Грамматикалық категориялары және сөздік формасы



Етістік
Орындаған:Қожахметова Еркеназ

Жоспар
1. Грамматикалық категориялары және сөздік формасы.
2. Қалау райдың осы шақтағы ырықты және ырықсыз етісі.
3. Бұйрық рай

Етiстiктiн граммактикалық категориялары:
жекеше және көпше түрі (Sing. et Plur. )
жақ (1-шi, 2-ші, 3-ші)
шақ (6 шағы бар, бірак тек осы шағы - Praesens түсiндiрiледi)
райлар: indicativus - ашық рай;
conjunctivus-тұйық рай;
imperatives - бұйрық рай;
5. етiстер: activum - ырықты;
passivum - ырықсыз;

Infinitivus -етістіктің белгісіз түрі
Инфинитивтің жалғаулары:
I - ãre: curãre - емдеу, dāre - беру, жазып беру
II - ēre: miscēre - араластыру, dolēre-aypy
III - ěre: solvěre-epiту, distinguěre - ажырату
IV - īre: audire- тыңдау, nutrire - тамақтандыру
Осы шакты етістіктің негізі инфинитифтің (praesens) I, II, IV-re III-ere алынып тасталуынан анықталады.
септелу
infinitivus
Heriз
Негiздiң жалғауы
I
Curãre
сura
а
II
Miscēre
misce
е
III
Solvěre
solv
дауыссыз(кейде u)
IV
Audīre
audi
і

Етiстiктiң сөздiк түрлерi
Сөздіктерде латын етістіктерi 4 негізгі формада беріледі:
1. I жақта, жекеше түрде, осы шақты, ашық райлы, ырықты етіс
2. 1 жақта, жекеше түрде өткен шақта, ашық райлы ырықты етіс
3. Супинa түрiнде (supinum - мақсатты мағынасы бар түр)
4. Белгісіз түрде.
Мысалы: signo-мен белгілеймін, signavi -мен белгiледiм,
signatum - белгілеу үшін, signāre - белгiлеу
(сөздікте- signo, signatum, signavi, signāre 1)

Етістіктің лексикалық минимумы
I жіктелу. : curāre емдеу, signāre белгiлеу, dāre - беру, laborāre жұмыс істеу, elaborāre - бөліп шығару, auscultāre - тыңдау, demonstrāre - көрсету, secāre - кесу
II спр: miscēre - араластыру, dolēre-aypy, docēre - үйрету (біреуді), habēre - бар, nocēre - зиян келтіру.
II жіктелу. : miscere - араластыру, dolere - наукастану, docere - окыту, habere - иемдену, nocere - зиян келтіру.
III жіктелу. : solvěre - epiry, diluěre - араластыру, distinguěre - ажырату, inficěre - жұқтыру, terěre - сүйкеу, praescriběre - жазып беру, suměre-кабылдау.
IV жіктелу. : audīre - тындау, nutrīre - тамактандыру, sentīre -сезiну, finīre - бітіру.

Ырықты етіс (activum)
3 жақ жекеше түр - негiз+жалғауы
3 жак көпше түр - негiз + nt жалгауы
I curãre - curat - емдейді (ол)
curant - емдейді (олар)
Il misère - miscet - араластырды
miscent - араластырды
III solvčre solv-i-t - ерітеді
NB! Бағдарлама бойынша тек етістің ашық райлы осы шақты 3 жақтың жекеше және көпше түрiн бiлу көзделген (Praesens indicativiactivi et passivi) .
solv-u-nt - ерітеді
IV audīre- audit - тындайды (3 жак, жекеше түр)
audi-u-nt - тындайды (3 жак, көпше түр)

Ырықсыз етіс (passivum)
3 жақ жекеше түр - негiз + tur жалгауы
3 жақ көпше түр - негiз + ntur жалгауы
I curāre -curatur - емделеді (ол)
curantur емделеді (олар)
II misēre miscetur - apаластырады
miscentur - араластырады
III solvěre solv-i-tur-eрітеді
solv-u-ntur - ерітеді
IV audīre -auditur - тындайды
audi-u-ntur - тындайды
Асты сызылғандар дауыстылар «>>, < > III жіктелу және « > IVжіктелу

Бұйрык рай
Бұйрык рай тек 2 жак жекеше және көпше түрде (орыс тіліндегідей) . Бұйрык рай жекеше түрдің инфинитифтен алынып тасталынған ге жалғауының, көпше түрдегi -te, -ite (III жіктік) жұрнақтары жалғануы арқылы жасалынады.
инфинитив
жекеше түр
көпше түрі
I curāre
cura- емде
curate - емдеңдер
II misēre
misce- араластыр
miscete - араластырыңдар
III solvěre
solve-epiт
solvite - epiтiңдер
IV audīre
audi- тыңда
audite - тындаңдар
Демеуліктер:
e, ex (Abl. ) -тан; ex foliis - жапырақтардан,
ab (Abl. ) - дан, ab ovo -жұмыртқадан
cum (Abl. ) - пен; cum extracto - экстрактпен

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАҚМЕТ!
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz