Қазақ тілі және әдебиеті факультеті

Презентация қосу

Қазақ тілі және әдебиеті факультеті
Әдебиеттануға кіріспе негіздері пәні
Тақырып: Әдебиеттегі ағымдар
мен бағыттар
Орындаған: Сыдык Зина
Әдеби ағымдар

Көркемдік, эстетикалық принциптердің дүниеге көзқарасы,
шығармашылық әдісі, бағыты, тақырыбы, жанры мен стилі жағынан
бір-біріне жақын шығармашылығын айқындайтын жиынтығы. Кей
жағдайда бір әдеби ағымға жататын қаламгерлердің дүниетанымы,
идеологиялық, суреткерлік концепциясы әр түрлі болуы да мүмкін.
Мысалы, романтикалық әдебиет өкілдері Джордж Байрон,
Адам Мицкевич секілді жазушылар қоғамдық құрылысты түбегейлі
өзгертуді ұстанса, А. Ламартин, Василий Жуковский дінді,
Эрнст Гофман өнерді уағыздады. Бұл әр қаламгердің
шығармашылық стилинің өзіндік ерекшелігінен туындайды. Бір
әдеби ағымның ішінде бірнеше әдеби мектеп болатыны да осыдан.
Әдеби ағымдар көркем әдебиеттің қоғам өміріндегі ықпал-әсері
кеңейіп, жазушының суреткерлік дүниетанымы мен шығармашылық
поэзиясы даралана бастаған кезде пайда болды.
Әлем әдебиетіндегі әдеби
ағымдар
■ қайта өрлеу,
■ барокко,
■ классицизм,
■ ағартушылық әдебиет,
■ сентиментализм,
■ романтизм,
■ реализм,
■ натурализм,
■ символизм
Суреткерлердің үлкен топтарын біріктіріп, әлемдік әдебиеттің дамуында
алатын өз орны болса да импрессионизм, экспрессионизм, модернизм т.б.
әдебиет ағымдар дәрежесіне қосыла алмады. Қазақ әдебиетіндегі
жыраулық поэзия өкілдерінің көпшілігі романтикалық бағытты ұстады.
Халықты қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заманға жеткізуді
армандаған Асан Қайғы, "боз сазаны тоқтыдай, балығы тайдай тулаған"
өлкені аңсаған Қазтуған, Еділдің бойын елге толтыруды армандаған
Доспамбет секілді жыраулар қазақ поэзиясындағы романтикалық
бағыттың негізін салды.
Әдеби бағыттар - әдеби процестің көркемдік-
эстетикалық ұстанымдарын құрайтын түсініктер. Әдеби ағымдармен
әдеби мектептердің бірімен-бірі пікір алмасып, дамуы - әдеби
процестің заңдылығы болып саналады. Әдеби бағыт ағымдар мен
мектептерге тән ортақ рухани мазмүндағы көркем ұстанымдардың
негізгі шарттарынқамтиды. Көбіне аталған терминдер синоним
ретінде де қолдануы мүмкін. Әдеби бағыт көбінесе көркемдік әдіс,
стиль орнында қолданылады. Еуропалық әдебиет тарихындағы
болған белгілі бағыттар: ренессанстық реализм бағыты, барокко,
классицизм, ағартушылық реализм, сентиментализм, романтизм,
сыншыл реализмы, модернизм, соцреализм постмодернизм.
Натурализм, символизм, маньеризм, рококо, импрессионизм,
экспрессионизм, экзистенциализм әдеби ағымдар болып саналады.
Аталған бағыттардың ұлттық әдебиеттерде орын алуы мойындалған
тұжырым. Әр бағыттың өзіне тән стилі болады. Әр түрлі ұлттық
әдебиеттерде Әдеби бағыттардың бірдей алмасуы олардың нақты
жүйе ретімен қалыптасқанын дәлелдейді. Әдебиеттің ұлттық арнасы
шешуші рөл атқаратыны сөзсіз. «Бағыт» деген түсінік алғаш рет
Белинский, Чернышевский, Добролюбов еңбектерінде қалыптасты.
■ Әдеби бағытпен қатар әдеби ағым түсінігі синоним ретінде
қолданылып келеді. 20 ғасыр басындағы әдебиеттануда стиль
ұғымы кең қолданыла басталды, кейінірек «дәуір стилі» деген
ұғым орнықты. Кеңес кезіндегі бағыт пен ағым түсініктері қатар
қолданылды. Ең кең тараған көзқарас бойынша, бағыт - бір
шығармашылық әдіс біріктіріп түрған кең көлемдегі әдеби-
шығармашылық құрылым. Модернизм кеңес әдебиеттануында
ауызға алынбай келді, тек теріс бағыт ретінде аталды. Әр
бағыттың өзіне тән мазмұнды негіздері бар. Сонымен қатар ол
бірден үзілмейтін дәстүр. Мысалы, романтизм бірден үзілмей
жалғасып жатты. Қазақ жазба әдебиетінде реализм Абайдан
бастап қалыптасты. Реалистік бейнелеу тәсілдері жыраулар
поэзиясында да орын алғанын ескерсек, қазақ сөз өнерінің о
бастан реалистік бағытқа жақын екені белгілі. Жыраулардың
толғауларындағы нақтылық пен өмірдің шынайылығын баяндау
қазақ әдебиетінің басты көркемдік бағыты болып табылады.
Әдеби ағым - әр бағыттың ішінде орын алатын әдеби құбылыс.
Басты ерекшеліктері эстетикалық, идеологиялық негіздерде
болуы ықтимал.
Мысалы, романтизм революциялық және консервативтік
ағым түрлерінде қарастырылып келді. 19 ғасырдағы Ресей
әдебиетінде реализмнің психологиялық және социологиялық
түрлері шықты. Соцреализмнің әдеби ізденістерге бейім және таза
идеялық бірнеше ағымдары болды. Реализм мен модернизмнің
көптеген ағымдары мен мектептері өмірге келді. Модернизм
ағымдары: барокко, натурализм, маньеризм, рококо,
импрессионизм, экзистенциализм, футуризм. Батыс әдебиеттануы
бағыт пен ағымдардын бар екенін ескермейді. Әдебиет
теоретиктері бұл тұсініктердің нақты емес, бір жерден
шықпайтынын алға тартады. Бірақ бірдей әдеби бағдарламалардың
бар екенін ескере отырып, бұның орнына олар ұлттық
әдебиеттердегі кезенді - дәуір тусінігін қолдануды нұсқайды.
Абай жыраулардың тарихи шындықты батыл баяндау
дәстұрін жазба әдебиетке әкелді. Ж. Аймауытовты өзінө ұстаз
санаған Әуезовтің де стильдік дәстүрін дамытқан шәкірттері
бар. 20 ғасыр басындағы А. Байтұрсынов, Ш. Құдайбердиев,
Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев, М. Дулатов, Әуезов ұлттық
әдебиетте реализм бағытын орнықтырды. С. Сейфуллин, С.
Мұқанов, X. Есенжанов, Ғ. Мұстафин, Ғ. Мүсірепов, 3.
Шашкиндер т.б. соцреалистік ағымның әдісін өз
шығармаларында іске асырды. Ал Әуезов осы екі ағымды
ұштастырып, жаңа стиль таба білді. Сөйтіп ол өз
туындыларын осы бағытта
Назарларыңызға рақмет!

Ұқсас жұмыстар

Мұхтар Әуезов, оның қазақ әдебиетіндегі орны және фольклортану мәселелері

Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы

Менің өмірлік қағидам

Атаудың жасалу, қалыптасу процесі - сөзжасамның негізгі зерттеу нысаны

Қайым Мұхамедханов өмірі мен шығармашылығы

Адамға деген жалпы адамзаттық құндылық қатынас

ХХІ ғасыр көшбасшысы жайлы ақпарат

Үш бәйтерек: тағдыр мен тағылым

Қазақ этнопедогогикасының зерттеу әдістер

Блум таксономиясы негізінде қазақ ауыз әдебиеті саласы бойынша мультимедиялық көрнекіліктер әзірлеу

Пәндер