салатын құр,шіл сияқты құстардың ұясында отырған аналығын бірден аңғару
мүмкін емес. Орманды, далалы жерлерде тіршілік ететін жануарлар әртүрлі жолақта ,теңбілді белгілерімен
ерекшеленеді.Мысалы, зебр, жираф, жолбарыс ,жыланның түстері мекне ортасындағы жарық пен көлеңке
дақтарының тез алмасып отыруына сәйкес келеді. Мұндай бүркеніш реңнің қалыптасуы-эволюциялық
элементарлық жағдайлар әрекетінің нәтижесі деп қарау керек.
Жасырушы рең - жануарлардың дене
пішіні мен реңі тұрғысынан
айналадағы заттарға сәйкес келуі.
Мысалы, тропиктік орманда тіршілік Сақтандырушы рең-көбінесе улы
ететін жыландрды ондағы және шағатын жәндіктерге тән Морфологиялық адаптацияның ең
лианалардан ажырату мүмкін белгі.Улы жылан,сона мен аралар әр маңызды типі ол қорғаныш рең
емес.Судағы қалың балдырлар түрлі жолақта ашық реңіне (мимикария)-қауіпсіз ,жәндіктердің
арасынан теңіз атбасы мен байланысты бірден ерекшеленіп пішіні,реңі ,мінез-қылығы
инебалықты ажырату да оңайға көзге түседі.Бұлардың қанында улы тұрғысынан улы,шағатын қауіпті
соқпайды. Ағаш діңінде кездесетін немесе жағымсыз иісті зат жіндіктерге ұқсастығы. Мысалы,улы
қоңыздар , өрмекшілер, көбелектер болғандықтан ,жаулары жемейді. жыландарға ұқсауы. Бейімділітің бұл
қыналырға өте ұқсас болғандықтан Мысалы, бұзаубастың үстіңгі қанаты түрі қорғана алмайтын ір түрге
байқалмайды. жасырушы реңді ,астыңғы қанаттары жататын дараларда біркелкі
сақтандырушы реңді болады.Қауіп мутациялар олардың тірі қалуына
Мүр көбелегінің жұлдызқұртты төнген кезде алдыңғы қанаттарын мүмкіндік беретін белгі деп
бұтаққа ұқсайды.Бразилияда тіршілік көтеріп жіберіп, оның астындағы түсіндіріледі.Өсімдіктердің де дәл
ететін жапырақ-балық-өлі жапыраққа ашық түсті сақтандырушы реңі бар осындай алуан түрлі бейімдеушілік
ұқсас ,тек айырмасы ол реңін өзгерте қанаттарын жайып ,жауын үркітіп белгілерін атауға болады.
алады. Каллима туысына жататын жібереді.
көбелектің қанаттарының пішіні мен
жүйкеленуі жапыраққа өте ұқсас
болады.
Статистикалық адаптацияға физиологиялық
белгілер жатады.Мысалы: дене
температурасының тұрақты
сақталуы ,қандағы тұздың ,қанттың
концетрациясы, т.б.

Физиологиялық адаптация. Бұл адаптация екі Динамикалық адаптация-ол организм
топқа бөлінеді:Статистикалық және өміріндегі тұздардың, температураның
Динамикалық тұрақталуы.

Статистикалық адаптацияның қызметі -
физиологиялық константың сақталуы,ал
Динамикалық адаптацияның қызметі
заттардың өзгеру процессі,яғни зиянды
факторлердің әсерін азайту болып
табылады.Мысалы : организмдегі тұздар
концентрациясының артуы-клеткадағы және
тканьдердегі процестерді нашарлатады.
Биохимиялық адаптация. Ол көп түрлі. Барлық биохимиялық процестерді
қамтиды. Бұған клеткадағы белоктардың синтезделуі,тағамдағы ферменттердің
әсерінен белоктардың ыдырауы,тыныс алу мен фотосинтез процесі кезіндегі
глюкозаның синтезделуі т.б жатады.

Биохимиялық адаптация көбінесе ішкі факторларға байланысты.Мысалы:
көптеген топырақтағы омыртқазыздардың,рептилиалардың және сүтқоректілерде
аммиак организмнен несеп қышқылы түрінде шығарылады.
Бейімдеушіліктің салыстырмалы сипаты.

• Табиғатта тіршілік жағдайларына абсолютті
бейімделген формалар жоқ.Ағзаның тірі
қалуына кез келген бейімделу тек арнайы
орта жағдайларына ғана жәрдемдесе
алады. Бірақ соның өзінде де ол
салыстырмалы сипатта болады.
• Егер тіршілік жағдайлары
өзгерсе,бейімділік белгілері пайдасыз
болып қалады. Мысалы: Тасбақаның
сауыты оны жауларынан жақсы қорғай
алады.Бірақ жыртқыш құстар тасбақаны
өте биікке көтеріп, жерге тастап жібереді
де, быт-шыт болып сынған сауыт ішінен
босаған денені алып жейді
• Ақ құр қыстың ашық күндері қар бетіне
түскен өз көлеңкесімен көрініп қалады.
Жыртқыш балықтардың қашып ,су бетіне
шоршып шыққан ұшқыш балықты ауада
альбатрос қағып алып жеп қояды.
• Кірпінің инелері оны жауларынан жақсы
қорғағанымен,үкі кірпі денесін бірнешеге
бөліп,әр бөлікті инесімен қоса жеп қояды.
• Бейімділіктің салыстырмалы сипатта
болуына,жануарлардағы көптеген
рудименттер мен атавизм белгілері дәлел бола
алады. Мысалы: кейбір құстардың қанаты
рудимент түрінде сақталып,ұшу қызметін
атқармайды, жылқының қоламса сүйегінің
болуы, құрлыққа бейімделген тау қазының
саусақтарының арасында жарғақтың болуы,
маймылдар мен адамда үшінші қабақтың
сақталуы, т.б. Адаптацияның салыстырмалы
сипатын, органикалық дүниенің жойылып
біткен формалары да айқын дәлелдейді
Этологиялық адаптация
Этология түсінігі әртүрлі мінез-құлық жиынтықтан
тұрады.Көбінесе тіршілігін сақтап қалу ірекетіне
бағытталған.Адаптациялық мінез-құлығы
онтогенезде байқалады.Мысалы: қоректі
жинау,табиғаттың қолайсыз жағдайларынан
қорғаныста болу,жыртқыштардан қашу,өзіне жұп
табу ,ұрпағына қамқорлық және т.б.

Түрлік адаптация.
Адаптацияға конгруэнция,мутация,полиморфизм
сияқты түрлері жатады.
Конгруэнция
• -бұл морфо-физиканың үлкен тобы.Особтардың қызметін көбеюін ,тіршілігін жалпы
сипаттайды.Конгруэнцияның басым көпшілігі көбеюмен байланысты.Мысалы:аналық пен
аталықтың бір-біріне сәйкес келуі,яғни бір-біріне белгі жіберуі.Олар белгілер бірнеше
түрде болады.Мысалы:сезгіштік,дыбыстық,бақылағыштық.
• Бақылығыштық тітіркенгіштігі құстарда,өрмекшілерде байқалады.Олар денелерінің түсіне
қарп өздерінің жұптарын,мінез-құлығын ,қозғалысын,бір-бірін табу үшін бір-бірін
ажырату үшін өте қажет.Көбінесе шағылысу кезінде.Мысалы:тюленнің аталығында
шағылысар алдында мұрнының үстінде мөшек тәрізді қап пайда болады.Ол оның
шағылысуға дайын екндігін білдіретін белгі.
• Дыбыстық тітіркендіргіш жануарларда өте маңызды орын алады.Мысалы:өарапайым
сверчоктың аналығы өзінің аталығына жақындау үшін дыбыс шығарады.
• Сезгіштік тітіркендіргіші көбінесе иіс шығару арқылы болады.Мысалы:қарапайым
көбелекті алсақ ,көбелектің аналығы арнайы иіс шығарып,өзіне аталық түрлердің көңілін
аудартады.Сондықтан ол өте маңызды.
Репродуктивті кооперация.

• Репродуктивті кооперация организмнің
сәтті ,нәтижелі дамып көбеюіне ықпал ететін
тип болып табылады.Көбінесе особтардың
жұпталып,жиналып өздеріне жұп
табуы.Топтасып жүріп оларға ұрпақтарын
сақтаудың ең тиімді жолы болып табылады.
• Трофикалық кооперация-бұл организмдердің
топтасып жүріп өзінің қорегін табу жолының
тиімділігін көрсетеді.Бұл тип жоғары
сатыдағы жануарларда жақсы
дамыған.Мысалы:жыртқыштардың бірігіп
тамақ табуы.
Түрішілік полиморфизм -өздерінің қоршаған
ортасына қолайлы жағдай жпсай отырып өмір
Конституциялық кооперация- сүруі.Полиморфизм құрамы генетикалық
Морфологиялық полиморфизм айқын
организмдердің қолайсыз климаттық ерекшелік,модификациялық өзгергіштік
көрінеді.Мысалы:көптеген балықтардың
жағдайларындада өмір сүре ерекшеліктері болуы мүмкін.Бірақ екеуінің де
қарапайым аталықтарының арасында
алуы.Мысалы:пингвиндардың ең суық нәтижесінде сұрыпталып жақсысы түрлі
ергежейлі атлықтардың кездесуі.
кездерде топтасып жүруі. ортаға бейәмделген түрлері қалады.Түрішілік
полиморфизм морфологиялық
,физиологиялық,биохимиялық болып бөлінеді.

Физикалық полиморфизм-
Биохимиялық полиморфизм көбінесе
морфологиялықпен тығыз
өсімдіктерде байқалады.Мысалы
байланысты.Мысалы :Европада кездесетін
кукуруз,бидай,т.б.Ал адамда белоктардың
ұлудың бақалшығында полиморфизм
полиморфизмі инфекциялық аурулардан
көрінеді.Ол жауларынан қорғану қызметін
қорғаудың басты қоры болып есептеледі.
атқарады.
Қорытынды:

Адаптация деп ағзалардың ( популяция мен түрдің)
нақтылы орта жағдайларында тіршілік етіп ұрпақ
қалдыруын қамтамассыз ететін арнайы қасиеттердің пайда
болуын айтады. Адаптация организмдердің
өмірсүргіштігімен, бәсекелестігімен, фертильнистігімен
сипатталады.Бұл табиғат үшін өте маңызды.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Шмальгаузен И.И. Проблемы дарвинизма, Л,1969 г.
Яблоков А.В.Эволюционное учение.М, 1976.Ст .21-50.
Канаев И.И.Жорж Кювье.М.1976г.
Равинович А . И Чарльз Лайель.М, 1976г
Парамонов А . А Дарвинизм М, 1976. Ст 41-58.
История биологии с древнейших времен до наших дней М,1972.
Георгиевский А. А. Дарвинизм М,1985г.
Правдин Н.В. Дарвинизм М,1986

Ұқсас жұмыстар

МИКРООРГАНИЗМДЕРДІҢ ӨЗГЕРУ ТҮРЛЕРІ

Мутация процесі

Микроорганизмде рдің генетикасы мен селекциясы

СРО МИКРООРГАНИЗМДЕРДІҢ ӨЗГЕРУ ТҮРЛЕРІ

Гомеостаздың физиологиялық механизмдері

Физиологиялық адаптация

Қабылдаудың негізгі ерекшеліктері

Түйсік туралы

Жануарлар организмдерінің, олардың мүшелер жүйелерінің құрылысы мен қызметі жағынан белгілі бір тіршілік ортасына бейімделу процесі

Түйсік және қабылдау

Пәндер