Латын тіліндегі етістіктің грамматикалық категориялары мен сөздік формалары

Етістік

Орындаған:Қожахметова Еркеназ

Жоспар

1. Грамматикалық категориялары және сөздік формасы.

2. Қалау райдың осы шақтағы ырықты және ырықсыз етісі.

3. Бұйрық рай

Етiстiктiн граммактикалық категориялары:

жекеше және көпше түрі (Sing. et Plur. )

жақ (1-шi, 2-ші, 3-ші)

шақ (6 шағы бар, бірак тек осы шағы - Praesens түсiндiрiледi)

райлар: indicativus - ашық рай;

conjunctivus-тұйық рай;

imperatives - бұйрық рай;

5. етiстер: activum - ырықты;

passivum - ырықсыз;

Infinitivus -етістіктің белгісіз түрі

Инфинитивтің жалғаулары:

I - ãre: curãre - емдеу, dāre - беру, жазып беру

II - ēre: miscēre - араластыру, dolēre-aypy

III - ěre: solvěre-epiту, distinguěre - ажырату

IV - īre: audire- тыңдау, nutrire - тамақтандыру

Осы шакты етістіктің негізі инфинитифтің (praesens) I, II, IV-re III-ere алынып тасталуынан анықталады.

септелу

infinitivus

Heriз

Негiздiң жалғауы

Curãre

сura

Miscēre

misce

III

Solvěre

solv

дауыссыз(кейде u)

Audīre

audi

Етiстiктiң сөздiк түрлерi

Сөздіктерде латын етістіктерi 4 негізгі формада беріледі:

1. I жақта, жекеше түрде, осы шақты, ашық райлы, ырықты етіс

2. 1 жақта, жекеше түрде өткен шақта, ашық райлы ырықты етіс

3. Супинa түрiнде (supinum - мақсатты мағынасы бар түр)

4. Белгісіз түрде.

Мысалы: signo-мен белгілеймін, signavi -мен белгiледiм,

signatum - белгілеу үшін, signāre - белгiлеу

(сөздікте- signo, signatum, signavi, signāre 1)

Етістіктің лексикалық минимумы

I жіктелу. : curāre емдеу, signāre белгiлеу, dāre - беру, laborāre жұмыс істеу, elaborāre - бөліп шығару, auscultāre - тыңдау, demonstrāre - көрсету, secāre - кесу

II спр: miscēre - араластыру, dolēre-aypy, docēre - үйрету (біреуді), habēre - бар, nocēre - зиян келтіру.

II жіктелу. : miscere - араластыру, dolere - наукастану, docere - окыту, habere - иемдену, nocere - зиян келтіру.

III жіктелу. : solvěre - epiry, diluěre - араластыру, distinguěre - ажырату, inficěre - жұқтыру, terěre - сүйкеу, praescriběre - жазып беру, suměre-кабылдау.

IV жіктелу. : audīre - тындау, nutrīre - тамактандыру, sentīre -сезiну, finīre - бітіру.

Ырықты етіс (activum)

3 жақ жекеше түр - негiз+жалғауы

3 жак көпше түр - негiз + nt жалгауы

I curãre - curat - емдейді (ол)

curant - емдейді (олар)

Il misère - miscet - араластырды

miscent - араластырды

III solvčre solv-i-t - ерітеді

NB! Бағдарлама бойынша тек етістің ашық райлы осы шақты 3 жақтың жекеше және көпше түрiн бiлу көзделген (Praesens indicativiactivi et passivi) .

solv-u-nt - ерітеді

IV audīre- audit - тындайды (3 жак, жекеше түр)

audi-u-nt - тындайды (3 жак, көпше түр)

Ырықсыз етіс (passivum)

3 жақ жекеше түр - негiз + tur жалгауы

3 жақ көпше түр - негiз + ntur жалгауы

I curāre -curatur - емделеді (ол)

curantur емделеді (олар)

II misēre miscetur - apаластырады

miscentur - араластырады

III solvěre solv-i-tur-eрітеді

solv-u-ntur - ерітеді

IV audīre -auditur - тындайды

audi-u-ntur - тындайды

Асты сызылғандар дауыстылар «>>, < > III жіктелу және « > IVжіктелу

Бұйрык рай

Бұйрык рай тек 2 жак жекеше және көпше түрде (орыс тіліндегідей) . Бұйрык рай жекеше түрдің инфинитифтен алынып тасталынған ге жалғауының, көпше түрдегi -te, -ite (III жіктік) жұрнақтары жалғануы арқылы жасалынады.

инфинитив

жекеше түр

көпше түрі

I curāre

cura- емде

curate - емдеңдер

II misēre

misce- араластыр

miscete - араластырыңдар

III solvěre

solve-epiт

solvite - epiтiңдер