Жарық микроскопы

Презентация қосу

Х.Досмұхмедұлы атындағы Атырау университеті.
Жаратыластану және ауылшаруашылық ғылымдар факультеті.
Биология және ауылшаруашылық пәндер кафедрасы

(1-аралық бақылау №11 )

Цитологиялық зерттеу әдістері

Топ: 5В011300Биология 43
Курс: 4
Орындаған: Ташенова М
Тексерген:Аға оқытушы, магистр Тапешова Ш
Жоспары

Цитологиялық зерттеу дегеніміз не?
Клетканы зерттеу әдістері
Микроскопия түрлері
Қорытынды
Бақылау сұрақтары
Пайдаланылған әдебиеттер
ЖАСУШАНЫ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ

Цитология - жасуша туралы ғылым. Цитологияның зерттеу
нысаны болып көпжасушалы жануарлар мен өсімдіктердің
жасушалары, сондай-ақ, құрамына бактериялар,
қарапайымдылар жэне бір жасушалы балдырлар кіретін
жалғыз жасушалы ағзалар табылады.

Цитология жасушалардың құрылысын, олардың
Жасуша органоидтарының химиялық құрамын, жасуша ішіндегі қүрылымдардың
құрылысы, ультрақүрылымы мен атқаратын қызметін, жануарлар мен өсімдіктер
қызметі жарық жэне электронды, ағзаларының жасушаларының қызметтерін зерттейді.
қараңғы өрісті, фазалы-контрасты, Қазіргі кезде цитологияның зерттеу тэсілдері мен
поляризациялы, люминесцентті эдістері эр алуан. Цитологиялық эдістерді оптикалық,
микроскопия жэне тағы басқа цитофизикалық, ультрақүрылымды зерттеу,
эдістер арқылы зерттеледі. цитохимиялық, гистохимиялық жэне т.б. эдістерге
топтастыруға болады.
Цитологиядағы негізгі зерттеу нысаны -
бекітілген құрылымдардан дайындалған гистологиялық микропрепараттар.
Жарық және электронды микроскопияға арналған гистологиялық препаратты дайындау процесі:

1.Материалды алу және бекіту;
2.Ағынды сумен шаю;
3.Материалды парафин, целлоидин немесе басқа ортада тығыздау,
4. Тілімдерді дайындау
5. Алынған кесінділерді бояу

Препарат жағынды (қан, сүйек кемігі, сілекей, жұлын сұйықтығы), органның ізі, тіндердің қабықшасы
(перитонеум, плевра, жұмсақ менингез) немесе жұқа кесек болуы мүмкін. Зерттеу үшін көбінесе тіндердің
немесе мүшелердің бөліктері қолданылады. Кейбір гистологиялық препараттарды арнайы өңдеусіз
зерттеуге болады.
Микроскопия түрлері
Цитололгияда негізгі қолданылатын әдістердің бірі-жарық микроскопы. Соңғы жылдары жасушаны зерттеуде
жарық микроскоптарының бірнеше түрлерін қолданылып жүр (люминесценттік, фазасы қарама-қарсы,
электронды микроскоптарды). Жарық микроскоптарының көмегімен ұлпадан алынған және әр түрлі бояулармен
боялған жұқа кесінділерді (препарат) зерттеуге болады

1. Жарық микроскопиясы

Гистологиялық препараттарды зерттеу үшін
жарықтандыру көзі ретінде табиғи немесе
жасанды жарықты қолдана отырып, әр
түрлі маркалы кәдімгі жарық
микроскоптары жиі қолданылады. Жарық
спектрінің көрінетін бөлігінің минималды
толқын ұзындығы 0,4 мкм (күлгін спектр)
сәйкес келеді. Кәдімгі жарық микроскопы
үшін қашықтық 0,2 мкм құрайды, ал жалпы
ұлғайту (көзілдірікті үлкейту арқылы
объективті ұлғайту туындысы) 2000 есеге
жетеді.
1-сурет. Жарық микроскопы
2.Ультракүлгін микроскопия 3.Фазалық контрастты микроскопия
Жарық микроскопиясының бір түрі. Ультракүлгін Бұл әдіс әдеттегі микроскопия әдістерімен
микроскопта толқын ұзындығы шамамен 0,2 мкм көрінбейтін мөлдір және түссіз объектілердің жоғары
болатын қысқа ультракүлгін сәулелер контрастты кескіндерін алу үшін қолданылады.
қолданылады. Мұнда рұқсат етілген қашықтық Кәдімгі жарық микроскопында препараттарды
шамамен 0,1 мкм құрайды. Ультракүлгін зерттеу үшін құрылымдардың қажетті контрастына
сәулелерден алынған көзге көрінбейтін сурет бояу арқылы қол жеткізіледі.
фотопластинкаға тіркеу арқылы немесе арнайы
құрылғыларды (люминесцентті экран немесе
электронды-оптикалық түрлендіргіш) қолдану
арқылы көрінетін кескінге айналады.

Сурет 2. - Ультракүлгін микроскопиясы Сурет 3. - Фазалық-контрастты микроскопиясы
4. Интерференциялық микроскопия
Әр түрлі, негізінен биологиялық объектілердің құрылымын зерттеу және олардың құрғақ массасын,
қалыңдығы мен сыну көрсеткішін өлшеу әдісі. Интерференциялық микроскопия жарық
интерференциясына негізделген және интерференциялық микроскоптың көмегімен орындалады.
Интерференциялық контраст әдісі әрбір сәуленің микроскопқа еніп, екіге бөлінгендігінде.

5.Флуоресцентті (люминесцентті) микроскопия
Флуоресценция құбылысы қысқа толқынды сәулелерді жұтатын бірқатар заттардың атомдары мен
молекулаларының қозған күйге өтуінен тұрады. Флуоресцентті микроскоптарда 0,25-0,4 мкм
(ультракүлгін сәулелердің жанында) және 0,4-0,5 мкм (көк-күлгін сәулелер) спектрлік
диапазонында жоғары жарықтығы бар қызықты флуоресценция үшін жарық көзі ретінде сынап
немесе ультра жоғары қысымды ксенонды шамдар қолданылады

1 2
Сурет 4.
1. Дифференциалды
интерференциялық
контрастты микроскоп
2. Люминесцентті микроскоп
Электронды микроскопия
Электрондық микроскопты 1931 жылы Девиссон мен Калбин Германияда шығарған. Жасушаның біршама анық көрінісін
Руска мен Кнолль 1934 жылы алған болатын. 1950 жылы алғаш рет ультра- жұқа кесінділер алынған. Электрондық
микроскопқа препарат дайындайтын құралды ультрамикратом деп атайды.

Электрондық микроскоп жарық микроскопына қарағанда 100 000 есе артық үлкейтеді. Қазыргі электрондық
микроскоптың көрсеткіштік қабілеттілігі 0,1-0,3 нм-ге дейін жетеді. Объектіні 150 000 есеге дейін үлкейтеді.
Жасушаның барлық ультрақұрылысын молекулалық деңгейде зерттеуге мүмкіншілік береді.

Электрондық микроскоптың құрылыс принципі жарық микроскопына ұқсас сәулелерінің ролін электр тогімен
қыздырылған вакуумда орналасқан вольфрам жібінен тарйтын электрондар тасқыны атқарады, әйнек
линзаларының орнында электромагниттер болады. Жарық микроскопының объективі мен окулярына
электрондық микроскопта магниттік катушкалар сәйкес келеді.

Электрондық микроскопына міндетті түрде вакуум болуы қажет, себебі ауада электрондар алысқа кете алмайды,
оттегі, азот немесе көмір қышқыл газы малекулалармен кездессе олар бөгеліп өз жолын өзгертіп шашырап кереді.
Электрондар тасқынының бағытын қажетіне қарай қуатты электр өрісі немесе магнит өрісімен өзгертуге болады.

Электрондардың жылдамдығын үдетсе электрондық микроскоптың шешуші қабілеті артық. Техникалық тұрғыдан қазіргі
кезде бұл қиын мәселе емес. Тоқтың кернеуі 40000-100 000 вольт болса, электрондар жылдамдығы секундына 200 000 км-
ге дейін жетеді.
5-сурет. Электронды микроскопия

6-сурет. Электронды микроскопия арқылы сканерленген бейне. Қандағы фибриннің ұюы.
Қорытынды

Қазіргі кезде цитологияның зерттеу тәсілдері мен әдістері әр алуан. Цитологиялық әдістерді оптикалық,
цитофизикалық, ультрақұрылымды зерттеу, цитохимиялық, және т.б. әдістерге топтастыруға болады.
Клетка органоидтарының құрылысы, ультрақұрылымы мен функциясы жарық және электронды, қараңғы
өрісті, фазалы-контрасты, поляризациялы, люминесцентті микроскопия және тағы басқа әдістер арқылы
зерттеледі. Жарық және электронды, қараңғы өрісті, фазалы-контрасты, поляризациялы, люминесцентті
микроскопия әдістері фиксацияланған клеткалардың құрылысы мен ультрақұрылымын зерттеуге
қолданылатын болса, дифференциалды центрифугалаудың көмегімен алынған жеке органоидтар
цитохимиялық, биохимиялық, биофизикалық және т.б. әдістермен зерттеледі.
Бақылау сұрақтары

1. Жарық және электронды микроскопияға арналған гистологиялық препаратты дайындау процесі қалай

жүзеге асады?

2. Жарық спектрінің көрінетін бөлігінің минималды толқын ұзындығы қанша ?

3. Электрондық микроскопты 1931 жылы Германияда шығарған ғалымдар?
Пайдаланылған әдебиеттер

1. М. В. Ромашкина, В. И. Кудряшова, В. А. Трофимов - Цитология и гистология : учеб. пособие / Саранск :
Изд-во Мордов. ун-та, 2020, 43c.
2. Е.А. Карпеева, Н.А. Ильина, С.В. Недошивина - Цитология: учебное пособие / Ульяновск: УлГПУ им. И.Н.
Ульянова, 2012, 136 с.
3. Р.Б. Абильдинов, Ж.О.Аяпова, Р.И.Юй “Атлас гистология, цитология, эмбриология”, Алматы 2006, 416с
4. Решетова О.А.” Гистология с основами цитологии”, Алматы / “Қазақ университеті” 2008

Ұқсас жұмыстар

Клеткаларды зерттеу әдістері

Тірі жасушалар мен тіндерді зерттеу тәсілдері

Миллион кімге бұйырады ойыны

Жасушаның молекулалық биологиясы

Жүрек жеткіліксіздігі

Жасушалардың бөлінуы

Клетка теориясы

Клетка ең ұсақ тірі система, оның құрылысы және атқаратын қызметі

ЖАСУША ТЕОРИЯСЫНЫҢ АШЫЛУЫ

Геодезиялық құралдардың техникалық сипаттамасы. Теодолит

Пәндер