Грамматикалық категориялары және сөздік формасы

Презентация қосу

Етістік
Орындаған:Қожахметова Еркеназ
Жоспар

1.Грамматикалық категориялары және сөздік
формасы.

2.Қалау райдың осы шақтағы ырықты және
ырықсыз етісі.

3.Бұйрық рай
Етiстiктiн граммактикалық категориялары:
1. жекеше және көпше түрі (Sing.et Plur.)
2. жақ (1-шi, 2-ші, 3-ші)
3. шақ (6 шағы бар, бірак тек осы шағы -
Praesens түсiндiрiледi)
4. райлар: indicativus - ашық рай;
conjunctivus-тұйық рай;
imperatives - бұйрық рай;
5. етiстер: activum - ырықты;
passivum - ырықсыз;
Infinitivus -етістіктің белгісіз түрі
Инфинитивтің жалғаулары:
I - ãre: curãre - емдеу, dāre - беру,жазып беру
II - ēre: miscēre - араластыру, dolēre-aypy
III - ěre: solvěre-epiту, distinguěre - ажырату
IV - īre: audire- тыңдау, nutrire – тамақтандыру
Осы шакты етістіктің негізі инфинитифтің (praesens) I, II, IV-re III-ere алынып
тасталуынан анықталады.

септелу infinitivus Heriз Негiздiң жалғауы
I Curãre сura а
II Miscēre misce е
III Solvěre solv дауыссыз(кейде u)
IV Audīre audi і
Етiстiктiң сөздiк түрлерi

Сөздіктерде латын етістіктерi 4 негізгі формада беріледі:
1. I жақта, жекеше түрде, осы шақты, ашық райлы, ырықты етіс

2. 1 жақта, жекеше түрде өткен шақта, ашық райлы ырықты етіс

3. Супинa түрiнде (supinum - мақсатты мағынасы бар түр)

4. Белгісіз түрде.
Мысалы: signo-мен белгілеймін, signavi -мен белгiледiм,
signatum - белгілеу үшін, signāre - белгiлеу
(сөздікте- signo, signatum, signavi, signāre 1)
Етістіктің лексикалық минимумы

I жіктелу.: curāre емдеу, signāre белгiлеу, dāre - беру, laborāre жұмыс
істеу, elaborāre - бөліп шығару, auscultāre - тыңдау, demonstrāre -
көрсету, secāre - кесу
II спр: miscēre - араластыру, dolēre-aypy, docēre - үйрету (біреуді), habēre
- бар, nocēre - зиян келтіру.

II жіктелу.: miscere - араластыру, dolere - наукастану, docere - окыту,
habere - иемдену, nocere - зиян келтіру.

III жіктелу.: solvěre - epiry, diluěre - араластыру, distinguěre - ажырату,
inficěre - жұқтыру, terěre - сүйкеу, praescriběre - жазып беру, suměre-
кабылдау.

IV жіктелу.: audīre - тындау, nutrīre - тамактандыру, sentīre -сезiну, finīre -
бітіру.
Ырықты етіс (activum)
3 жақ жекеше түр - негiз+жалғауы
3 жак көпше түр – негiз + nt жалгауы
I curãre - curat - емдейді (ол)
curant - емдейді (олар)
Il misère - miscet – араластырды
miscent – араластырды
III solvčre solv-i-t – ерітеді
NB! Бағдарлама бойынша тек етістің ашық райлы осы шақты 3
жақтың жекеше және көпше түрiн бiлу көзделген (Praesens
indicativiactivi et passivi).
solv-u-nt – ерітеді
IV audīre- audit - тындайды (3 жак, жекеше түр)
audi-u-nt - тындайды (3 жак, көпше түр)
Ырықсыз етіс (passivum)
3 жақ жекеше түр - негiз + tur жалгауы
3 жақ көпше түр – негiз + ntur жалгауы
I curāre -curatur – емделеді (ол)
curantur емделеді (олар)
II misēre miscetur – apаластырады
miscentur – араластырады
III solvěre solv-i-tur-eрітеді
solv-u-ntur – ерітеді
IV audīre -auditur – тындайды
audi-u-ntur – тындайды
Асты сызылғандар дауыстылар «>>, <> III жіктелу және «>
IVжіктелу
Бұйрык рай

Бұйрык рай тек 2 жак жекеше және көпше түрде (орыс тіліндегідей).Бұйрык
рай жекеше түрдің инфинитифтен алынып тасталынған ге жалғауының, көпше
түрдегi -te, -ite (III жіктік) жұрнақтары жалғануы арқылы жасалынады.
инфинитив жекеше түр көпше түрі
I curāre cura- емде curate - емдеңдер
II misēre misce- араластыр miscete - араластырыңдар
III solvěre solve-epiт solvite - epiтiңдер
IV audīre audi- тыңда audite - тындаңдар

Демеуліктер:
e,ex (Abl.)- -тан; ex foliis - жапырақтардан,
ab (Abl.)- - дан, ab ovo - -жұмыртқадан
cum (Abl.) - пен; cum extracto - экстрактпен
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАҚМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Баланың сөйлеу тілінің даму кезеңдері

Етістіктің грамматикалық категориялары

Сөз таптары туралы мәселенің тіл білімінде қойылысы

Тіл дамуының заңдылықтары

Етістік түбірі

Оқытылып отырған тілдердегі етістіктің грамматикалық категоряларын салыстыру

Етістіктің лексика - грамматикалық категориялары

Сөйлеу қабілетінің дамуы

Тілдің пайда болуы мен дамуы. Сөйлеудің даму теориялары

Балалардың сөздік қорын дамытуға арналған жаттығулар

Пәндер