Өсімдіктердің жіктелуі

Презентация қосу

8 дәріс

ТАҚЫРЫБЫ: Өсімдіктердің
жіктелуі. Өсімдіктердің басым
және басымдылықты
айқындауыш жіктелуі.
.
ДӘРІСТЕ ҚАРАСТЫРЫЛАТЫН НЕГІЗГІ
СҰРАҚТАР:

1. Өсімдіктердің жіктелуі.

2. Өсімдіктердің басым және басымдылықты
айқындауыш жіктелуі
• Фитоценоздың құрамы мынадай элементтер
ден тұрады:
• Флоралық құрамы;
• Экобиоморфты құрамы;
• Түрлердің ценотикалық маңыздылығы жағынан
айырмашылығы;
• Фитоценозды құрайтын түрлердің ценопопуляц
иялық қасиеттері;
• Өсімдіктің флоралық құрамын зерттеген кезде бірін
шіден фитоценоздың немесе ассоциацияның флоралы
қ құрамына көңіл бөлу керек.
• « Ассоциация» сөзі латын тілінен аударғанда « қосылу,
қосылған » деген мағынаны береді. Ол - өсімдіктер қа
уымдарын жіктеу жүйесінің негізгі өлшемі. Ассоциация
дегеніміз – белгілі орында табиғи пайда болатын белгі
лі құрамды, тіршілік жағдайы біркелкі қауым. Фитоцено
зды зерттеуді оның флоралық құрамын анықтап, өсімді
к түрлерінің тізімін жасаудан бастау керек.
• Өсімдіктің флоралық құрамын зерттеген кезде бірін
шіден фитоценоздың немесе ассоциацияның флоралы
қ құрамына көңіл бөлу керек.
• « Ассоциация» сөзі латын тілінен аударғанда « қосылу,
қосылған » деген мағынаны береді. Ол - өсімдіктер қа
уымдарын жіктеу жүйесінің негізгі өлшемі. Ассоциация
дегеніміз – белгілі орында табиғи пайда болатын белгі
лі құрамды, тіршілік жағдайы біркелкі қауым. Фитоцено
зды зерттеуді оның флоралық құрамын анықтап, өсімді
к түрлерінің тізімін жасаудан бастау керек.
• Фитоценоздың флоралық құрамы дегеніміз – онда өсетін ба
рлық өсімдік түрлерінің жиынтығы. Кейбір түрлер орта жағда
йының индикаторы бола алады. Сондықтан, қауым туралы т
олық мағлұмат алу үшін оның флоралық құрамын, экология
лық жағдайын және тіршілік ортасын жете білу қажет. Көптег
ен өсімдіктер вегетациялық кезеңді әртүрлі уақытта өткізеді.
Соған байланысты қауымның флоралық құрамын толық аны
қтау үшін ондағы түрлерді толық тізімге алу немесе инвента
ризация жұмысын 2 мезгілде жүргізу керек: көктемде – жазд
а, көктемде – жазда және күзде.
Нақтылы фитоценоздардың флоралық құрамы оларға д
иаспоралардың ( diaspora грек тілінен аударғанда «таралу»,
өсімдіктің таратылуға арналған кез – келген бөлігі ) келіп түс
уіне және олардың осы жағдайда өніп - өсе алатындығына б
айланысты анықталады.
Флоралық байлық – белгілі бір фитоценоздың немесе ас
социацияның құрамында өсіп, жетілген түрлердің сандық кө
рсеткіші. Флоралық байлыққа терең талдау жүргізу үшін әрбі
р систематикалық топтың – қынаның, мүктің т.б. топтардың
түрлерінің санын есептеп шығару керек. Құрамындағы түрл
ердің санына байланысты жай және күрделі болып бөлінеді.
Жай фитоценоз бір немесе бірнеше түрден, күрделі көп түр
ден тұрады. Әсіресе орман флорасы бай флоралық құрамға
жатады.
• Нақтылы фитоценоздардың флоралық құрамы ол
арға диаспоралардың ( diaspora грек тілінен аударға
нда «таралу», өсімдіктің таратылуға арналған кез – к
елген бөлігі ) келіп түсуіне және олардың осы жағдай
да өніп - өсе алатындығына байланысты анықталад
ы.
• Флоралық байлық – белгілі бір фитоценоздың нем
есе ассоциацияның құрамында өсіп, жетілген түрлер
дің сандық көрсеткіші. Флоралық байлыққа терең тал
дау жүргізу үшін әрбір систематикалық топтың – қына
ның, мүктің т.б. топтардың түрлерінің санын есептеп
шығару керек. Құрамындағы түрлердің санына байла
нысты жай және күрделі болып бөлінеді. Жай фитоце
ноз бір немесе бірнеше түрден, күрделі көп түрден тұ
рады. Әсіресе орман флорасы бай флоралық құрамғ
а жатады.
• Өсімдіктің флоралық құрамын зерттеген кезде бірін
шіден фитоценоздың немесе ассоциацияның флоралы
қ құрамына көңіл бөлу керек.
• « Ассоциация» сөзі латын тілінен аударғанда « қосылу,
қосылған » деген мағынаны береді. Ол - өсімдіктер қа
уымдарын жіктеу жүйесінің негізгі өлшемі. Ассоциация
дегеніміз – белгілі орында табиғи пайда болатын белгі
лі құрамды, тіршілік жағдайы біркелкі қауым. Фитоцено
зды зерттеуді оның флоралық құрамын анықтап, өсімді
к түрлерінің тізімін жасаудан бастау керек.
• Л. Т. Раменский 1924 жылы флоралық құрамы толық
және толық емес деген фитоценоз түрлерін бөлді. Өмі
р сүруге қабілеті бар кейбір түрлер кірмей қалса, оны
Раменский толық емес деп атады. Фитоценозға адамд
ардың басқа жақтан алып келген өсімдік түрлерін кіргі
зу – интродукциялау соңғы кезде жиі кездеседі. Қауым
да өсетін өсімдік түрлерінің шамамен 90% - ке жуығы
кездесетін қауымның ең аз көлемді ауданын флоралы
қ байлықты табу ауданы дейді. Ал ассоциацияны аны
қтау ауданы дегеніміз – ассоциацияның барлық негізгі
белгілері айқындалатын ең аз ауданды айтамыз. Флор
алық байлықты табу ауданы флораны құрайтын өсімді
ктің мөлшеріне, үлкен – кішілігіне, өсу молдығына жән
е таралуының біркелкілігіне, тіршілік ету жағдайының
бірыңғайлығына байланысты.
• Флораның толықтығы .Флоралық байлықты табу аудан
ының мөлшері өсімдіктің типтеріне байланысты әртүр
лі болуы мүмкін. Қауымның флоралық толықтығын аны
қтауда түрлерді санау оның барлық ауданында немесе
оның бір бөлігінде жүргізіледі. Қауымның флоралық то
лықтығы дегеніміз – ол белгілі бір аудан көлемінде өсе
тін түрлердің саны. Далалық жерлерде қауымның флор
алық толықтығы 1 шаршы метр көлемінде 12 – ден, құр
ғақ далада, бозды далада 60 – қа дейін, шалғынды дал
ада 80 – ге дейін өзгеріп отырады. Ассоциацияда кезде
сетін әрбір түрдің маңызды белгісі – оның тұрақтылығ
ы. Ассоциацияны сипаттағанда түрдің тұрақтылығы %
- пен көрсетіледі. Тұрақтылық дәрежесі 10 балдық шка
ламен белгіленеді.
• Экобиоморфа – белгілі бір сыртқы және биоценоти
калық ортаның жағдайда табиғи сұрыптау нәтижесінд
е өсу формалары, биологиялық ритмі және экофизио
логиялық, соның ішінде ортаны жасаушы ерекшелікте
рі ұқсас түрлердің жиынтығы. « Экобиоморфа » гректі
ң
• « эко - өмір, био - өсімдік » деген сөздерінен шыққан.
Биоморфаның ерекшк түріне қыналар, мүктер, папоро
тниктер жатады. Экоморфа – сыртқы ортаның жағдай
ымен қарым – қатынасына байланысты тіршілік форм
асы. Ең алдымен оған ылғалдылық жатады.
• Фитоценоздың флоралық құрамнан басқа белгісі -
түрлердің ара қатынасы. Бір түр басқалармен салыст
ырғанда басым болады, оны доминантты деп атайды.
Санына қарай моно немесе полидоминантты фитоце
ноз ажыратылады. Фитоценоздағы ценотикалық маңы
здылығы әртүрлі тұрлер фитоценотиптер деп аталад
ы. Соның ішінде Сукачевтің, Раменскийдің, Быковтың
классификациялары жиі қолданылады.
• Сукачев фитоценозда 2 топты ажыратады:
• Эдификаторлар – қауымды жасаушылар, құраушыла
р;
• Ассектаторлар – қауымды құрауға қатысушылар.
• Раменский фитоценозды 3 – ке бөлді:
• Виоленттер
• Патиенттер
• Эксплерентті
Быков фитоценозды 5 –ке бөлген:
• Кондоминанттар
• Доминанттар
• Субдоминанттар
• Эзодоминанттар
• Ингредиенттер
• Ценопопуляция дегеніміз – (грекше «ценоз» - жалпы) ф
итоценоздың ішіндегі бір түрдің особьтарының жиынтығы. Ц
енопопуляцияны ғылымға енгізген 1945 – 1950 жылдары Ро
ботнов, ал толық түсінік берген 1961 жылы Петровский.
Фитоценоздың структурасы.
• Структура латын тілінен аударғанда « құрылысы, орналаст
ыру» деген мағынаны білдіреді. Фитоценоздың структурасы
нда төмендегідей топтарды атауға болады:
• 1. Фитоценоздың морфологиясы немесе кеңістіктегі синмор
фология;
• 2. Фитоценоздың храналогиялық структурасы немесе фи
тоценоздың өзгергіштігі;
• 3. Эколого – биологиялық структурасы;
• 4. Фитоценоздың функциональдық структурасы;
• 5. Конституциялық структурасы;
• Фитоценоздың вертикальды структурасының негізі
болып ярустылығы, ал горизонтальды структурасын
ың элементі - мозайкалығы. Ярустылық – фитоценоз
дың әртүрлі дәрежеде қабысқан ассимиляцияға затта
р және энергия жинақтауға әрқалай қатысатын қабатт
арға, ярустарға, қалқаларға, биогоризонттарға, яғни с
труктуралық немесе функциональдық бөлімдерге бөл
шектенуі. Фитоценозда дамитын өсімдіктер популяци
ялары тығыз қабат құрайды. Ол қабаттың әрқайсысын
2 ярусқа – жер үсті және жер асты ярусына бөлуге бо
лады. Осы қабаттың әрқайсысы өзінше энергетикалы
қ жүйе болып табылады.
• Сонымен, Быков бойынша қабат дегеніміз – фито
ценоздың негізгі структуралық, сонымен бірге экологи
ялық және энергетикалық бөлігі. Быков фитоценозда
төмендегідей қабаттарды ажыратады:
• Конституциялық немесе негізгі ( ағаштар, бұталар, шө
птер, мүктер)
• Эдафикалық ( саңырауқұлақтар, микроорганизмдер)
• Орындаушылар ( планктондар)
• Қабаттар горизонтальды ярустарға және биогориз
онттарға бөлінеді. Ярус – фитоценоздағы қабаттың не
гізгі бөлігі. Онда негізінен ассимиляция жасайтын нем
есе сіңіруші және қор жинаушы өсімдік мүшелері үйле
сіп орналасады. Басты қабаттың ярусы – басты, екінш
і қабаттың ярусы – екінші дәрежелі деп аталады. Бір я
русқа жататын өсімдіктерді фитоценотикалық топтар
деп атайды.
• Ярустың өзін қалқа және биогоризонтальды деп бөлуг
е болады.
• Қалқа дегеніміз – ярусты көлденең бөлгендегі бөл
шегі немесе биік ағаштардың бөрік басы. Бір яруста
2-3 қалқа болады.
• Ал биогоризонттар деген ярустық ценоэкожүйедегі фу
нкциональдық бөлшегі.
• Фитоценоздың вертикальды структурасының негі
зі болып ярустылығы, ал горизонтальды структу
расының элементі - мозайкалығы. Ярустылық –
фитоценоздың әртүрлі дәрежеде қабысқан ассимил
яцияға заттар және энергия жинақтауға әрқалай қат
ысатын қабаттарға, ярустарға, қалқаларға, биогори
зонттарға, яғни структуралық немесе функциональ
дық бөлімдерге бөлшектенуі. Фитоценозда дамиты
н өсімдіктер популяциялары тығыз қабат құрайды.
Ол қабаттың әрқайсысын 2 ярусқа – жер үсті және
жер асты ярусына бөлуге болады. Осы қабаттың әр
қайсысы өзінше энергетикалық жүйе болып табыла
ды.
• Быков ярустарды былай бөлді:
• Биіктігі жағынан 1 – ші ағаштар ( 15 – 20 м жоғары)
• Биіктігі жағынан 2 – ші ағаштар ( 6 – 15 м)
• Аласа ағаштар ( 6 м дейінгілер) – жартылай ағаштар
мен бұталар
• Биік шөптер мен биіктігі орташа бұталар
• Биіктігі орташа шөптер мен аласа бұталар
• Аласа шөптер мен бұташалар, жартылай бұташалар
• Ерекше өсімдіктер – мүктер , қыналар.
• Жер асты ярустары:
• Омброфиттер – жаңбыр суын және конденсацияланға
н ылғалды пайдаланатын өсімдіктер;
• Гидрофиттер – тамырсабақтары немесе жер асты өрк
ендері жер бетіне жақын орналасқан, артық ылғалды
жағдайда өседі;
• Трихофиттер – тамырлары мен тамырсабақтары орта
ша тереңдікте орналасатын топырақ капиллярларынд
ағы суды пайдаланатын өсімдіктер;
• Фреатофиттер – тамырлары мен тамырсабақтары топ
ырақтың терең қабатындағы ылғалды пайдаланатын
өсімдіктер;
• Фитоценоздың құрамы мынадай элементтер
ден тұрады:
• Флоралық құрамы;
• Экобиоморфты құрамы;
• Түрлердің ценотикалық маңыздылығы жағынан
айырмашылығы;
• Фитоценозды құрайтын түрлердің ценопопуляц
иялық қасиеттері;
• Фитоценоздың горизонтальды құрылысы.
• Фитоценоздың көлденең жазықтықта біркелкі болуы с
ирек кездеседі.
Работнов теңбілділіктің, яғни мозайкалықтың 7 түрін аж
ыратады:
• Эдафатофикалық
• Эпизофтық
• Синобиотикалық
• Клональды
• Зоогенді
• Антропогендік
• Экзогенді.
Термин- тест
• 1. Құмды жерде өсетін өсімдіктер калай а • 5. Өсімдіктердің алмасуы
талады • А) сукцессия
• А) псаммофиттер • В) флуктуация
• В) ксерофиттер • С) климакс
• С) мезофиттер • Д) аллогены
• Д) суккуленттер • Е) автогены
• Е) галофиттер • 6. Өсімдіктердің вертикалдық структурасы
• 2.Тұзды жерде өсетін өсімдіктер • А) ярустылық
• А) галофиттер • В) теңбілдігі
• В) псаммофиттер • С) синузиялық
• С) ксерофиттер • Д) феноритмотипі
• Д) мезофиттер • Е) фенологиясы
• Е) суккуленттер • 7. Фитоценоздың горизонталдық структурасы
• 3. Судың ішінде өсетін өсімдіктер • А) теңбілдігі
• А) гидотофиттер • В) ярустылық
• В) галофиттер • С) синузиялық
• С) псаммофиттер • Д) феноритмотипі
• Д) ксерофиттер • Е) фенологиясы
• Е) мезофитте4. Фитоценоздың ішіндегі бі • 8. Бір яруста қанша қалқалар болуы мүмкін
р түрдің жиынтығы • А) 2-3
• А) ценопопуляция • В) 3-4
• В) ценоячейка • С) 5-6
• С) синузия • Д) 7-8
• Д) ассоциация • Е) 9-10
• Е) феноритмотипыр
• 9. Фитоценоздардың сыртқы көрінісі • 13. Органикалық заттарды қарапайым зат
• А) аспект тарға айналдыратын организмдер
• В) фенофаза • А) редуценттер
• С) феноритмотип • В) космополиттер
• Д) сукцессия • С) стенобионттар
• Е) флуктуация • Д) эврибионттар
• 10. Ұзақ вегетациялы өсімдіктер • Е) суккуленттер
• А) мәнгі жасыл өсімдіктер • 14.Вегетация кезеңі қысқа, көпжылдық өсі
• В) көп жылдық өсімдіктер мдіқтер
• С) екі жылдық өсімдіктер
• А) эфемероидтар
• Д) бір жылдық өсімдіктер
• В) эфемерлер
• Е) қысқа мерзімді өсімдіктер
• С) суккуленттер
• 11. Қысқа вегетациялық өсімдіктер
• Д) фанерофиттер
• А) эфемерлер
• Е) терофиттер
• В) суккуленттер
• 15. Бір ярусқа жататын өсімдіктер түрлері
• С) ксерофиттер
• А) фитоценотикалық топтар
• Д) мезофиттер
• В) феноритмотиптер тобы
• Е) гидрофиттер
• С) маусымдық өзгерістер
• 12.Орта жағдайға кең бейімделген организмде
• Д) вегетациялык өзгерістер
р • Е) бір жылдық өзгерістер
• А) эврибионттар •
• В) стенобионттар
• С) гидрофиттер
• Д) мезофиттер
• Е) суккуленттер
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

Өсімдіктердің ауру түрлері мен топтары

Тыңайтқыштардың жіктелуі

Жалаңаш тұқымдылар

Жалаңаш тұқымдылар бөлімі

Өсімдік ауруларына қарсы қорғау шараларының жүйесі

ҚАСИЕТТЕРІН ЖАҚСАРТУҒА АРНАЛҒАН ОЛАРДЫҢ ҚОСПАЛАРЫ

Майлар және олардың тамактанудағы маңызы. Дәрумендер. Дәрумендердің жетіспеушілігі. Дәрумендердің жіктелуі

Тірі организмді классификациялау ерекшеліктері

Ағаштардың, бұталардың, жартылай бұталардың, шырмауықтар мен жатаған өсімдіктердің жіктелуі

Геномдық, хромосомалық және гендік мутациялардың жіктелуі

Пәндер