Күйік ауруы

Шымкент қ. ДСБ ШЖҚ ”ЖОҒАРЫ МЕДИЦИНА КОЛЛЕДЖІ” МКК

Мейіргер ісінің қолданбалы бакалавр біліктілігімен “Мейіргер ісі” бөлімі

Термиялық жарақаттар. Күйік. Жіктелуі. Клиникасы. Күйік алаңын анықтау әдісі. Алғашқы көмек.

Үсік. Жіктелуі. Дәрежесі. Клиникалық белгілері. Алғашқы көмек.

Мұз үстіндегі қауіпсіздік. Алғашқы көмек.

Оқытушы: Көшкінбаева М. Т.

Шымкент 2020 ж.

Күйік (combustio) деп - термиялық, химиялық, электрлік, сәулелік энергияның әсерінен туындайтын ағзалар мен тіндердің спецификалық зақымдарын айтады. 50°С температураға шалдыққан теріні 5 минуттан кейін күйік шалады.

Күйіктің түрлері:

Күйікті бірнеше типке бөлуге болады: термиялық, химиялық, электрлік, радиациялық және аралас. Күйіп қалудың ең жиі кездесетің түрі - термиялық.

Күйік

Күйікті жарақаттанған ұлпалардың тереңдігіне және көлеміне байланысты 4 дәрежеге бөледі:

I - дәрежелі күйік - термиялық фактордың қысқа мерзім ішінде әсер ететін, күлдіреп іспейтін шамалы ғана күйіктер (терінің қызаруы мен тұрақты) . Терінің қабыну процесі бір аптаның ішінде жазылады. Күйіктің орнында пигменттік дақтар қалады және терінің сыртқы қабықтарының (эпидермис) түсуі мүмкін.

Күйіктің жіктелуі

II - дәрежелі күйік - тері бүртікті қабатына дейін зақымданады, эпидермистің астына сары су жиналып күлбірек пайда болады. Бұл дәрежеде терінің қабыну жағдайы жоғары түрде байқалады. Егер жиналған сары суға инфекция қосылмаса, бір аптаның шамасында терінің қабықшасы өз орнына келеді. Жазылу мерзімі 10-15 күнге созылады. Күйіктің іріңдеген түрінде жазылу процесі ұзаққа созылады және орнында тыртық пайда болады.

Күйіктің жіктелуі

III - дәрежелі күйік терінің жоғарғы қабаты жансызданса / III-А дәрежесінде/, не болмаса, терінің барлық қабаты жансызданса III-Б дәрежесінде деп есептейді. Күйіктің үстінде қара түсті қыртыс пайда болады.

IV - дәрежелі күйік кезінде теріден басқа тереңде жатқан ұлпалар /шелді майлар, бұлшық еттер, сүйектер/ жансызданып өртенген көмір түріне айналады. Жазылу процесі өте нашар түрде жүреді, әртүрлі қыртыстар пайда болады.

Күйіктің жіктелуі

1-ші тәсіл - күйік алаңы алақанмен өлшенеді. Бүкіл дене беті ауданы 100 пайыз болса ересек адамның алақанының ауданы орташа есеппен алғанда 1% құрайды.

2-ші тәсіл - күйік алаңын «тоғыздық ережесін» пайдалана отырып өлшеуге болады. Бұл тәртіп бойынша бас пен мойын барлық тері бетінің 9%, қолдың жоғарғы жағы және саусақтар 9%, дененің алдынғы жағы (кеуде мен іш) екі 9%, дененің артқы жағы (арқа мен белі) екі 9%, аяқтың жоғарғы бөлігінің екі 9%, жыныс органның алаңы 1% құрайды.

Күйіктің алаңы 2 тәсілмен анықталады:

Күйік ауданының тоғыз ережесі арқылы анықталуы

І - дәрежелі күйіктерде терінің асептикалық қабынуы дамиды, қызару, ісіну, ауыру сезімі. 3-4 күннен кейін эпидермистің жоғарғы қабаты кеуіп, қоюланып, қатпарланады да түсе бастайды.

ІІ - дәрежелі күйіктер айқын қабынулық көріністермен ерекшеленеді, көпіршіктер пайда болады, ондағы сұйықтықтың құрамы қан сарысуына ұқсас болады. ІІ дәрежелі күйіктердің жазылуы 7-14 күнге созылады.

Клиникасы

ІІІ-а дәрежелі күйіктің бетінде құрғақ, ашық - қоңыр немесе ашық - сұр түсті қабыршақ пайда болады, ол демаркациялық жолақ түзіп, сау тіндерден ажырайды. Іріңді демаркациялық қабыну тері негізінің дәнекер тіні деңгейінде өтеді. Қабыршақтың ыдырауы 2-3 аптаға созылады.

ІІІ-в дәрежелі күйіктің негізгі 3 клиникалық түрін ажыратады.

Коагуляциялық (құрғақ өліеттену) ;

Жылудың әсерінен терінің жабысуы;

Ылғал өліеттену.

Құрғақ қабыршаққа қарағанда жара ылғал өліеттенуден 10-12 күн бұрын тазарады. Жазылу кезінде зақымдалған жерде дөрекі ақ түсті келлойдты тыртық пайда болады.

Клиникасы

ІV - дәрежелі күйіктер тері асты шел майы аз дамыған аймақтарда, ұзақ уақыт ыстық заттың әсер етуінен дамиды. Көбінесе бұлшықеттер, сіңірлер, сүйектер зардап шегеді. 13% жағдайда аяқ-қол бөлігінің өліеттенуі байқалады.

Клиникалық ағымы 3 түрде өтеді.

1) қою- қоңыр немесе қара түсті қабыршақтың түзілуі.

2) көмірленіп күюі.

3) қамыр тәріздес ақшыл қабыршақтың пайда болуы.

Мұндай күйіктер өздігімен жазылмайды, сондықтан тереңдетілген некрэктомия және аяқ қолдың ампутациясы орындалады.

Клиникасы

Егерде ересек адамның терісі 12%, ал балалар терісі 5-6% көлемінде күйсе оны күйіктің жеңіл түрі дейді.

Егерде күйік көлемі осы көрсеткіштерден жоғарылап кетсе оны күйіктің ауыр түрі дейді.

Күйік ауруы бүкіл ағзаға әсер ететіндіктен 4 кезеңге бөлінеді:

- 1-ші кезең - естен тану жағдайы .

- 2-ші кезең - ағзаның улануы .

- 3-ші кезең - микробтар өсіп, септикалық жағдайдың тууы.

-4-ші кезең - реконвалесценция кезеңі (аурудың қайтуы, денсаулықтың қалпына келуі, сауығу) .

Күйік ауруы

Естен тану жағдайы. Күйдіретін зат терідегі нерв жүйелерін қоздырғандықтан, теріде пайда болған ауру сезімі орталық миға қарай шабады. Орталық мидың қызметі нашарлағандықтан қан айналымы бұзылып, тамырдағы қан көлемі азайып кетеді. Себебі қан бауыр, бұлшық еттер арасына жиналып, қан айналымына қатыспай тоқтап қалады.

Ағзаның улануы күйік түскен сағаттан басталады . Есеңгіреу жағдайы ұлғая түседі . Терісі күйген адамның қан құрамында хлор иондары азаяды, белоктар көлемі де төмендейді, зат алмасу процесі қалыптан шығады. Мұндай кезде адамда шөлдегіштік, қарны қампиып, басы айналып, лоқсу пайда болады. Тамыр соғуы жиілеп, АҚ төмендеп, жүректе миокардит, өкпеде пневмония және ісіну (отек) жағдайлары пайда болады.

Микробтар өсіп, септикалық жағдайдың тууы. Күйген теріде пайда болған микробтар жараны іріңдетіп жібергендіктен, денеге сіңген іріңнің улы заттары науқас адамның жағдайын мүшкіл қылады. Ыстығы көтеріліп, денесін қара тер басады. Ол лоқсып құсады, бұлшық еттері сіресіп қалады . Тамыр соғуы әлсіз, бояу, қан қысымы төмен. Бауыр мен бүйрек қызметтері нашарлап, асқазан мен ішек қызметтері қалыптан шығарады.

Сауығу кезеңі. Осындай өзгерістерді басынан кешкен адам бірте-бірте айығып, аурудың төртінші реконвалесценция - сауығу кезеңіне жетіп, аурудан жазыла бастайды. Бұл кезде күйген жердің тыртық болып қалғанын көруге болады.

Маңызды! Дәрігерге қоңырау шалыңыз, егер:

• III және IV дәрежелі күйікте;

• денеге 5% -дан астам зиян келтірілген кезде;

• бетінің, кеуде аймағының, бөкселердің, екі аяқтың және тыныс алу жолдарының термиялық күйіктері;

• есін жоғалтқан кезде және бірден бозару кезінде;

• балалар мен қарт адамдарда қатты күйік болғанда;

• егер ауырсыну тым күшті болса және анальгетиктерді қабылдағаннан кейін тоқтамаса.

Сіз өзіңіз не істей аласыз?

Алғашқы көмек

• химиялық зат тиген киімді және әшекейлерді шешіп тастаңыз;

• күйген жерді ағын су астында кем дегенде 20 минут ұстаныз;

• қышқылмен өртенгенде зақымдалған аймақты сабынды сумен немесе содамен (2, 5 стакан су үшін шай қасық сода) жуыңыз. Сілті жағылған кезде - лимон қышқылының немесе сірке суының әлсіз ерітіндісін қолдануға болады.

• ауырсынуды азайту үшін күйген аймаққа суық, дымқыл шүберекті қойыныз;

• содан кейін стерильді таңғыш салыныз.

Қалдықтарды тампонмен немесе шүберекпен жууға болмайды. Сонымен, сіз оларды теріге тағы да қатты сіңіресіз.

Химиялық күйік (қышқыл, сілтілік) :

• Дәрігерге дереу қоңырау шалыңыз. Көзді сақтап қалу қаншалықты тез алғашқы көмек көрсетуге, сондай-ақ зақымданудың ауырлығына, заттың химиялық құрамына, оның дозасына байланысты;

• тез арада уақыт жоғалтпай дереу көзді ағын суға жуыныз;

• жуғаннан кейін құрғақ таза таңғыш салыныз;

• құрамы жазылған химиялық заттың бөтелкесін немесе қорабын ауруханаға өзінізбен бірге алып барыныз.

Егер көзіңіз зақымданса:

Симптомдары ауыз қуысында және ішкі органдарда қатты ауырсыну болады. Егер кенірдек күйсе зақымданушы тұншығып қалуы мүмкін. Қан құсу басталуы мүмкін. Мүмкіндігінше тезірек дәрігерге қоңырау шалу және химиялық заттардың әсерін бейтараптандыру маңызды.

Шикізатты толығымен алып тастау үшін көп мөлшерде су ерітіндісімен шайыңыз;

Зардап шеккен адамды мүмкіндігінше тезірек ауруханаға жеткізіңіз.

Өкінішке орай, химиялық күйіктер кезінде тіндердің жойылуы, күйік көзі жойылғаннан кейін де пайда болады. Бұл дегеніміз, алғашқы сағаттарда (әсіресе ауыр жағдайларда, күндер) күйіп кеткеннен кейін ауырлық дәрежесін нақты анықтау мүмкін емес. Дәрігер диагнозды 7-10 күн өткеннен кейін ғана қояды.

Егер асқазан мен өнеш күйген болса:

• кез-келген майды, кілегейді күйген жерге қолдануға;

• күлдіреп іскен жерді тесуге және кесуге;

• кепкен киімдерді жыртып алуға;

• картопты немесе картоп қалдығын күйген жерге басуға.

Бірінші минуттан кейін жоғары температураға байланысты барлық күйіктер стерильді болады. Жоғарыда аталған барлық құралдарды қолдану тек инфекцияны тудыруы мүмкін.

Қолдануға болмайды:

Үсу дегеніміз - төменгі температураның ұзақ әсер етуі нәтижесінде тіндердің зақымдануы.

Үсудің пайда болу себептері: суықтың, желдің, жоғары ылғалдылықтың, тар және дымқыл аяқ киімнің, науқастың жалпы жағдайының нашар болуы (қандай да бір ауруға шалдығу, алкогольдік масаю, көп қан жоғалту) және т. б. себептер әсер етеді.

Дене бөліктерінен аяқ пен қолдың саусақтары, құлақ пен мұрын үсікке шалдығуға бейім келеді. Өйткені суықтың әсерінен дененің осы бөліктеріне қан келу тежеледі де, егер дер кезінде көмек көрсетілмесе ол бөліктердің жасушалары өле бастайды. Тар аяқ киім, тар киім, тар қолғап, ылғал киім мен аяқ киім адамның тез үсуіне бірден-бір себеп.

Үсік. Этиологиясы.

І деңгейлі үсік - үсудің жеңіл түрі, терінің түсінің өзгеруі, жылынғаннан соң ісу, қызару, ауырсыну сезіледі. Ауырсыну қозғалғанда күшейеді, аздаған гиперемия, ісіну байқалады; терісі ұстағанда жылы, ауыру және сипап - сезу сезімталдықтары жылытқаннан соң қалпына келеді, буындағы қозғалыстар белсенді болады. Ісіну мен гиперемия 1-ші аптаның соңында жоғалады.

ІІ деңгейлі үсік - теріде мөлдір түсті күлдіреуік пайда болады. Терінің жартылай өлілеттенуі байқалады, өсу қабаты зақымдалмаған, бұл жараның өздігінен эпителиймен қапталуын қамтамасыз етеді. Күлдіреуіктер жарақаттан кейін 1-2 тәуліктен соң, кейде 3-5 күндері пайда болады. Тырнақтары түсуі мүмкін, бірақ оларды жұлғанда ауырады.

Үсудің кезеңдері:

ІІІ деңгейлі үсік - теріде қанды күлдіреуік пайда болады, сезімталдық жоғалады, тері қабаты мен тері асты шелмайы өлілеттенеді, сондықтан өліеттенген тіндер ажыраған соң, грануляциялық тін дамиды. Дерманың регенеациясы мүмкін емес. Ауыру сезімі айқын, көпіршіктер үлкен болады, кейде олар зақымданған сегментті айналдыра қаптайды. Цианозы айқын, аяқ-қолдарын ұстап көргенде суық болады, шеткі тамырлардың пульсациясы әлсіреген, тырнақтары ауырмай ажырайды, регенерациясы жүрмейді. Жарақаттан кейінгі 1-2 аптада дененің температурасы жоғары болады. Өлілеттенген тіндердің ажырап түсуі 2-3 аптада аяқталады, жарада грануляциялар түзіліп, 1-1, 5 айда тыртықтанады.

Үсудің кезеңдері:

IV деңгейлі үсік - үсіктің ең ауыр түрі, тері терең зақымдалады, тіндердің зақымдалу шекарасы сүйек пен буынның деңгейінде болады. Терінің температурасы төмендеген, аяқ-қолы мұздай, терісі көгерген, мраморлы түстес аймақтар бар. Сезімталдықтың барлық түрлері жоғалған. Көпіршіктердегі сұйықтық - қою қоңыр түсті. Шеткі тамырлардағы пульпация әлсіреген, ауыру сезімі мен ісіну айқын болады. Жараның түбі қошқыл - көк түсті, беті солған және құрғақ. Бірінші аптаның соңында демаркациялық жолақ пайда болады, тіндердің өлілеттенуі айқындалады, ол құрғақ немесе ылғал гангрена түріне дамиды. Некрэктомия орындалмаса өлілеттенген тіндер ажырап, грануляциялар түзіліп, жара тыртықтанып жазылады. Консервативті жолмен жара 2 айда немесе одан да көп уақытта жазылады.

Үсудің кезеңдері:

Реактивтіге дейінгі кезең: Зақымдалған аяқ-қолдың терісі бозғылт, ұстап тексергенде суық болады. Сезімталдығы әлсіреген, кейде күйіп жатқандай сезім, парестезия байқалады. Шеткі тамырлардағы пульпация әлсіреген, теріні инемен шаншығанда қанның тамшысы шықпайды Жарақаттың тереңдігіне байланысты буындардағы белсенді қозғалыстар жоғалуы мүмкін. Осы кезеңде зақымдалуы дәрежесін тереңдігін болжау қиын.

Реактивті кезең: Науқасты жылытқанда аяқ-қолдың жылынғаны және гиперемия немесе айқын цианоз байқалады, кейде терісі мрамор түстес болады. Ауыру сезімі мен тіндердің ісінуі дамиды, янтарь түстес немесе геморрагиялық сұйықтыққа толған көпіршіктер пайда болады. Осы кезеңде де алғашқы сағаттарда немесе тәуліктерде болжам жасау қиындыққа соғады.

Үсіктік жарақаттанудың ағымында 2 кезеңді ажыратады:

Суықтың ағзаға әсерін тоқтату.

Үсік шалған дене бөліктерін белсенді түрде жылыту (науқасты жылы бөлмеге кіргізу, жылыту әсіресе үсіген аймақтарына көңіл бөліп, сол аймақтың қанайналымын қалпына келтіру) .

Науқасқа ыстық шай, сүт беруге болады.

Бірінші деңгейлі үсікке шалдыққанда теріні таза матамен қызарғанша сүртіп, зақымдалған жерлерді спиртпен сүрту керек. Аяқ пен қол үсісе оларды жылы суда сабындап жуып, спиртпен сүртеміз. Аяқты жеңіл уқалаған пайдалы. Саусақтың ұштары үсісе қолыңызды жылы суға малып (37-40 °С), қызарғанша уқалаймыз.

Үсу кезіндегі алғашқы көмек

Үсу кезінде не істеуге болмайды:

Науқасты жылыту мақсатында кофе немесе спиртті ішімдіктерді беруге болмайды.

Сонымен қатар үсіген адамды алдын ала жылы температурада жылытып алмай, ыстық сулы ваннаға түсіруге болмайды.

Тері аумағында пайда болған көпіршікті түзілістерді қолдан жаруға болмайды.

Науқасты жылыту үшін ашық лаулап тұрған отты пайдалануға тиым салынған.

Осы аталған жылту әдістері үсіген аумақта температураның бірден жоғарылауына алып келіп, ол өз кезегінде кіші капиллярлардың жарылуына, ішкі қан ағудың көріністеріне, тіпті ауыр жағдайға дейін алып келеді.

Үсіктің профилактикасы: ағзаны суық сумен шынықтыру. Бұл қанайналымды жақсартып, суыққа төзімділікті арттырады. Жылы киімдерді кию.