Ұжымдастыру қарса ңында

Презентация қосу

4.1.Ф.И.Голощекинің <<Кіші Қазан>> идеясы ж әне оны ң қатерлі
мазмұны.

4.2.Қазақ зиялыларын қуғындауды ң басталуы. Қаза қстанды
индустрияландырудың жолдары мен әдістеріне байланысты теориялы қ
айтыстар.
4.3.Қазақ қайраткерлеріні ң индустрияландыру ға байланысты
пікірлері.Қазақстанды индустрияландыруды ң ерекшеліктері.
4.4.Қазақ ауылын кеңестендіру-д әст үрлі қаза қ қо ғамын тал қандау.
Көшпелі және жартылай к өшпелі қаза қ шаруалары қожалы қтарын
күшпен отырықшылыққа көшәру.
4.5.Ауыр шаруашылығын жаппай ұжымдастыруды ң қар қыны, т үрлері,
әдістері

4.6.Меншіктен айыруға және к үштеп ұжымдастыру ға қарсы халы қ
наразылығы мен көтерілістер ұлт азатты қ қоз ғалыстар жал ғасы.
Қазақтардың шетелге ауа к өшулері. Қаза қтарды ң аштан қырылуы
4.1.Ф.И.ГОЛОЩЕКИНІ Ң <<КІШІ ҚАЗАН>>
ИДЕЯСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАТЕРЛІ МАЗМ ҰНЫ
Қазақстанда социализмнің б ұрмалануы 1925-1933
жылдары Қазақ өлкелік партия комитетіні ң бірінші
хатшысы болған Ф.И.Голощекинні ң есімімен ж әне
қызметімен тікелей байланысты.Ол << қаза қ ауылы>>,
Қазан лебін сезінген жо қ, сонды қтан <<Кіші қазан>>
төңкерісін жасау қажет деген идеясын ұсынды.
Голощекиннің ба ғыты елеулі қарсылы ққа ұшырады, сол
жағдайда ол И.В.Сталинге хат жазып, онда өлкелік партия
комитеті бюросы ба ғытыны ң өңін айналдыра баяндап
берді. И.В.Сталин қыс қа әрі мейлінше ай қын жауап
қайтарды, онда былай делінген еді: <<Голощекин жолдас!
Мен осы жазба ңызды белгіленген саясат негізінен ал ғанда
бірден - бір дұрыс саясат деп ойлаймын И.Сталин>>.
Осыдан бастап Голощекин идеясына жол ашылды.
• Қазақстанда қазан т өңкерісі болма ғанын қаза қ байларыны ң тап ретінде жойыла
қоймағанымен, партия, ке ңес орындарына ескі интеллигенция өкілдеріні ң молынан
орналасқанымен, елдің саяси, әлеуметтік-экономикалы қ, рухани өміріне қазан т өңкерісінен
соң таптық, партиялық принциптерге сай бас қа да өзгерістер ж үзеге аспай отыр ғанымен
дәлелдемек болады.
• Таптық, партиялық деп отыр ғаны практикада социализм принциптерін к үш қолдану ар қылы
жүзеге асыру деген ма ғына береді. Голощекинні ң б ұл әрекеті тарихта “кіші қазан” саясаты деп
аталды. “Кіші қазан” саясатына сай Қаза қстанда қаза қ байларын т әркілеу, ауыл
шаруашылығын ұжымдастыру, ұжымдастыр ған шаруашылы қты отыры қшыландыру т әрізді
шаралар социалистік жолмен немесе к үшпен, әкімшілік әдіспен ж үргізіліп, қаза қ хал қына аса
ауыр зардап әкелгені белгілі.

• 1927 жылдан бастап ұжымдастыру шарасы басталды. Қаза қстанда ұжымдастыру саясатын
жүргізу барысында ірі қателіктерді ң жіберілуі 1931-1933 жж. Қаза қстан қасіретіне әкеліп
соқты.
• 1928 жылы қыркүйекті ң 20-нан т әркілеу нау қаны басталып кетті. Қаза қ байларын
тәркілеуден б ұрын Қаза қстанны ң Орталы қ Ат қару Комитеті мен Комиссарлар Ке ңесі
Мемлекеттік саяси бас қарма мен мемлекеттік жоспарлау комитетіні ң жина ған м әліметіне
сүйеніп, бүкіл Қазақстан бойынша 700 шаруашылы қ т әркілеу туралы тізім жаса ған. Т әркілеуге
тиісті байлар әрт үрлі әрекеттер жасап, т әркілеуден құтылу ға тырысты. Олар мал-м үлкін
туыстарына б өліп берді, балаларына еншіге берді, с өйтіп қаулыда к өрсетілген м өлшерден
малдың санын азайтуды к өздеді.

• Қазақ байларын т әркілеу нау қаны 1928 жылы қырк үйектен басталып 1929 жылды ң с әуір
айына дейін 7 ай бойы жүргізілді.
. 4.2. ҚАЗА Қ ЗИЯЛЫЛАРЫН ҚУ Ғ ЫНДАУДЫ Ң БАСТАЛУЫ. ҚАЗА ҚСТАНДЫ ИНДУСТРИЯЛАНДЫРУДЫ Ң
ЖОЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ТЕОРИЯЛЫ Қ АЙТЫСТАР.

САЯСИ Қ У Ғ ЫН-С ҮРГІН ҚАЗА ҚСТАНДА 1928 ЖЫЛДЫ Ң ОРТАСЫНАН АЛАШ ҚОЗ ҒАЛЫСЫНА ҚАТЫС ҚАН
Қ АЙРАТКЕРЛЕРДІ Т ҰТ ҚЫНДАУДАН БАСТАЛДЫ. ОЛАР ҒА «БУРЖУАЗИЯШЫЛ- ҰЛТШЫЛ» ДЕГЕН АЙЫП
ТА Ғ ЫЛДЫ. ОЛАР Ә РТ Ү РЛІ МЕРЗІМГЕ Т ҮРМЕГЕ ҚАМАЛДЫ, АТУ ЖАЗАСЫНА КЕСІЛДІ, ЕРІКСІЗ ЖЕР
АУДАРЫЛДЫ. ҰЛТ ҚАЙРАТКЕРЛЕРІНЕ НЕГІЗІНЕН КСРО-НЫ ҚҰЛАТУ ҮШІН ЖАСЫРЫН КОНТРРЕВОЛЮЦИЯЛЫ Қ
Ұ ЙЫМДАР ҚҰРДЫ ДЕГЕН ЗА ҢСЫЗ ЖАЛА ЖАБЫЛДЫ. СОНЫМЕН ҚАТАР МОЛДАЛАР МЕН ДІНДАРЛАРДЫ
«БАС Қ АША, Б ӨТЕН ОЙЛАЙТЫНДАР» ДЕП АЙЫПТАДЫ
• Қазақстанда индустрияландыру жолдары туралы пікір сайыс барысында
кереғар көзқарастар қалыптасты: Біреулер <<т үйеден социализмге>> өту
мүмкін емес, далада фабрикалар мен заводтар салу шамадан тыс н әрсе>>
болып табылады, <<ұлтты қ өзіндік ерекшелікті>> жояды деп пайымдады, енді
басқа біреулер << қаза қстандыру өндірісті қымбаттатып жібереді>>,
қазақтармен <<өнеркәсіп қаржы жоспарын орындай алмайсын>> ж әне т.б
деп санады.
• Индустрияландыруды ж үзеге асыру жолында әкімшіл- әміршіл саясат қатты
бұрмаланды. 1925–1933 жылдары Қаза қстан коммунистік партия комитетіні ң
бірінші хатшысы Ф. И. Голощекин болды. Ф. И. Голощекин Қаза қстанда Қазан
революциясы бол ған жоқ, сонды қтан қайтадан революция жасау керек деп
шешті. Осы ойын іске асыру ма қсатында ол «Кіші Қазан» т өңкерісін өткізу
идеясын ұсынды. Б ұл ұсынысты И. В. Сталин қолдады. Ф. И. Голощекин
қазақстанды одақтық шикізат базасы ретінде индустрияландыру ба ғытын
ұстанды. Ф. И. Голощекинні ң «Кіші қазан» идеясына ал ғаш қы болып С.
Сәдуақасов қарсы шы қты. С. С әдуа қасов Қаза қстанды шикізат базасы
ретінде пайдалануға ашы қ т үрде қарсы т ұрды.
4.3. ҚАЗА Қ ҚАЙРАТКЕРЛЕРІНІ Ң ИНДУСТРИЯЛАНДЫРУ ҒА БАЙЛАНЫСТЫ
ПІКІРЛЕРІ.ҚАЗА ҚСТАНДЫ ИНДУСТРИЯЛАНДЫРУДЫ Ң ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.
• Индустрияландыруды ң ерекшеліктері.
• Индустрияландыру Қаза қстанда, негізінен, жо ғарыдан ж үргізілді.
• Қазақ станда салынған өнерк әсіптер дайын өнім шы ғармады. Шикізатты, негізінен, Ресей мен
Украина өнерк әсіптеріне тасыды.
• Урбанизация к үшейіп, 1930 жылы қала хал қыны ң үлесі 29,8% болды.
• 1935 жылы республикада ғы ж ұмысшыларды ң 43%-ы қаза қтар болды.
• 1939 жылы республикада ғы қала хал қыны ң саны 375000- ға дейін жетті.
• Индустрияландыруда ғы ж ұмысшылар е ңбегі.
• Қазақ стан өнеркәсіп орындарына М әскеу, Ленинград, Донбасс т. б. ірі өнерк әсіп орталы қтары мен
жұмысшы топтары к өмек к өрсетті.
• Жаңа техниканы ме ңгеріп, жа ңадан салын ған өнерк әсіпте істейтін мамандарды даярлау керек
болды.
• Бұл үшін көптеген қаза қ ж ұмысшылары к әсіби білім алу үшін М әскеу, Ленинград, Донбасс, Баку
өнеркәсіп орындарына жіберілді.
• Алғаш Түрксіб құрылысына қара ж ұмысшы ретінде қатыс қан Д. Омаров кейіннен Т үрксіб
басты ғы, ал Т. Қазыбеков « Қаза қ к өлік құрылысы» тресіні ң басты ғы болды. Жа ңа техниканы
ме ңгеру барысында Донбасс забойшысы А. Г. Стахановты ң рекорды насихатталды. Стахановты ң
қазақ жеріндегі ізбасары Қара ғанды кеншісі Т үсіп К үзембаев болды.
• Сәфи Өтебаев, Мелдебек Са ғымбеков, Ахметжан Сафин, За ғира Табылдинова – Қаза қстанда ғы
индустрияландыру ісіні ң үздіктері.
4.4.ҚАЗАҚ АУЫЛЫН КЕ ҢЕСТЕНДІРУ-
ДӘСТҮРЛІ ҚАЗАҚ ҚОҒАМЫН ТАЛҚАНДАУ
• Голощекин ауылды ке ңестендіру ж үмысы әлі де әлсіз, оны к үшейту керек
деп есептеді. Б ұл істегі, я ғни ке ңестендірудегі кемшіліктерді қаза қ
байларына, рулы қ қатынастар ға жапты. О ған жергілікті ерекшеліктерді
ескере отырып жүргізілетін шаралар ұнамады. Ке ңестендіру ісінде де
таптық тұрғыда қарау кажет дегенді желеу етіп, ауылда ғы ау қаттылар ға
қарсы күресті к үшейтуді ұсынды. Оны ң б ұл сола қай ба ғыты да қаза қ
басшылары мен зиялыларыны ң қарсылы ғына кезікті. Оларды
«оңшылдар», «солшылдар» деп топтар ға б өліп, қудалады. А қыры,
Сталиннің тікелей қолдауымен 1927 жылы Қаза қстанда ғы ауылдык
кеңестерге жа ңа сайлау өткізуді ұйымдастырды. Ол бойынша байлар деп
есептелгендер сайлау құқынан айырылады. Ауылдарда кедейлер
жиналыстары өткізілді. Сайлау нау қанын ж үргізу үшін аудандар ға арнайы
уәкілдер жіберілді.
КӨШПЕЛІ ЖӘНЕ ЖАРТЫЛАЙ К ӨШПЕЛІ
ҚАЗАҚ ШАРУАЛАРЫ ҚОЖАЛЫ ҚТАРЫН
КҮШПЕН ОТЫРЫҚШЫЛЫҚҚА К ӨШ ӘРУ
• Көшпелі және жартылай к өшпелі қаза қ шаруаларын отыры қшыландыру - Ке ңестік
жүйенің қазақ қоғамын дәстүрлі даму жолынан тайдыру үшін ж үзеге асыр ған
саяси - шаруашылы қты ң шаралары. Ал ғаш қы жылдардан бастап-а қ Қаза қ
өлкесінің табиғи - климатты қ ж әне әлеуметтік ерекшеліктерін ескере қойма ған
кеңестік әміршіл - әкімшіл ж үйе 20- жылдарды ң ортасында қарай к өшпелі қаза қ
шаруаларыны ң отыры қшыландыру м әселесіне назар аудара бастады.
Бүкілресейлік ОАК пен РКФСР ХКК 1924 жылы 17 с әуірдегі ережесі б үкіл елде
шаруалар қожалықтарын к үшпен ұжымдастыру нау қанына ы қпал жасады.
Жаңадан құрылатын колхоздар к өшпелі ж әне жартылай к өшпелі бола алмайтын
еді. Оның үстіне бүкіл ода қта ғы барлы қ к өшпелі ж әне жартылай к өшпелі
шаруалар қожалықтарыны ң 80 %- ға жуы ғы осы қаза қ жерінде болатын.
Мемлекеттік жоспарлау бойынша Қаза қстанда ғы к өшпелі ж әне жартылай к өшпелі
шаруашылықтар сандары 706 мы ңды, ж ұмыс істеуші 7 млн-нан астам адам
құрады. Қазақстан өлкелік партия комитетіні ң бюросы 1929 жылы 6- қарашада ғы
мәжілісінде 1929 – 1930 жылдар, я ғни отыры қшыландыруды ң ал ғаш қы жылында,
осы шарамен кем дегенде барлы қ қожалы қтарды ң 12 %-ын қамтуды ( 84000-нан
астам) жергілікті органдар ға міндеттеді. Қаулыда к өшпелі т ұрмысты ң «социалистік
құрылыспен үйлесе алмайтынды ғы» та ғы да атап к өрсетілді. Өлкелік партия
комитетіні ң 1930 жылы 19 – қа ңтарда ғы қаулысы б ұл ж ұмысты жаппай
ұжымдастыру негізінде к үшейте т үсу қажеттігіне баса назар аударды
4.5.АУЫР ШАРУАШЫЛЫ ҒЫН ЖАППАЙ ҰЖЫМДАСТЫРУДЫ Ң
ҚАРҚЫНЫ, Т ҮРЛЕРІ, ӘДІСТЕРІ

• Кеңес өкіметінің ауыл шаруашылы ғын ұжымдастыру ба ғыты 1925
жылы қабылданды. 1927 жылы желто қсанда Компартияны ң XV
съезі болды, ол тарихта ұжымдастыру съезі деп аталады. Оны ң
шешіміне сәйкес қысқа мерзімде, 1932 жылды ң к өктеміне дейін
елдің ауыл шаруашылы ғы енді жеке меншік емес ұжымды қ
шаруашылыққа — колхоз ға ( ұжымды қ шаруашылы ққа) бірігуі тиіс
болды

• Ауыл шаруашылы ғын ұжымдастыру — КСРО-да ұса қ, жеке шаруа
қожалықтарын біріктіру ар қылы ауыл шаруашылы ғын мемлекет
мүддесіне толық бағындырып, қайта құруды ң теориясы мен
практикасы. Ұсақ тауарлы шаруашылы қтарды кооперациялау
идеясын ғыл. коммунизмні ң негізін қалаушылар Карл Маркс,
Ф.Энгельс ұсынған болатын

•
• Қазақстандағы ұжымдастыруды 1932 жылды ң к өктеміне қарай бітіру ж үктелді. Үкімет
жергілікті т ұр ғындарды ң т ұрмыс-салт ерекшеліктерімен есептеспестен
ұжымдастыруды к үш салу әдістерімен, жедел қар қынмен ж үргізді. Ауыл
шаруашылығын жаппай ұжымдастыру бай-кулактарды т әркілеуден басталды. 1924
жылы Қазақстан өлкелік партия басшылы ғы к өшпелі өмір салтын са қта ған қаза қ
ауылдарын отыры қшыландыру ж әне қаза қ ауылдарында Ке ңес өкіметі билігіні ң
нығаюына кедергі келтіретін бай ж әне орта тап өкілдеріні ң к өзін жою қажет деп
есептеді. Себебі, Ке ңес өкіметі ж ұмысшылар мен шаруаларды ң өкіметі бол ғанды қтан,
мұнда бай, байлық, жеке меншік деген болмауы керек. Барлы ғы да орта қ, мемлекетті ң
меншігі болуы тиіс еді. Осы ма қсатпен 1928 жылы 27 тамызда Қаза қ АКСР-ны ң Халы қ
Комиссарлар Ке ңесі мен Орталы қ Ат қару Комитеті «ірі бай шаруашылы қтарын ж әне
орташа байларды ң мал-м үлкін т әркілеп жер аудару» декретін қабылдады.
ОСЫ Н ӘТИЖЕСІНДЕ БАЙЛАРДЫ Ң ШАРУАШЫЛЫ ҒЫ Т ӘРКІЛЕНІП, 657 БАЙ ЖЕР
АУДАРЫЛЫП, ОЛАРДАН 145 МЫ Ң МАЛ АЛЫНДЫ. МАЛДАР, НЕГІЗІНЕН, КОЛХОЗДАР ҒА БЕРІЛДІ.
К Ө ПТЕГЕН ОРТАША ШАРУАЛАР БАЙЛАРДЫ Ң ҚАТАРЫНА ЖАТ ҚЫЗЫЛДЫ. БАРЛЫ Қ ЖИНАП-ТЕРГЕН
МАЛ-М Ү ЛКІНЕН АЙЫРЫЛ ҒЫСЫ КЕЛМЕЙ БІР Т ҮНДЕ ШЕТЕЛ АСЫП К ӨШІП КЕТКЕН ҚАЗА ҚТАР ДА
БОЛДЫ. НЕГІЗГІ К Ү НК ӨРІСІ МАЛ БОЛ ҒАН ҚАЗА ҚТАР, МАЛДАРЫНАН АЙЫРЫЛЫП, АШТЫ ҚҚА
Ұ ШЫРАЙ БАСТАДЫ. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫ ҒЫНЫ Ң ҰЖЫМДАСТЫРЫЛУЫ ӨТЕ ҚАТАЛ ЖА ҒДАЙДА
Ж Ү РГІЗІЛДІ. ШАРУАШЫЛЫ ҚТЫ ҰЖЫМДАСТЫРУ ҮНЕМІ ӨСІП ОТЫРДЫ. 1928 ЖЫЛЫ 2%, 1930 ЖЫЛЫ 3
С Ә УІРДЕ 56,4%, 1931 ЖЫЛЫ ҚАЗАНДА 65% ҰЖЫМДАСТЫРЫЛДЫ.

• Күштеу әдісі мен жаппай ұжымдастыру ға қарсы Сарысу, Ыр ғыз, Бал қаш,
Қастек, Қордай, Абыралы, Шы ңғыстау, Ш ұбартау ауданыны ң шаруалары
көтеріліске шы қты. 1931 жылы к өктемде Қар қаралы округіні ң Абыралы,
Шыңғыстау, Шұбартау аудандарыны ң к өтерілісшілері жазалау әрекетінен
түгел қырылды
4.6.МЕНШІКТЕН АЙЫРУ ҒА Ж ӘНЕ К ҮШТЕП ҰЖЫМДАСТЫРУ ҒА
ҚАРСЫ ХАЛЫ Қ НАРАЗЫЛЫ ҒЫ МЕН К ӨТЕРІЛІСТЕР ҰЛТ АЗАТТЫ Қ
ҚОЗҒАЛЫСТАР ЖАЛ ҒАСЫ. ҚАЗА ҚТАРДЫ Ң ШЕТЕЛГЕ АУА
КӨШУЛЕРІ. ҚАЗА ҚТАРДЫ Ң АШТАН ҚЫРЫЛУЫ

• Күштеп ұжымдастыру саясаты халы қты ң наразылы ғын тудырды. Сол жылдары
өлке басшыларының Сталинге жаз ған хаттары қаза қ даласында осы
наразылықтың өте зор к өлем ал ғанын, Алтайдан Ма ңғыстау ға дейінгі айма қты
түгел қамтығанын, б ұл туралы Ке ңес өкіметі басшыларыны ң хабардар
болғанын көрсетеді. Бір ғана 1929 жылды ң өзінде Қаза қстанда 30-дан астам
үлкенді-кішілі халы қ наразылы ғы болды. Оларды ң ішінде өте ке ң к өлемде
болған көтерілістерге Та қтакепір, Бостанды қ, Батпа ққара к өтерілістері жата
көрсеттіды. 1929-1930 жж аралы ғында ғы қыс айларында наразылы қ өте к үшті
өршіді. Ол туралы Голощекин Сталинге хабарлау ға м әжб үр болды. 1929 -1931 жж
өлкеде барлы ғы 372 к өтеріліс болып, олар ға 80 мы ңдай адам қатысты.
Большевикте б ұл наразылы қтарды ң негізгі себебін байлар мен дінбасыларыны ң
кеңес үкметіне қарсы халы қты ұйымдастыруынан деп к өрсетті. Ке ңес үкметі
бұл көтерілістерді әскери к үшпен басып жаншыды.
ХАЛЫҚ НАРАЗЫЛЫҒЫ МЕН К ӨТЕРІЛІСТЕР ҰЛТ
АЗАТТЫҚ ҚОЗҒАЛЫСТАР ЖАЛ ҒАСЫ
• Халық наразылы қтары, әсіресе, 1929 жылды ң екінші жартысы мен 1930
жылдың қыс айларында өрши т үсті. К өтерілістер бастап қыда 1929
жылдың кыркүйегінде Қара қалпа қстанны ң (сол кезде Қаза қстан
қүрамында) Тақтакөпір ауданында, сондай-а қ Сырдария округіні ң
Бостандық ауданында, қараша айында Қостанай округіні ң Батпа ққара
ауданында басталды. Республикалы қ партия ұйымыны ң бірінші хатшысы
Ф.И.Голощекин б ұл наразылы қтар ға «ауылда ғы байларды ң қарсылы ғы»
деп қарады.

• 1929–1931 жылдары Қаза қстанды қамты ған м ұндай коз ғалыстар жалпы
халықтық наразылы қты ң бастамасы болды. Билік басында ғыларды ң
шынайы қалыптас қан жа ғдаймен санаспай, д ұрыс шаралар қолдану ға
дәрменсіздік к өрсетуі 1930–1931 жылдарда ғы к өтерілістерге алып келді.
ҚАЗАҚТАРДЫҢ АШТАН ҚЫРЫЛУЫ

• Шабындық және егістік жерді қайта б өлу, т әркілеу, азы қ-т үлік салы ғы,
күштеп отырықшыландыру мен ұжымдастыру барысында ғы зорлы қ-
зомбылықтардан к өп азап шеккен е ң алдымен қаза қ хал қы болды. Бар
дүниесінен, мал-м үлкінен, құрал-саймандарынан, тіпті жерт өлесінен де
айырылған қазақтар ашаршылы ққа ұшырап, бос қын к үйге к өшті.

• Ауыл шаруашылы ғында егіншілік к өлемі к үрт азайып кетті. Мал
шаруашылығы тере ң к үйзеліске ұшырады. Ұжымдастыру қарса ңында
Қазақстанда 40,5 млн бас мал болды, ал 1933 жылды ң 1 қа ңтарында
олардан қалғаны бар болганы 4,5 млн бас еді. 1931—1933 жылдары б үкіл
Қазақстанды құшағына алған ашты қтан 6,2 млн республика хал қыны ң 2,1
млн-ы қырылды

Ұқсас жұмыстар

Ұжымдастыру саясатының басталуы

ҰЖЫМДАСТЫРУДЫҢ ЗАРДАПТАРЫ

Ұжымдастыру кезінде

Қазақстанда ұжымдастыру саясаты

Кіші қазан идеясы 1927 жылы ақпанда

Ауыл шаруашылығын ұйымдастыру

Өнімнің өзіндік құнын төмендету, пайда

ШАРУАШЫЛЫҒЫН ҰЖЫМДАСТЫРУ

Ауылды кеңестендіру

Қазақстанда ауыл шаруашылығын ұжымдастыру

Пәндер