Тіл теориясы

Презентация қосу

Жалпы тіл білімінің
дамуы
Жалпы тіл білімі пәніне кіріспе
Тіл білімі

Жеке тіл Жалпы тіл
білімі білімі

Жалпы тіл білімі – тіл ғылымының бір бөлімі.
Жалпы тіл білімінің нысаны мен пәні

Пәні: зерттеу нысаны
Нысаны: қоғамда
болып отырған тілді
қарым-қатынас құралы
қарастырудағы бағыттар
ретінде қызмет ететін тіл
мен аспектілер. Зерттеу
және оның барлық
пәні үнемі өзгерісте
сипаттары
болып отыруы заңды.
Тілдің құрылысы,
құрылымдық, жүйелік
сипаттары; жүйе
элементтерінің өзара
қатынасы

Тілдің таңбалық тілдің өзіндік
сипаттары табиғаты мен мәні

ЖТБ зерттеу пәні тілдер дамуында
дыбыс тілінің шығуы
болатын
және ол туралы аясында дифференциациялық
ғылыми қарастырылатын және интеграциялық
концепциялар мәселелер процестер
Жалпы тіл білімінің 3 бөлімі
ЖАЛПЫ ТІЛ
БІЛІМІ

Тіл білімінің
тарихы
Тіл теориясы
Тіл білімі
ғылымының
Көне заманнан
қазіргі кезге
Тілдің табиғаты, зерттеу әдіс-
дейінгі
дыбыс тілінің
шығуы, тілдің ішкі
тәсілдері
лингвистикалық құрылымы мен
жүйесі, қызметі,
көзқарастар, тілдің дамуы Философиял
мектептер, әдіс- (глоттогоника),
ық; жалпы
тәсілдер тарихы таңбалық сипаты, тіл
ж/е жеке
және қоғам, ой-сана
т.б. қатынасы ғылыми
Тіл білімі ғылымының тарихы қай кезеңнен басталады?

1) Египет,
көзқ Таяу
арас Шығыс,
Жазу ілімі
сол тілдің Местопатам
жеткізу ия - ғылым
өресіне мен
Жазудың байланысты жазудың
пайда ілімді алғаш
болуымен дамытады дамыған
елдері

Түркі тіл білімінің даму кезеңдері түркітану ғылымында Алтай
дәуірінен болжанылады, келесі кезеңі б.з.б. І – ІІІ ғасырды қамтитын
ғұн дәуірі, сондай-ақ көне түркі дәуірі деп б.з. Ү-ҮІІІ ғасырлары
көрсетіледі. Түркі тілдерінің жазба ескерткіштері б.з. Ү ғ. болған.
Алайда тюрколог-ғалым А.С. Аманжоловтың зерттеуі бойынша, түркі
жазуы осы көрсетілген уақыттан мың жарым жыл бұрын пайда болған
және көне шумер және алтай тілдері өзара туыс деген пікірді айтады
2- Тіл білімінің дербес ғылым ретінде қалыптасуы ХІХ ғ. І ширегі
көз
қар
ас

Тілдің түрлі мәселелері адамзат қоғамы құрылғалы бері қойылып келген.

ХІХ ғ. І ж.-на дейін философия, логика, психология, жалпы филологияның
бір саласы болып келді. Және тілдің грамматикалық құрылымы ғана
қарастырылды.

Лингвистиканың дербес ғылым ретіндегі тарихына негіз болған – ХҮІІІ ғ.
кейінгі жартысынан бастау алған салыстырмалы-тарихи әдіс. Нақ осы ХІХ ғ. І
ширегінде тарихи зерттеулердің принципі анықталды: “жекелеген
құбылыстарды эволюциялық перспективада қарастыру” . Тілді зерттеудің
ғылыми әдісі нақтыланды.
Тіл білімі тарихын кезеңдерге бөлу
2 принципі

Лингвистикалық мектептер мен
Тарихи жыл санау
әдіс-тәсілдер, бағыттарға
дәуірлері бойынша
негіздеп бөлу

1) Көне философиялық кезеңнен – ХҮІІІ ғ.
1) Ежелгі заман тіл біліміне дейін;
лингвистикасы, б.з.-дың Ү 2) Салыстырмалы-тарихи т.б. – тіл
ғасырына дейін; философиясы, ХҮІІІ соңы– ХІХ басы ғғ.;
2) Орта ғасыр 3) Логикалық ж/е психологиялық бағыттар
лингвистикасы, б.з. Ү – ХҮ ХІХ ғ. ортасы;
ғ.; 4) Неограмматизм ж/е т.б.-гі әлеуметтік
3) Қайта өрлеу дәуірінің бағыт, ХІХ соңы –ХХ ғ.басы;
Лингвистикасы, ХҮ – ХҮІІІ 5) Құрылымдық лингвистика, ХХғ.;
ғ.; 6) Функционализм, ХХ ғ. ІІІ ширегі;
4) ХІХ ғ. лингвистикасы; 7) Когнитивтік лингвистика, ХХ ғ. соңы
5) ХХ ғ. лингвистикасы.
Орта ғасырдағы Түркі тіл білімі

Махмұд Қашқари (ХІ ғ.), “Диуани лұғат
ат-түрік”

Тарих, Түркі
география, Түркі тарихи
Түркі фонетикасы Әлемнің ең тайпалары
Лексиканы этнография, ның
тілдерінің мен
тайпаларға поэзия, ескі түркі қоныстары
классифика грамматикасы
тиесілігі фольклор картасы тұрғысынд
циясы бойынша
бойынша туралы ағы
сипаттады мәліметтер мәліметтер
мәліметтер
М. Қашқаридің тіл біліміне қосқан үлесі

Түркі тілдерінің дыбыстық сәйкестігін көрсетті, дауысты
дыбыстар үндестігі, түркі тілдері морфемаларын зерттеді

Жалпы тіл білімі бойынша: тіл – қарым-қатынас құралы, тілге
экстралингвистикалық факторлардың әсері; тілдердің тең дәрежелілігі;
тілдер құрылымы мен жүйесінің әртүрлілігі; агглютинативті түркі
тілдері және флективті араб тілінің өзара ықпалдастығы; тілдердің бірі-
бірінің есебінен баюы; тілдердің араласуы

Салғастырмалы тіл білімінің негізін салушы, салыстырмалы
әдісті М. Қашқари сияқты ғылыми негізделген түрде оған
дейін ешкім қарастырмады
Тілдің шығуы туралы теориялар: ХҮІІІ ғ. философтары
Ж.Ж.Руссо (1712-1778), • әлеуметтік келісім ж/е эмоционалды шығу тегі н/се еліктеуіш
“Адамдар арасындағы
теңсіздіктің басталуы ж/е теориялары
негіздемесітуралы ойлар”
(1761), “Тілдің шығу тегі
туралы тәжірибе” (1755)
Француз
энциклопедисі Дидро
(1713-1784) • Руссо теорияларын сынға ұшыратты;
“Энциклопедия н/се
ғылым, өнер, • Тіл – ойды дауыс арқылы білдіруге арналған, анықталған ұлтқа тән дағдылар бірлігі.
қолөнерінің • Тілдің пайда болуына қоғамның негіз болатыны туралы материалистік көзқарас;
• “Қоғам қажеттілігі тілдің дамуына ықпал етті, бірақ адам тілі үшін құдайға міндетті”
түсіндірме сөздігі”
• ,-деді.
еңбегі, 9 том

Г. Лейбниц
“Новые • Табиғи дыбыстарға еліктеу теориясын ұсынды; Тілдерді дыбысқа еліктеуден
опыты о пайда болған “алғашқы тілдерге” ж/е солардың негізінде пайда болған қазіргі
человеческо “туынды” тілдерге бөлді
м разуме”

• Тілдің табиғи шығу тегі туралы теұжырым жасады,:
И. Гердер • Тілдің шығу тегі ж/е тарихы ойлаумен тығыз байланысты; адам объективті дүниеге назар
(1744-1803), тігіп, оның сипаттарын аңғарады, осы сипат белгілері арқылы заттарды ажратады, адам
“Тілдің шығуы ойында сақталған алғашқы белгісі сөзбен беріледі, сөйтіп, тіл пайда болған. Тілді құдай
туралы жаратқан жоқ, кездейсоқ та пайда болған жоқ. Тіл – адам ойы мен сезімінің дамуы
зерттеулер” барысындағы заңды құбылыс.
• Тілдің тарихи теориясын жасаушы
Тіл білімі лингвистика (грек linqua–тіл), тіл және оның
даму заңдары туралы ғылым. Тіл білімінің зерттеу
нысанасы – тіл. Тіл – адамның табиғи тілі.Тіл-таңбалар
жүйесі.Тіл - қоғамның ең маңызды байланыс
құралы.Әрбір тілдің дыбыс жүйесі, сөздік құрамы және
грамматикалық құрылысы болады. Осыдан келіп тіл
білімінің салалары шығады.

Тіл білімінің салалары: фонетика, лексика,
грамматика (сөзжасам, морфология және
синтаксис) стилистика. Тілдің әр түрлі жақтары:
дыбыс жүйесі, сөздік құрамы, грамматикалық
құрылысы бір-бірімен тығыз байланыста
болады.
Тіл білімінің ғылымдар жүйесінде алатын орнын және оның
басқа ғылымдармен байланысын жете түсіну үшін, қазіргі
замандағы ғылымның сипаты туралы мәселеден хабардар болу
өте-мөте қажет.Қазіргі заманда бір жағынан, ғылымның бұрын
болмаған жаңа салалары жасалып, ғылымда диференциация
процесі жүріп жатса, екінші жағынан, екі немесе бірнеше
ғылымның өз ара түйіскен жерінен сол ғылымдардың бәріне
ортақ, бәріне бірдей қатысты проблемаларды бірлесе зертейтін
дербес ғылыми дисциплиналар жасалып, ғылымда интеграция
процесі жүріп жатыр. Ғылым атаулының осылайша даму
барысында тіл білімі де басқа көптеген ғылымдармен
байланысқа түсіп, солармен қанатаса дамып келеді. Ол, ең
алдымен, қоғамдық ғылымдармен тығыз байланысты. Бұлай
болатыны мынадан: тіл білімі тілді қоғамның тууымен бірге
туып, қоғамның дамуымен бірге дамитын қоғамдық құбылыс
ретінде, қоғам мүшелерінің пікір алысу, қатынас жасау құралы
ретінде қарастырады.
Тіл білімі

Архе этногрфия
олог
ия

Тіл білімінің теориялық мәні – тіл ғылыми тұрғыда
зерттелінеді, соның нәтижесінде тілдің табиғаты,
оның даму заңдылықтары айқындалады, ондағы
тілдік категориялар сараланады.

Ұқсас жұмыстар

Тіл философиясының теориясы

Грек тіл білімі

АУДАРМА КӘСІБІНІҢ ЛИГВИСТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Сананы жетілдіру құралы ретіндегі тілдің пайда болуындағы еңбектің рөлі

ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ

Шетел тілдерін оқытудың психолингвистикалық мәселелері

Этностың пайда болу теориясы

Психолингвистиканың қысқаша тарихы

Аударма үрдісінің лингвистикалық ерекшеліктері

Скандинавия еліндегі аударма нарығ ын зерттеу

Пәндер